Yazıcızâde Ahmed Bican

Yazıcızâde Mehmed’in kardeşi olan Ahmed, devrinin tanınmış âlimlerindendir. Bican lakabı ile meşhurdur (Taşköprülüzade, 2007: 114). Ahmed Bican adı Gelibolu ve çevresinde doğan çocuklara ad olarak verilmiştir (Koçak, 2003: 50). Bican lakabı, tarikate dâhil olduktan sonra çile çıkardığı ve çok az gıda tükettiği için zayıflayarak adeta cansız hale düşmesi sebebiyle verilmiştir (Çelebioğlu, 1996: 26). Ahmed Bican’ın babası Salih ve abisi Mehmed gibi doğum tarihi ve yeri konusunda kesin bir bilgi yoktur (Koçak, 2003: 51).

Yazıcızâde Ahmed’in ilk eğitimini babası ve abisinden almış olması muhtemeldir. Arapçayı çeviri yapabilecek seviyede bilmektedir (Çelebioğlu,1996:24). 1465 veya müteakip senelerde vefat etmiştir (Çelebioğlu, 1996: 26). Kabri kardeşinin yanındadır (Bursalı Mehmed Tahir Efendi, tz: 32).

Ahmed Bican abisi Mehmed ile Hacı Bayram’a intisap etmiş ve Hacı Bayram’ın tesiri altında kalmıştır. Bican, Bayramîliğin ana ilkelerinden olan tevazuyu yaşamı boyunca şiar edinmiştir34

(Şahin, 2008: 737).

Ahmed Bican, eserlerinde edebi bir dil kullanmaz. Kullandığı dil günümüzde de anlaşılabilir sadeliktedir. Bican, Arap veya Fars diliyle yazılan birçok eseri ancak ehlinin anlayabildiğini belirtirken, kendisinin herkes anlayabilsin diye Türkçe yazdığını belirtir (Çelebioğlu,1996: 28).



34 Bican, Envârü’l Aşıkın’in son bölümünde, “Ben miskin Ahmed Bican” ifadesine yer vererek şöyle devam eder: “Dünyanın bekası ve rüzgarın vefası yoktur. Bunun için dünyada ebedi kalmak ve ahrete yardımcı olmak üzere bir yadigâr eser bırak, herkes onu okuyup yararlansın. Âlemlerde zahir, batın, tahkik, ve temsil gibi ne kadar gerçekler varsa onları oraya yaz, dedim” (Bican, 1980: 589).




Ahmed Bican’ın eserleri şunlardır: Dürr-i Meknûn, Kitâb’ül-Müntehâ el-Müşteha

Ale’l-fusus, Bostanü’l Hakâyık. Bu eserler arasında en meşhuru, Yazıcızâde Muhammed’in Megaribü’z-Zaman li Gurûbi’l-Eşya fi’l-Ayn ve’l-İyân isimli eserinin tercümesi olan Envârü’l-Âşıkîn adıyla bilinen eserdir. Kendisi abisinin isteği üzerine bu eseri Türkçeye

çevirdiğini ifade eder ³⁵(Ahmed Bican, 1980: 9). Yazar bu eserin sebeb-i telif bahsinde, “şayet gizli incileri görmek ve almak istiyorsan Envârü’l-Âşıkîn’ı, yok eğer sonsuz mükâfatlar

istersen Muhammediyye’yi oku” kaydını düşer (Ahmed Bican, 1980: 9) Yazar, aslı

Arapça-Farsça olan eseri herkes anlayabilsin diye Türkçeye çevirdiğini kaydeder (Ahmed Bican, 1980: 10). Abisi Mehmed de eserin Türkçeye tercüme edilmesi için kardeşine tavsiyede bulunur. Eserin pek çok yazma nüshası mevcuttur.

Envârü’l-Âşıkîn her kısmı beş namaz vaktine işaret etmek üzere beş ana babdan oluşur. Birinci babda âlemin yaratılışı, ilahi hikmetler anlatılır. Eserin en hacimli bölümünü oluşturan ikinci babda peygamberler anlatılır. Üçüncü babda melekler, dördüncü babda namaz, oruç gibi ameller, son babda ise cennet-cehennem, Allah’ın insanlara görünmesi, cennetin dereceleri gibi konular işlenir. Bican’ın diğer bir eseri Hacı Bayram-ı Veli’nin tesiri ile yazdığı coğrafya eseri Acâib’ül-Mahlûkât’tır. Eser bir bakıma Kazvinî’nin aynı adı taşıyan coğrafya eserinin tercümesi gibidir (Şahin, 2008: 741). Dürr-i Meknûn adını taşıyan bir diğer eseri 18 bin âlemi konu alarak 18 bölüme ayrılmıştır³⁶. Uzayın sonsuzluğu, cennet, cehennem, yeryüzü, ilk insanın ortaya çıkışı, kentler gibi konuları incelemesi bakımından bu iki eser sayesinde Ahmed Bican, ilk dönem Osmanlı coğrafyacılarının en önemlileri arasındaki yerini alır³⁷ (Şahin, 2008: 741).



35 Bican, Envârü’l Âşıkîn’in başlangıcında, Kitabı Te’lifin Sebepleri bölümünde, bu eseri Gelibolu’da derleyip tercüme ettiğini, Allah’ın has kullarından Hacı Bayram-ı Veli’nin sırdaşı olan kardeşinden herkesin okuyup anlayabileceği bir eser yazmasını rica ettiğini, bunun üzerine kardeşinin de

Megaribü’z-Zaman adlı bu eseri kaleme aldığını belirtir. Kardeşi Ahmed Bican’ın ricasını yerine getirdikten sonra,

Bican’dan bu eseri Türkçeye tercüme etmesini ister. Bican da eseri Envârü’l-Âşıkîn (Ahmediyye olarak da bilinir) adlı eseri Türkçeye tercüme eder. Bican, “şayet gizli incileri görmek istersen Envârü’l-Âşıkîn’i, yok eğer sonsuz mükâfatlar istersen Muhammediyye’yi oku” ifadelerine yer verir (Ahmed Bican,1980: 9).

36 Ahmed Bican’ın tercüme eseri, Envârü’l Âşıkîn’in birinci babının konusu mevcudatın tertip ve düzeni beyanındadır. Bu bölüm, “Allah Teala’nın onsekizbin âlemi vardır, sizin dünyanız bu alemlerden bir tanesidir”hadisi şerifi ile başlar (Bican, 1980: 13).

37

Dürr-i Meknûn’un dili, Envârü’l Âşıkîn seviyesinde olmamakla birlikte, baştan sonra düzyazı olması ile

de ilk örnek durumundadır. Bugün de kullanılan doruk, kotarmak, özlemek, göktanrısı gibi kelimeler ayrıca kökler ve ekler bakımından ayrı bir kıymete haizdir (Ahmed Bican, 1999: 10-11).



Ahmed Bican’ın bir diğer eseri Cevâhirnâme’dir. Bu eser, Hâzâ Cevâhirnâme başlığı altında, Menâkıbü’l-Evliya isimli bir eserin içinde yer alır (Koçak,2003:122). Eserin konusu; altın, gümüş, yakut, elmas, zümrüt gibi cevherlerin insan üzerindeki tesiridir.

Ahmed Bican, Münteha isimli eserinin ikinici bölümünde İbnü’l Arabî’nin Füsusu’l

Hikem adlı eserinin tercümesi yer alır. Eserin ilk bölümünde ise Arabî’nin varlık

hakkındaki görüşleri özetlenmiştir. Eserin dördüncü bölümünde Abdürrezzak Kaşanî’nin Istılâhât-ı Sûfiyye isimli eseri kısaca tercüme edilmiştir. Bican’ın eserleri teliften ziyade tercüme eserlerdir. Ahmed Bican, tesiri altında kaldığı İbnü’l Arabî’yi Şeyh’ül ekber diye nitelendirir (Uzunlar, 2010: 41). Bican kardeşlerin eserlerinde İbnü’l Arabî’nin sistemli hale getirdiği vahdet-i vücûd inancının yansıması görünür³⁸. Bu duruma bir örnek olarak Envârü’l Âşıkîn’in başlangıç kısmındaki şu ifadeler verilebilir: “O Allah ki, bütün gizlilikleri ile bilinmesini dilediği için mahlûkâtı yarattı ve onlara en güzel tecelliyat ile tecelli ederek kendisini bilip tanıma imkânlarını bahşetti. Lütfunun tamamı ve kereminin nihayeti olan rahmetinin âlemlere ulaşması ve O’nun kemal mertebesini tayin ve vahdaniyetine en açık delil olmak üzere madde ve manayı yarattı” (Bican, 1980:7).

Ahmed Bican ve abisi Mehmed yalnızca sufi bir hayat sürmekle kalmamış, Gelibolu’nun savunmasında rol alarak savaşlara bizzat iştirak etmişlerdir³⁹. Eserlerinde gaza ideolojisine vurgu yapmışlardır.

Ahmed Bican, Gelibolu Namazgâh civarındaki Hamzakoyu sahillerinde, birbiri içine geçen iki büyük hücre içerisinde, abisinin çile çıkardığı hücrenin üzerinde yer alan hücrede çilesini doldurur (Azamat, 1996: 100).

Ahmed Bican’ın türbesinin yeri konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bican için yaptırıldığı rivayet edilen ancak üzerinde kitabe yer almayan bir türbe vardır.

Osmanlının Rumeli’deki ilk üssü olan Gelibolu’da ikamet eden Yazıcızâde ailesinin, o dönem koşulları göze alındığında özellikle gaza anlayışına vurgu yapmaları tesadüf olmasa gerektir. Osmanlıların Balkanları ele geçirmek için üs olarak kullandıkları bu bölgede adı geçen müelliflerin yaşadığı dönemde, ileri hareket ve düşmanla mücadele 

38 Kısaca vahdet-i vücûd anlayışı; yaratanın tekliği, her şeyin ondan ibaret olması, her şeyde tecelli edenin o olması şeklinde tanımlanabilir (Uzunlar, 2010: 41)/

39

“İlahî biz kulun dahi Gelibolu’da olurduk/Deniz katında beklerdik firenkten kal’a ve âfâk

İşimiz ceng idi ekser çü heftad ü dü millet ki/Verirdik başı yolunda ederdik mâlimız infâk” (Çelebioğlu, 1996: 398).

ϲϯ

için gazilere ihtiyaç vardı. Avrupa, o dönemde Türkleri Balkanlardan atma ümidini tamamen yitirmiş değildi. Bunu da birleşik Haçlı seferleri ile Yazıcızâdeler döneminde de göstermişti. Bununla ilgili olarak bu dönemde Küdüs’ten Fransa’ya kadar seyahat eden Bertrandon de la Braquiere, kaleme aldığı seyahat anılarında,“Vidin’den Andrepoly’e 15 gün, Andropoly’den Konstantinopolis’e 3 gün ve Andropoly’den bir deniz limanı olan Gelibolu’ya ve oradan da Türkiye’ye geçiş üç gün sürer ve tüm güçler Andropoly’de birleşince artık kuşku duyulacak bir şey kalmaz; çünkü bütün ülkeler Türklere karşı isyan edecek ve onları her ülkenin kendi insanları yere serecektir” ifadelerini kullanır

(La Broquiere, 2000: 302). Adı geçen seyyahın bu seyahate çıkmasının sebebi yeni bir Haçlı seferi için ortamı yoklamaktır.

Türk-İslam kültürünün temel taşlarından olan Yazıcıoğlu Mehmed ve Ahmed Bican kardeşler hakkındaki bilgiler henüz tamamlanmaya muhtaçtır. Yazıcıoğlu kardeşlerin eserleri çok yakın bir döneme kadar Süleyman Çelebi’nin mevlidi gibi din kültürü ve Türkçenin temel kaynakları arasında yer alırken zamanla unutulmaya yüz tutmuştur.