Yatırım Yetersizliği : ORÜS'ün KİT statüsüne geçirildiği 1983 yılından itibaren

ARHAVİ fabrikası dışında, teknolojik yenileme ve ürün çeşidini artırma konusunda yatırımlar yapmamış, yatırım talepleri ödenek yetersizliği gerekçesi ile geri çevrilmiştir (Ağaç-iş, 2000: 6).

9.4 Özelleştirme Nedenleri ve ORÜS

Özelleştirme nedenlerinden biri olan özel sektörün harekete geçirilmesi ve onlara yatırım imkanları sağlanması ilkesinin önündeki engel ORÜS olmadığı gözlemlenmiştir. Çünkü ORÜS, genelde gelişmemiş bölgelere yatırımlarını yapmış ve bu yörelere ekonomik ve toplumsal canlılık getirmiştir. Ayrıca yapılan yatırımla bulunduğu yöreye yeni sermeye akışını sağlamıştır. Çalışanların aldığı ücretler geri kalmış bölgenin kalkınması ve gelişmesinde önemli bir faktör olmuştur.

Özel sektör bu alandaki yatırımlarını daha çok Marmara bölgesine yığmıştır. Özel işletmelerin çoğu atıl kapasite ile çalıştığı tespit edilmiştir. Bu anlamda piyasa güçlerinin ekonomiyi yeterince harekete geçirmesi söz konusu olmazken, geri kalmış yörelerde kurulan ORÜS işletmelerinin özelleştirilmesi sonucunda hem işçiler hem de yöre halkı ekonomik açıdan kayıplara uğramış ve yörelerinden göç etmek mecburiyetinde kalmışlardır. Ayrıca özel sektör ile ORÜS çalışanları arasındaki ücretleri çok farklı olduğu görülmüştür. Çalışanlar, ORÜS'te yüksek ücret alırken, özel sektörde asgari ücretle çalıştıkları tespit edilmiştir (TMMOB, 1994).

Özelleştirme nedenlerinden birisi olan verimlilik ve üretkenliğin artırılması ilkesi bu sektörde ORÜS öncülük etmektedir. Özel sektör bu alanda da atıl ve verimsiz çalışmakta olduğu tespit edilmiştir.

ORÜS'ün hammadde verimliliği, 1980 yılında %62,5 iken, düzenli bir yükselişle 1989'da %71,4'e ulaşmıştır. Aynı dönemde işgücü başına düşen katma değer de düzenli bir artış göstermiştir. Kapasite kullanım oranı ise hemen her ürün çeşidine özel sektörden daha fazlayken; yapılan özelleştirme neticesinde VEZİRKÖPRÜ, BARTIN, YENİCE ve ARHAVİ işletmelerinin haricindeki işletmeler çalıştırılmamış, çalıştırılan bu dört işletmede ise verimlilik %50'yi aşamamıştır (KİGEM, 1997: 38).

Özelleştirme nedenlerinin diğeri ise; özelleştirme sonrası özel sektör elinde kalite ve çeşitliliğin artacağı görüşüdür. Bu alanda da ORÜS diğerlerine göre öncü kuruluş olduğu gözlenmiştir.

Mal ve hizmet standardı konusunda özel sektöre uzun yıllar öncülük eden ORÜS standartlara uygun üretimini miktar ve nitelik olarak geliştirmiş, ölçek büyüklüğü ve ürün çeşitliliği yönünden Balkanlar ve Orta doğuda tek, Avrupa’da ise sayılı kuruluşlardandır. Mal satışında ebatlar tam olarak alıcıya teslim edilmektedir (Ağaç-iş, 2000: 7).

Özelleştirme nedenlerinden bir başkası da; özel sektörün modern teknoloji ve yönetim tekniklerini kullanarak üretim yapmasıdır. ORÜS'ün kuvvetli sermayesi ve araştırma imkanları ile teknolojiyi en iyi kullanan bir kurum olmuştur.

1970’li yıllardan başlayarak özel sektörden alınan kereste fabrikalarının teknolojik yenilenmesi 1983 yılına kadar yapılmış ve kapasiteleri arttırılmıştır. Kontrplak, yonga levha, lif levha ve çimentolu yonga levha gibi fabrikalar zamanlarının son teknolojilerine göre kurulmuş ve işletilmiştir (KİGEM, 1997: 39).

ORÜS yukarıda da belirtildiği gibi tekel değildir ve ürünleri sübvanse edilmemektedir. Özelleştirme nedenlerinden kabul edilen KİT'lerin tekel konumunda olmaları ve fiyatları tespit etmeleri ve bu şekilde dolaylı vergileri artırdıkları ORÜS için geçerli olmamaktadır. Bu nedenle maliyet ve fiyat artışı yoluyla dolaylı vergi oluşturmadığı gibi, özel sektörün fiyat ve ürün kalitesini belli bir dengede tutmasını sağlamaktadır. ORÜS'ün varlığı piyasada fiyatların aşırı yükselmesini önlemekte ve ürünlerin standarda uygunluğu özel sektörün de standarda önem vermesine yol açmaktadır (KİGEM, 1997: 39).

Kapasite yönünden ülke genelinde kereste %8, yonga levhada %5, lif levhada %54, çimentolu levhada %57, Kontrplakta %15, kaplamada %10, parkede %14, ambalaj sandığında %1, emprenyede %6'dır (TMMOB, 1994: 14).

Görüldüğü gibi ülkemizde orman ürünleri sanayii özel sektör ağırlıklıdır ve denge kamu mülkiyeti aleyhindedir. Özelleştirme nedenlerinden olan endüstride kamu ve özel sektör arasındaki dengenin, özel sektör yönünde değiştirilmesi bu alanda uygulaması zaten yapılmış olduğu yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır.

9.5 ORÜS'te Özelleştirme Uygulamaları

ORÜS'te yapılan özelleştirme çalışmalarında genelde uygulanan metot, işletmelerin blok satışı yöntemidir. Özelleştirilen işletmelerde üretimin devam etmesi için satın alanlara üç yılı üretim zorunluluğu getirilmiştir. Ayrıca üretim için satın alanda belli bir miktar taahhüt alınmıştır. Bu taahhüdü yerine getirmeyenlere cezai müeyyideler uygulanmıştır. Satılan işletmenin devrinden üç yıl sonra satın alan istediğini yapabilecektir. AYANCIK, ESKİPAZAR ve YENİCE işletmeleri çalışanlar ve yöre halkının kurmuş oldukları şirketlere verilmiştir. ARDEŞEN işletmesi bedelsiz olarak Karadeniz Teknik Üniversitesine devredilerek özelleştirilmiştir. ORÜS'e bağlı olan işletmelerin özelleştirme

ORÜS Kurumu A.Ş. ÖİB'nin 24.09.1998 Tarih ve 992 Sayılı Kararı ile 28.02.2000 tarihinde Türkiye Selüloz ve Kağıt İşletmeleri A.Ş. ne (SEKA) bağlanmıştır.

ORÜS'ün özelleştirilen işletmelerinin satın alanların işletmeleri üç yıl işletmeleri ve bu zamanda taahhüt ettikleri yıllık üretim miktarlarını gerçekleştirmek mecburiyetindedir. Bu üretim gerçekleşmediği zaman ÖİB tarafından ceza uygulamasına gidilmektedir. Burada yapılan işletmelerin çok değerli durumda olan arazilerinin düşük fiyattan alınıp satılmasını önlemek ve bulunduğu yöreye ekonomik katkının devamını sağlamaktır.

9.5.1 ORÜS'ün Özelleştirme Kapsamında Olan ve Özelleştirilen İşletmeleri

ORÜS'e ait 23 işletme, 78 gayrimenkul ve 38 taşınmaz özelleştirme kapsamına alınmıştır. Yapılan özelleştirme çalışmaları sonucunda ORÜS'e ait 21 işletme özelleştirilmiş ve 2 işletmede SEKA'ya devredilmiştir. 78 gayrimenkul ve 38 taşınmaz ise satılmıştır. Ayrıca ORÜS'e ait bazı taşınmaz ve gayrimenkullar bedelsiz olarak diğer devlet kurum ve kuruluşlarına devredilmiştir. Bu işlemler sonucunda Mart 2000 tarihinde ORÜS A.Ş. tasfiye edilerek SEKA'ya bağlanmıştır.