ORÜS İçin Özelleştirme Modeli

-Kaynak: ÖİB ORÜS Raporu, 2000 - Türk-iş, 1999: 217-217 - Ağaç-iş, 2000.

9.5.5 ORÜS İçin Özelleştirme Modeli

İşletmelerin geri kalmış bölgelere kurumasının amacı; bölgede değerlendirilmesi gereken orman emvalini ekonomiye katmak, yöredeki göçü durdurmak, bölge halkına istihdam sağlamak ve yörenin kalkınmasına katkıda bulunmak diye sıralamak mümkündür. Bu düşünce ile kurulan işletmelerle bulundukları yerlerde geri kalmışlığın önüne geçilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. İşletmelerin ürettikleri mamullerin ihtiyaç duyulan yerlere taşıma

istihdamın artmasına etki etmiştir. İşletmelerin bulundukları yörelerde çalışanların kazançları ile de bölge ticareti hareketlenmiş ve özel sektörün gelişimini sağlayan bir etken olmuştur. Yeni iş imkanları nedeniyle yöreye göçler başlamıştır. İşletmelerin ihtiyacı olan orman emvalinin kesimi ve işletmelere getirilmesi Orman Genel Müdürlüğünün işi olması sebebiyle yöre için ayrı bir iş ve istihdam sahası olmuştur.

ORÜS'ün özelleştirileceğinin açıklanması ile çalışanlar işletmeleri almak için harekete geçmişlerdir. Özelleştirme amaçlarından biri de, işletmenin faaliyetine devam etmesidir. Bunu sağlayabilecek olan çalışanların, ORÜS'ü alma istekleri devlet tarafından genelde kabul görmemiştir. ORÜS çalışanları, bulundukları yörenin kalkınmasını devam ettirmek için, işletmeler hakkında bilgi sahibi olma avantajını kullanarak üretim faaliyetinin devamını sağlama düşüncesiyle işletmeleri satın almayı istemekteydiler. Ancak bu istek gerçekleşmemiş ve ORÜS'ün çoğu işletmelerinde üretim faaliyetleri sona ermiştir.

Burada çözüm ne olmalıydı? Bu sorunun cevabını vermek için, öncelikle "ORÜS'ün ülke kalkınmasına katkıları ne olmuştur?" sorusunu cevaplanmalıdır. Bir ülkenin gelişimini etkileyen faktörlerden birisi, ekonomik olarak güçlü devlet yapısıdır. Gelişmiş olan ülkelerde devlet gücünü toplamış olduğu vergilerden almaktadır. Yeni sistemde devlet, üretim alanlarını özel sektöre devrederek, onlardan tahsil edeceği vergilerle gerekli olan alt yapı yatırımlarını gerçekleştirecektir. Bu durumda ORÜS'ün devlete ne kadar vergi ödediğine bakılması gerekmektedir. Devlette bir önceki yıl ödenen vergi gelecek yıl için yapılacak bütçe için kaynak oluşturmaktadır. Burada 1980-1990 yılları arası incelendiğinde ORÜS; (TMMOB, 1994: 24)

- 1984-1990 yılları arasında 84.700.000 ABD Doları vergi ödemiş, - 1980-1990 yılları arasında 135.400.000 ABD Doları net kar etmiş,

olduğu görülmektedir. Devlete 7 yılda bu kadar katma değer kazandıran bir kuruluşun, üretime devam etmesi gerektiği bir gerçektir. Dünya uygulamalarında görüldüğü gibi üretimin devamı esastır. Şili ve Meksika'da devlet özelleştirme sonrası zarar eden kuruluşları geri almış ve rehabilite ederek tekrar üretime katılmalarını sağlamıştır.

Özelleştirme hedeflerinde devletin beklentileri, üretim de verimi ve katma değeri artırması, istihdamı genişletmesi ve kalitenin artması olarak belirlenmiştir. Bunların gerçekleşmesi

devamını sağlayabilecek olanların ancak çalışanlar olduğudur. Çünkü yıllardan beri işlettikleri ve karını katlamasına çalışmaları ile etki ettikleri kurumun üretime devamını istediklerini açıkça dile getiren çalışanlardı. Bu isteğe onlarla birlikte büyüyen yöre halkı destek vermekteydi. ORÜS'te üretimin durması yıllık ortalama 12 milyon ABD Doları katma değerin devlet bütçesine gitmemesidir. Çalışanların almış olduğu Karabük Demir Çelik İşletmesi yıldan yıla büyüyerek karını katlamıştır. Karabük örneği, çalışanlar için bir umut olduğu söylenmiştir.

ORÜS'te blok satış yöntemi uygulanmış ve açık artırmada işletmelere yüksek fiyat verene satış yapılmıştır. Genelde devlet için gerekli olan, kurumun en iyi fiyat verene satılması olarak görülmektedir. İşletmelerin özelleştirme sonrası ne olacağı düşünülmediği ORÜS'te görülmektedir. Özelleştirme sonrası ÖİB tarafından şart koşulan üç yıl üretim şartı genelde gerçekleşmemiştir. Ayrıca üç yıl sonra işletmeler, kapatılmış ve çok değerli olan arazileri satılmıştır. Buna karşın çalışanlara ve yöre halkına satılan işletmelerde üretim devam etmektedir. Fakat diğer işletmeleri satın alanların çoğunluğu üretime ara vermişler ya da durdurmuşlardır.

İşletmelerin bulundukları yörede her yönüyle özel sektörün gelişmesine etki etmesi, özelleştirme çalışmalarında dikkate alınmadığı görülmektedir. Bu yüzden özelleştirme sonrası işletmeleri alanların üretimi durdurmaları sonucunda bölgedeki ekonomik gelişme durmuş ve gerileme sürecine girmiştir. İşletmelerin kapatılması ile işçiler işlerinden çıkarılmış, üretim ve buna bağlı olan diğer faaliyetler durmuştur. Bu olumsuzluklar sonucu ortaya çıkan ekonomik daralmanın önüne geçilememesi nedeniyle bölge esnafı işletmesini kapatmıştır. ORÜS kurulurken hedeflenen amaçların yok olması işletmelerin olduğu yerlerden geriye dönüşü başlatmış ve tekrar bölgeden dışarıya göç başlamıştır.

ORÜS İşletmeleri Karabük Demir Çelik İşletmelerindeki model gibi çalışanlara devredilseydi yukarıda belirtilen olumsuzlukların önüne geçilebilirdi. Çünkü AYANCIK, ESKİPAZAR ve YENİCE İşletmeleri, çalışanlar ile yöre halkının ortaklığındaki şirketlere satılmıştır. Bu işletmeler üretimine devam etmektedirler. Dünya özelleştirme uygulamalarında üretimin devamı esas alındığına göre burada yapılan özelleştirme amacının dışında bir uygulama olduğu görülmüştür. ORÜS İşletmelerinin incelendiği

teknolojinin yüksek olması faktörleri ile alanında öncü kuruluş olmasının devamı sağlanmalıydı. Ancak satış sonrası işletmelerin kapatılması ya da üretimin durması ile bu olumlu gelişme engellenmiştir. Bu da ülke ekonomisi ve sanayisi için bir kayıp olmuştur. Karabük örneği gibi ORÜS'te bir özelleştirme yapılabilseydi işletmelerde üretim devam edecek ve ülke ekonomisi ve ağaç endüstrisine olumlu katkıları devam edebilecekti. Ancak bu gerçekleşmemiş ve devlet kendisi hazırladığı planlar ve kanunların aksine bir karar ile üretimin devamını sağlayıcı yaptırımlar almadan bu alanı özel sektöre bırakmıştır. Sonuçta verimli, katma değer üreten, istihdam imkanları ve kalite işletmelerin kapatılmıştır.