Yatırımcı Duyarlılığı

Hevristiklere dayalı inançlar yatırımcı duyarlılığı olarak tanımlanmaktadır. Etkin piyasalar hipotezinden ayrılmalara ilişkin yaygın açıklama; yatırımcıların daima yeni bilgiyle orantılı olarak reaksiyon göstermediğidir. Yatırımcılar bazı durumlarda kaybeden hisse senetlerini satarak ya da yükselen hisseleri alarak aşırı reaksiyon gösterebilirler. Bazı durumlarda ise, düşük reaksiyon göstermektedir. Bu tür reaksiyonlar fiyatları etkilemekte ve rasyonel piyasa oluşumunu engellemektedir. Sadece rasyonel yatırımcılar işlemlerin diğer yanında yer alarak, fiyatların er geç olması gereken seviyeye gelmesini sağlamaktadır. Bu durum tercihlerin yön değiştirmesi ile açıklanmaktadır; Değeri hızla yükselen ve bu yükselişle devam eden hisse senedi belli bir zaman sonra mutlaka düşerken, düşük seviyelerde işlem gören hisse senedi günü gelince yükselecektir. Diğer bir uygulama ise düşen hisse senetlerini alma ve yükselen hisse senetlerini elden çıkarma olacaktır. Her iki uygulama da test edilmiş olup, bu çalışmaların büyük bir bölümü ABD piyasalarına yöneliktir (Döm, 2003:120).

Temel olarak, yatırımcı duyarlılığı kavramı ile bazı yatırımcıların sahip olduğu ve rasyonel olarak tanımlanamayacak olan inançlar kastedilmektedir. Bir başka tanım ise spekülasyona olan meyil şeklinde yapılmaktadır. Bu tanıma göre duyarlılık, spekülatif yatırımlar için olan göreceli talebe neden olur ve hisse senetlerinin anlık fiyatlarını etkiler. Yatırımcı duyarlılığı, hisse senetleri için fazla iyimserlik veya fazla kötümserlik olarak da ifade edilebilir. Bu ifadede de söz konusu

47 iyimserlik veya kötümserlik, fiyat ve getirileri olması gereken değerden uzaklaştıracak şekilde gerçekleşir. Kavram bir başka tanımda ise mevcut bilgiler veya piyasa temelleriyle tam olarak doğrulanamayan algılama olarak belirtilir (Beker, 2006:11).

Klasik finans teorisi yatırımcıların, rasyonel oldukları ve portföylerini istatistiki verilere göre oluşturduğu varsayımına dayanır; bu sebeple teoride yatırımcı duyarlılığı kavramına yer yoktur. Klasik teoriye göre; piyasalarda yer alan yatırımcıların arasındaki rekabet, fiyatların rasyonel şekilde oluştuğu ve beklenen getirinin sistematik riske dayalı olduğu bir denge sağlar. Bazı yatırımcılar rasyonellikten uzak olsa bile bunların taleplerinin aralarında dengeleneceği varsayılır (Beker, 2006:12).

Piyasalar hakkında son zamanlarda yapılan çalışmalar ve gözlemler, fiyatların sadece temel bilgilerle ilgili haberler sonucunda oluşmadığını göstermiştir. Trend veya moda olarak da adlandırılabilecek olan yatırımcı duyarlılığının hisse senedi fiyatlarını etkilediğini gösteren birçok teorik ve ampirik çalışma mevcuttur (Beker, 2006:12).

1.3.4.1. Söylenti Ticareti

Black tarafından ortaya atılan söylenti ticareti kavramı, DSSW (De Long, Shleifer, Summers ve Waldmann) tarafından genişletilerek, kabul gören bir teori haline gelmiştir. DSSW modelinde, iki çeşit yatırımcı bulunmaktadır: Bunlar söylenti tacirleri ile rasyonel yatırımcılardır. Rasyonel yatırımcıların menkul kıymet getirilerine ilişkin beklentileri de rasyoneldir. Söylenti tacirlerin beklentileri rasyonel olmayıp duyarlılıklarının tesiri altında kalırlar, beklenen getirileri bazen yüksek tahmin ettikleri gibi bazen de düşük tahmin etmektedirler. Rasyonel yatırımcılar ve söylenti tacirleri kendi inançlarına göre hareket etmektedir. Eğer söylenti tacirlerinin duyarlılıkları, çok sayıda menkul kıymeti etkiliyor ve söylenti tacirleri arasında genel olarak paylaşılıyorsa böyle bir risk çeşitlendirmeyle giderilemez. Yatırımcı duyarlılığından kaynaklanan bu risk, fiyatlanması gereken bir risk kaynağı haline

48 gelir. Söylenti ticaretinden etkilenen menkul kıymetler, diğer menkul kıymetlere göre daha yüksek getiri sağlayıp ve olması gereken değerlerine göre daha düşük olarak fiyatlandırılacaklardır (De Long vd., 1990:718).

Yatırımcıların menkul değerlere olan taleplerindeki değişikliklerin bir kısmı rasyoneldir. Yatırımcı talebindeki rasyonel değişmeler, kamuya açıklanan bilgilere gösterilen etkiden kaynaklanmaktadır. Ancak yatırımcı talebindeki değişmelerin tümü rasyonel nedenlere dayanmamakta; bir kısmı ise yatırımcıların beklentileri ve duyarlılıklarından oluşmaktadır. Bu tarz değişiklikler, yatırımcıların doğru olmayan sinyallere yanıtı şeklinde algılanabilmektedir. Doğru olmayan bu sinyaller, Yatırımcı Duyarlılığının Borsa İstanbul sektör getirileri üzerindeki etkisi “söylenti” olarak adlandırılmakta; söylentiye dayalı olarak işlem yapanlar ise “söylenti tacirleri” olarak adlandırılmaktadır. Söylenti tacirleri, geleceğe ilişkin beklentileri, duyarlılıklarının etkisi altında olan yatırımcılardır (Shleifer ve Summers, 1990: 23). Finans piyasalarında işlem yapan tüm yatırımcılar gerçek bilgi ve söylenti kavramlarını birbirinden ayırması gerekmektedir. Yatırımcılar bazen bilgiye, bazen de söylentilere dayalı olarak, yatırım kararı alırlar. Bilgiye dayalı olarak yatırım yapmak doğru; söylentilere bağlı olarak yatırım yapmak yanlış bir karardır. Söylenti, yatırımcıların gözlemlerini yanıltmakta ve beklenen getirinin tahmin edilmesini zorlaştırmaktadır (Canbaş ve Kandır, 2007:30).

1.3.4.2. Aşırı Reaksiyon ve Düşük Reaksiyon

Yapılan araştırmalar sonucunda, hisse senedi fiyatlarının firmalarla ilgili çıkan haberlere ve açıklamalara her zaman, hemen tepki göstermediğini ve bazen de yatırımcılar ile piyasa uzmanlarının bu haber ve açıklamalara aşırı tepki verebildiğini ortaya koymuştur. Diğer bir ifadeyle, yatırımcılar, firmalara ilişkin açıklamalara düşük veya aşırı tepki gösterebilmektedir (Abarbanell ve Bernard, 1992: 1181). Hisse senedi fiyatlarının aşırı veya düşük reaksiyon göstermesi, hisse senedi fiyatlarının incelendiği dönemin uzunluğuna bağlıdır. Farklı süreler kullanılarak gerçekleştirilen çok sayıda çalışma, aşırı reaksiyonun büyük ölçüde bir aydan kısa

49 veya bir yıldan daha uzun sürelerde gözlendiğini ortaya koymuştur. Üç ay ve on iki ay arası süreler için yapılan gözlemler ise hisse senetlerinin düşük reaksiyon gösterdiği sonucunu vermiştir (Shefrin, 2000: 85).

Yatırımcıların bazı haberlere aşırı reaksiyon gösterdiğini ortaya koyan ilk uygulamaya yönelik çalışma olarak bilinmektedir. Çalışma sonucu işletme ile ilgili olumlu veri ya da haberlerin firmanın değerinde uzun vadeli artışlara neden olmaktadır. Yatırımcılar, yatırım kararı verirken son gelen bilgilere daha fazla önem verirken temel oran verilerini daha az önemsemektedir. Bilgiler sonucu oluşan aşırı reaksiyon firmanın hisse senedi fiyatlarında geçici olarak sapmaların oluşmasına neden olmaktadır. Aşırı olarak gösterilen bu reaksiyon yatırımcıların aşırı iyimser ya da aşırı kötümser beklentilerinden kaynaklandığı görüşünü benimsemektedir (De Bondt ve Thaller, 1985:795).

Düşük reaksiyonun asıl nedeninin tutuculuk olduğu görüşü hakimdir. Tutuculuk kavramı yatırımcıların yeni bilgi ve gelişmelere karşı kararlarını değiştirmede zorlandıklarını ifade etmektedir. Firmaların kamuya yapmış olduğu açıklamaları tamamen değerlendirmezler çünkü açıklanan verilerin geçici olduğu düşüncesi bulunmaktadır ve eski tahminlerine bağlı kalmanın daha doğru olacağı inancındadırlar. Firmaların yapmış olduğu açıklamalara kısmen yanıtlamakta ve fikirlerini kısmen değiştirmektedirler (Barberis Vd., 1998: 315).