Yaygın Eğitim ve Millet Mektepleri/Ulus Okulları

Türkiye‘nin Avrupa ülkelerine göre düĢük olan, eğitim düzeyini yükselmek amacıyla hükümet, sorunun çözümü noktasında bazı çabalar göstermiĢtir. O dönemde Türkiye'ye ünlü eğitimciler davet edilmiĢ. Eğitim konusundaki görüĢlerinden yararlanılmak üzere davet edilenlerden biri de ABD'li eğitimci John Dewey olmuĢtur. Hazırladığı raporda; özellikle iĢ eğitimi ve halkın eğitilmesi konusuna değinerek; "ġunu da teklif ederim; bilhassa ziraî tedrisâtı ve ikmâl tedrisâtı, halk mektepleri ve iktisadî teâvünü gibi meseleleri tetkik etmek üzere Danimarka'ya bir komisyon göndermelidir. Benim fikrimce mektepler, fikrî intibah kadar sınaî intibahında merkezî olmalıdır..." demiĢ ve neticede Danimarka halk okullarının örnek alınmasını tavsiye etmiĢtir

(Albayrak,1989:470-471). Hazırlanan rapor doğrultusunda Danimarka Halk okullarının bir benzeri olan Millet Mektepleri bu Ģekilde (1928-29) oluĢturulmuĢtur.

Yeni yazının kabul edilmesinden sonra toplumun hemen hemen her alanında etkisini gösteren giriĢimlerden biri olan ―Millet Mektepleri‖ projesinde baĢarılı olabilmek için, halka ulaĢabilmek gerekliliği görülmüĢ ve çeĢitli yollar aranmıĢtır.

Bu noktada, Türkiye‘de gerçekleĢtirilen alfabe değiĢikliği, yaygın eğitim yöntemiyle Millet Mektepleri gibi kurumların faaliyete geçirilmesine karar verilmiĢtir. Ġsmet PaĢa, 7 Kasım 1928 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi‘nde yaptığı konuĢmada yeni Türk alfabesini halka öğretmek amacı ile ―Millet Mektepleri‖ adı altında bir halk eğitimi kurumu açılarak, vatandaĢın iĢlerini aksatmadan okuryazar duruma getirileceğini ifade etmiĢ. Bu kurumların eğitim öğretim süreleri iki, dört ve altı ay olarak düzenlemesi, okul bulunmayan yerlerde gezici Millet Mektepleri oluĢturması. Mekteplerde gerekirse bütün memurların görevlendirmesi, bu yöntemle yılda bir kaç yüz bin kiĢinin okuryazar olmasının sağlanması öngörülmüĢtür.(Kılıç,2007:2011).

Millet mekteplerinin amacına gelince ise resmi içeriğiyle aynen Ģöyledir. ―Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türk dilinin ferdi ve umumi, hususi ve resmi bilcümle muharreratta Türk harfleriyle tespiti kanunun kabul edilmiĢ olmasından bu kanuna müsteniden tatbikatta vuzuh ve vehce iraesi için, yeni Türk harflerinin kısa bir zamanda ve kolay surette her ferde okuyup yazabilmek imkanını bahseden mahiyetinden Türk milletini azami surette istifade ettirmek ve büyük halk kitlelerini süratle okur-yazar bir hale getirmek amaçlanmıĢtır‖ (KocabaĢoğlu,1991:132). 24 Kasım 1928'de yürürlüğe giren "Millet Mektepleri Talimatnamesi" 15 bin adet basılarak ülkenin her yanına gönderilmiĢ ve yönetmelik maddeleri; valiler, kaymakamlar, eğitim müdürleri tarafından okunup, hemen uygulamaya geçilmiĢtir (Tongul,2004:127).

Millet Mekteplerinin baĢöğretmenliği Atatürk tarafından tevdi edilmiĢ, Millet Mekteplerinin BaĢkanlık Kurulu denilen en yüksek kurulu da TBMM BaĢkanı, BaĢbakan, Bakanlar Kurulu Üyeleri, Genelkurmay BaĢkanı, CHP Genel Sekreteri olarak öngörülmüĢ. Genel BaĢkan ve BaĢkanlık Kurulu, Millet Mektepleri Örgütü‘nün yönetimini meydana getirmesi kabul edilmiĢ. Ġllerde bulunan yerel yönetim kurulları da, valilerin baĢkanlığında, milli eğitim müdürleri, belediye baĢkanı, ocakları baĢkanı, CHP mutemedi ve il genel kurul temsilcisi ve yönetmeliğe göre valiler her dönem için,

baĢkanlık kuruluna illerindeki Millet Mekteplerinin çalıĢmalarının baĢarıları gösteren iki rapor gönderilmesi kararlaĢtırılmıĢtır. (Ġnan,1991:112-113). Millet mekteplerinin daha etkin çalıĢması için çeĢitli önlemler alınmaya çalıĢılmıĢ. Buna göre öğretmeni veya okulu olmayan köylerde, gidip onlara yeni yazıyı öğretecek "Seyyar Talim Heyetleri" kurulmuĢ. Yeni Türk harfleriyle yapılacak öğretime uygun olarak hazırlanmıĢ "Alfabe", bu okulların ilk ders kitabı olmuĢ, resimli olan bu kitapta, CumhurbaĢkanı'nın Millet Mektepleri öğrencilerine hitabesi de yer almıĢtır. Okutulan diğer önemli kitaplar ve dersler; Kıraat Kitabı ve Yurt Bilgisi Kitabı ile, Okuma, Yazma, Sağlık Bilgisi, Yurt Bilgisi, Hesap ve Ölçüler Dersleri olmuĢtur. (Tongul:2004:127). Ülkeye yayılmaları ise; (A) ve (B) olmak üzere ki Ģekilde olmuĢ. (A) dersliklerin hiç okuma yazma bilmeyen yetiĢkinlere 4 ayda süreyle, (B) dershaneleri ise Arap harflerle okuma yazma bilenleri 2 ay sürekle yeni harflerle okuma yazma öğretmek amacıyla teĢkilatlanmıĢtır (Dönmez,2008:217).

Bundan sonra Millet Mekteplerinin etkinliğini yaymak, halkın tümü tarafından kabulünü sağlanmaya yönelik çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢtir.

Bu nedenle hükümet çeĢitli hükümlerle millet mekteplerinin kapsamıyla ilgili düzenlemeler gerçekleĢtirmiĢ. Hapishane müdürleri, en az 20 isçi ya da memur çalıĢtıran özel kuruluĢlar, fabrikalar, müteahhitler ve çiftlik sahiplerine de çalıĢtırdıkları kimselere yeni harflerle okuyup yazma öğretme yükümlülüğü verilmiĢ. Bu iĢi kendi personeliyle yapamazlarsa bulundukları yerin Millet Mektepleri kurulundan öğretmen isteyebilmeleri sağlanmıĢ. Aynı biçimde devlet kuruluĢları, belediyeler, tekel müdürlükleri, bankalar, liman ve demiryolu iĢletmeleri, sermayesinin yarısından fazlası devletçe verilen bütün Ģirketler tüm personelini okutmak zorunluğu getirilmiĢtir. Tüm memurlar, hizmetliler, isçiler ve hatta hamallar bile okutulmadan bırakılmaması öngörülmüĢ. Bunlar en geç 1929 Haziran‘ına kadar Millet Mekteplerinden geçirilmesi ve kendilerinden devam belgesi aranması istenmiĢtir. (ġimĢir,2008:239-240)

Millet Mektepleri açıldığı ilk yıl; 1928- 1929 ders yılında, 17 bine yakın öğretmenle, 20 binin üstünde dershane açılarak, erkek-kadın 600 bine yakın vatandaĢa okur-yazarlık diploması verilmiĢtir. 244 1930 yılından itibaren ise dershanelere devam edenlerin sayısı düĢmüĢtür. Daha sonraki yıllarda, bu Millet Mektepleri ‗‘Halk Evleri‘‘ne dönüĢtürülmüĢtür (Tunçay, 1999:237). Genel olarak aĢağıdaki tablo incelendiğinde millet mekteplerinin yeni harflere nasıl katkı sağladığı görülebilmektedir.

Millet Mekteplerinin Verimi (1928 – 1936) YILLAR DERSLERE DEVAM EDENLER BAŞARI GÖSTERENLER BAŞARI ORANI % TOPLAM VERİM 1928-29 1.045 . 500 526.881 % 50 597.010 1929-30 544.534 245.663 %45 262.423 1930-31 352.902 172.322 %49 188. 311 1931-32 205.349 99.491 %48 108.470 1932-33 157.636 80.559 % 51 90.935 1933-34 77.672 36.559 %47 40.851 1934-35 103.252 49.647 %48 66.255 1935-36 59.206 29.788 % 50 40.229 Toplam: 2.546.051 1.240.210 % 49 1.394.484 Kaynak: KocabaĢoğlu,1991:114.

Millet mektepleri düĢünce, örgüt ve uygulama olarak o güne kadar dünyanın eĢine rastlamadığı bir zorunlu yaygın eğitim hareketi olmuĢtur. Ancak ilk günlerin heyecanı aylar ve yıllar geçtikçe sönmeye baĢlamıĢ ve Millet Mekteplerinin tek tek tüm vatandaĢlara okuma yazma öğretme ülküsü unutulup gitmiĢtir. Millet Mektepleri Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğü girmiĢ ve kapatılmaları ne kanun ne de yönetmelikle olmuĢtur. (Yönetmelik hala yürürlüktedir.) Fakat mali kaynakların kısıtlı olması, 1929 ekonomik buhranı, kırsal kesimin maddi yoksunluğu, devlet ödeneklerin yetersizliği, yerel yöneticilerin uygulamaya sahip çıkmaması, öğretmen sayılarındaki yetersizlik, devrime karĢı olanların direnci, ülkenin coğrafi Ģartlarının oluĢturduğu imkansızlık gibi sebeplerden dolayı; özellikle( inkılap heyecanı ve onun atılımcı ruhu kaybolduktan sonra) Millet Mektepleri sönüp gitmiĢtir. (Arar,1991:157). AĢırı bir beklentiyle açılan, cumhuriyet döneminin en büyük eğitim reformlarından biri olarak tasarlanan Millet

Mekteplerin bekleneni verdiğini söylemek zordur. Toplumun ne yapacağına dair çerçeveyi devlet çizmiĢ. Kahvehanelere kadar uzanan bir yapılanmayla hayatın her kademesine girmiĢ olan Millet Mektepleri ne yazık ki toplumun zorlu ekonomik koĢulların gölgesinde bir eğitim seferberliği olarak toplum hafızasında yerini almıĢtır.

3.3.Halkevleri, Sivil Toplum ve Kütüphaneler