TEMEL ANALİZ (FUNDAMENTAL ANALYSIS)

Temel analizde; hisse senedine yatırım yapılmadan önce hisse senedinin değerini belirten ana unsurlar incelenir. Yatırım yapılıp yapılmamasına karar verilir. Burada hisse senedi fiyatı; ekonomi, endüstri, işletme bilgilerine göre değerlendirilmektedir. Bu faktörler hisse senedinin fiyatından başlayarak, bu fiyatın oluşumundaki ekonomik gelişmeleri, firmanın varlıkları, sektördeki rekabet koşulları, firmanın likidite durumu, mali yapısı, karlılığı, şirketin kullandığı pazarlama ve dağıtım yöntemleri, gibi temel olgulara kadar uzanan bir süreci ele alır. Bu sonuçlar neticesinde, temel analiz yardımıyla portföye alınacak hisse senetleri belirlenebilir. (Korkmaz ve Ceylan, 1998:231). Bu faktörlerle finansal varlığın değeri belirlenmeye çalışılır. Finansal varlığın değerinin belirlenmesi için; sektör analizlerinin yanı sıra makro ekonomik değişkenlerin incelenmesi ve firmanın mali açıdan analizi ile yapılır (Özdil ve Yılmaz, 2006:211).

Temel analiz, birçok ekonomik veri ve oranların kullanılmasıyla oluşan çok kapsamlı bir analiz tekniğidir. Bu sebeple bilgilerin analizi için finansal alt yapı olması şarttır. Bundan dolayı bireysel yatırımcılar genellikle aracı kurumlar ve

26 profesyonel yatırımcılardan destek alarak hareket etmektedirler. Menkul kıymet seçiminde kullanılan bu teknik yaygın olarak kullanılan teknikler arasındadır ve üç aşamalı olarak yapılır (TSPAKB, 2011:35). Bunlar;

1.1.1. Ekonomik Analiz

Temel analizde öncelik gerektiren konu, şirketin faaliyet gösterdiği ekonomik şartlardır. Ekonomik analize makro baz da hangi çerçevenin esas alınması gerektiği ile başlanır. Gelişimini tamamlamış ekonomilerde hisse senedine yapılan yatırım rasyoneldir. Çünkü ekonomide oluşan verim şirket karlarında artış meydana getirir. Şirket karlarındaki artış yatırımcının temettü gelirlerini olumlu yönde arttırarak, şirketin piyasa değerinin yükselmesine sebebiyet verir. Temel analizde esas olan temel ekonomik verilerin değerlendirilmesi ve hisse senedinin denge fiyatının tespit edilmeye çalışılmasıdır (Şakar ve Ünal, 1997:227)

Ülke ekonomilerinde çeşitli zamanlarda dalgalanmalar meydana gelmektedir. Görülmekte olan söz konusu ekonomik dalgalanma hareketlerinin dalga boyu uzun olanlara “konjonktür dalgalanmaları” denir. Bu tür dalgalanma dönemleri büyüme ve gelişme ile daralma ve gerileme dönemleri olarak iki temel bölümde izlenebilir. Büyüme ve gelişme evresinde üretim, yatırım ve dolayısıyla tüketim artışı görülür. Bu durum işletmelerin karlılıklarının artmasına ve hisse senetlerinin değerinin artmasına imkân verir. Küçülme ve daralma dönemlerinde ise, işsizlik ve enflasyon artışı, kapasite kullanım oranlarında ve verimlilikte düşüş görülür. Sonuçta karlılık ve piyasaya yatırım yapanların sayısında önemli azalışlar ortaya çıkar. Yukarıdaki bilgilerin ışığı altında piyasaları analiz ederek yatırımcılara yön veren kişilerin, ekonominin hangi aşamada olduğunu ve ne yönde hareket edebileceğini bilmeleri, doğru yatırım kararlarının verilmesinde önemli bir rol üstlenir (TSPAKB, 2011:16).

Ekonomi bilimi, asıl olarak toplumların neyi, nasıl ve kimin için üretmesi gerektiğini incelemektedir. Makro ekonomi dalı ekonomiyi toplu olarak değerlendirmektedir. Bir başka ifadeyle ekonomideki kaynakların kullanımındaki etkinlik, toplam üretim ve onun büyümesi, enflasyon, işsizlik, toplam yatırımlar ve

27 tasarruflar, para arzı ve talebi, faiz oranı, döviz kuru gibi konular makro ekonominin analiz alanına girmektedir (TSPAKB, 2011:17)

Ekonomisi büyüme sürecindeki ülkelerde, firmaların yapmış olduğu yatırımlar, kapasite kullanım oranları, satışları ve karlılıkları arttırır. Şirketlerin faaliyetlerinde meydana gelen olumlu sonuçlar yapılacak olan yatırımlar için iyimserlik sebebidir. Genel ekonomi için oluşan bu iyimser hava yatırımcıların alımları ile oluşan talep fazlası, arz edilen miktarı sabit olan hisse senetlerinin fiyatlarında artış sağlayacaktır (Parasız, 2003:259).

1.1.2. Sektör Analizi

Sektör; “birbirine yakın teknolojilerle benzer ürünler üreten, aynı pazarda birbirine ikame ürünler arz eden, benzer girdiler kullanan, benzer tüketici gruplarına hitap eden, sınai veya ticari faaliyet alanları” olarak tanımlanabilir. Bazı sektörler GSMH ile aynı hızda, bazıları daha hızlı veya daha yavaş büyüme gösterirler. Bir firmanın büyümesi geniş çapta, faaliyette bulunduğu sektörün büyümesine bağlı olup onunla aynı yönde paralellik göstermektedir (Karslı, 2004:432).

Ekonomik analizle izleyeceği yolu belirleyen yatırımcı, ikinci olarak bu tahminlere göre uygun sektörleri seçecektir. Şirketlerin ekonomik durumlarının incelenmesinin yanı sıra sektörel bazdaki gelişmelerden de yakından etkilenebilmektedir (Halabak, 2006:89).

İşletmelerin karları, dağıtacakları kar payları ve hisse senedi fiyatları aynı zamanda sektör genelindeki bazı faktörlerin etkisiyle de değişme gösterir. Bu nedenle, işletmenin faaliyet gösterdiği alan doğru bir şekilde analiz edilmelidir (Bozkurt, 1988:137).

Sektör analizinde dikkat edilmesi gereken unsurlar şunlardır (Başoğlu vd., 2001:470):

• Sektörün geçmişte gösterdiği büyüme, • Sektördeki arz ve talep durumu,

• Üretilen malın özelliği ve teknolojik gelişme karşısındaki durumu, • Devlet müdahalesi.

28 1.1.3. Firma Analizi

Ekonomi tahminleri ve ilgili sektör hakkındaki tahminlerden sonraki adım firma analizidir. Amaçlanan şey, gelecek dönemlerde seçilen şirketin performans tahmini ve hisse senedinin değerini belirlemektir. Firmanın gelecek dönemdeki gelir elde etme olanağı, sektörel rekabet gücüne, satış hacminin düzeyine, finansal yapısına ve firma yönetiminin etkinliği ile etkileşim içindedir. Sektör içinde rekabet gücü fazla olan firmalar sektöründeki fiyat politikalarını belirleyebileceği için satış ve karlarını artırma özelliğine sahiptirler. Finansal yapısında öz kaynak ağırlığı fazla olan firmaların borçlanma giderleri nispeten düşük olacağından firma riski de asgari düzeyde olacaktır (Halabak, 2006:90).

Finansal yapı güçlülüğü, firmanın geçmiş yıllara ait bilanço ve gelir tablolarının finansal analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmesi ile anlaşılabilir. En çok kullanılan yöntem oran analizi yöntemidir. Oran analizleri, firmanın finansal olarak yapısının kuvvetliliğini tespit etmede kullanılır. Firmanın cari dönem ve geçmiş yıllara ait bilânço, gelir tablosu ve dipnotları bireysel yatırımcıların alacağı kararda aydınlatıcı etki göstermektedir.