Yatırım

“Yatırım kavramı, sahip olunan paranın değerini korumak ya da arttırmak amacıyla gelir getirici finansal varlıklarda değerlendirilmesi olarak tanımlanmaktadır.’’126 _{Amaç her ne kadar kazanç elde etmek olsa da, getirinin}

gelecekte elde edilmesi ve geleceğin de belirsiz oluşu akıllara ‘nasıl doğru yatırım yaparım’ sorusunu getirmektedir. İyi bir yatırım için, önce doğru yatırım aracını belirlemek ve ardından yatırıma inanmak gerekmektedir.

“Yatırım, en geniş anlamıyla gelecekte muhtemelen belirsiz bir değer için şimdiki zamanda belli bir değerden fedakârlık yapılması olarak tanımlanabilir.’’127 _Bu

nedenle insanlar ve kuruluşlar, gelirlerinden bir kısmını tasarruf ederek gelecekte daha rahat tüketebilmek amacıyla özveride bulunmaktadırlar. Yatırım, zaman ile birlikte telaffuz edilen bir kavramdır. Bugün yapılan özverinin sonuçları gelecekte tahsil edilecektir. Bu yüzden yatırım sabır işidir.

“Ekonomistler yatırımı, sermaye malları stokuna belirli bir dönem için yapılan net ilaveler, üretim kapasitesi oluşturmak için yapılan harcamalar olarak tanımlarken işletme bilimi ise fonların yaratıldığı ve kullanıldığı varlıklar olarak tanımlamaktadır.’’128

Bazen yatırım yapmak için gerekli kaynak hali hazırda olmayabilir. Bu amaçla kaynak elde etmek için borç alınıp elde edilen getirilerle hem faizi ile birlikte borçlar

126 _{Orçun, a.g.e., s.6.}

127 _{Yılmaz Bayar, Davranışsal Finans Perspektifinden Küresel Finansal Krizin Yatırımcı Davranışlarına}

Etkileri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimeler Enstitüsü, İstanbul, 2012, s.7, (Yayımlanmamış

Doktora Tezi).

63

ödenip hem de kar elde edilebilir. Yatırımcılar arasında bu durum tek sefer olabileceği gibi tekrarlanması da mümkündür.

Karar vermek bireylerin çeşitli alternatifler arasından tercih yapmasını gerektirir. Yatırım yalnızca para piyasalarında yapılan bir eylem değildir. “O halde, karar verme konusunun, matematik ve istatistikten ekonomi ve siyaset bilimi ile sosyoloji ve psikolojiye kadar birçok disiplinde paylaşılması şaşırtıcı değildir.’’129

Yaşamın her alanında pek çok karar almak zorunda olan insanlar, geleceğin belirsizliğinden dolayı risk almak zorunda kalmaktadırlar. Bu nedenle riskleri/belirsizliği olan tercihler bireylerin beklentilerini karşılayamayabilirler.

“Yatırımın zaman, getiri ve risk olmak üzere üç farklı bileşeni vardır.’’130

Yatırım için harcanan para, emek, düşünce, şu anda tüketilmekteyken, yatırımın getirisi risklerine rağmen gelecekte belli olacaktır. Bu yüzden yatırımı, risk alma karşılığında getiri elde etmek için harcanan emek olarak tanımlayabiliriz.

3.1.2. Yatırımcı

Yatırımcı, yatırımı yapan, denetleyen, sonuçlarını değerlendiren, kısacası yatırımın sahibi gerçek ya da tüzel kişilere denmektedir. Kendi kişisel tasarruflarını yatırıma dönüştürenler gerçek kişi yatırımcıları oluştururken, ellerindeki fon fazlalığını yatırıma dönüştüren özel sektör ya da kamu sektörü kurumlarına da tüzel kişi yatırımcılar denmektedir.

Yatırımcılar, bireysel yatırımcılar ve kurumsal yatırımcılar olarak iki grupta ele alınmaktadırlar. Ancak globalleşen dünya, yabancı yatırımcı kavramını da ele alma gerekliliğini doğurmuştur.

3.1.2.1. Bireysel Yatırımcı

Kendi kişisel tasarrufları ile yatırım yapan kişiler bireysel yatırımcılardır. Bireysel yatırımcılar kendi kişisel kararları ile yatırım yapabildikleri gibi yatırım danışmanlarından yardım alarak da yatırımlarını yapabilmektedirler. Bireysel yatırımcılar ile ilgili detaylı bilgi ilerleyen sayfalarda anlatılacaktır.

3.1.2.2. Kurumsal Yatırımcı

Kurumsal yatırımcılar, yatırım işini profesyonelce yapan ve başka kişilerin ya da kurumların paralarını yöneten, uzmanlaşmış finansal kuruluşlardır. Bu kuruluşlar genel olarak, sosyal güvenlik kurumları, yatırım fonları, sigorta şirketleri ve portföy

129 _{Kahneman and Tversky, “Choices, Values and Frames’’, a.g.m., p.341.} 130 _{Hamurcu, a.g.t., s.11.}

64

yönetim şirketleridir. Finans piyasalarının hesap bakiyesi bazında en büyük ve en etkili grubunu oluştururlar.

Tasarruflarını finansal piyasalarda değerlendirmek isteyen ancak bunun için yeterli bilgi, zaman, deneyime sahip olmayan yatırımcılar, kurumsal yatırımcıları tercih etmektedirler. Ayrıca tek başına yeterli fona sahip olmayan yatırımcı portföy çeşitlendirmesine gidememekte, ancak kurumsal yatırımcılardan faydalanarak bu durumu avantaja çevirebilmektedirler.

“Kurumsal yatırımcılar, diğer insanların parasını yönetmek üzere ödeme yapılan yatırım uzmanlarıdır.’’131 _{Bu özelliği nedeniyle profesyonel insanlardan}

oluşan tüzel kişiliklerdir de diyebiliriz. Bu nedenle, tecrübe, bilgi, teknik donanım ve piyasaya ulaşım imkânları ve yöntemleri de daha gelişmiştir.

Her ne kadar bireysel yatırımcılar ile kurumsal yatırımcılar prensipte birbirlerine benziyor olsa da, kurumsal yatırımcılar pek çok kişi ya da kurumlar adına işlem yaptıkları için işlem hacimleri daha büyüktür ve yatırımları daha uzun vadelidir. “Yatırım konusunda ideal olan, bireysel yatırımcının kendi başına ve doğrudan yatırım yapması değil, bir kollektif yatırımcı üzerinden yatırım yapmasıdır.’’132

“Kurumsal yatırımcıların ülke ekonomisine sağladıkları katkıları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:’’133

 Ekonomik büyümenin hızlandırılması: Etkin bir piyasanın varlığından söz edebilmek için ekonomideki tasarruf seviyesinin arttırılması ve bu tasarrufların kazançlı yatırımlara dönüştürülerek kaynak sorununun çözülmesi gerekmektedir. Bu sebeple borsalar, kurumsal tasarruflara hareket ve canlılık kazandırmaktadır. Böyle bir piyasada, bu ihtiyacı menkul kıymetler borsaları karşılamaktadır. Borsa, hem devletin, hem de özel sektörün, borçlanarak bütçe açığını kapatmak ve de hisse senedi çıkararak şirketlerine ortak olacak yeni kişi ve kurumları aynı paydada buluşturan yerdir.

 Tasarruf sahiplerinin birikimlerini şeffaf ve güvenli bir ortamda değerlendirmelerine olanak sağlaması: Kurumsal yatırımcılar portföylerinde meydana gelen değişiklikleri belirli aralıklarla müşterilerine duyurarak güvenilir ve şeffaf bir pazar oluşmasını sağlamaktadırlar.

131 _{Bayar, a.g.t., s.11.} 132 _{Sancak, a.g.e., s.63.}

133 _{Hayrettin Usul ve Turan Kocabıyık, “Kurumsal Yatırımcıların Hisse Senedi Seçiminde Gözönünde}

Bulundurduğu Etmenlerin Faktör Analiziyle İncelenmesi: Türkiye Örneği’’, Süleyman Demirel

65

 Sermayenin tabana yayılması: Kurumsal yatırım şirketleri, yeterince bilgi sahibi olmayan küçük tasarruf sahiplerini piyasalar hakkında bilgilendirerek, küçük yatırımlarla bile sisteme dâhil olmalarını sağlayarak menkul kıymetlerin tabana yayılmasını sağlarlar.

 Kayıt dışı ekonominin azaltılması: Borsa kotuna alınacak menkul kıymetlerin belli yasal koşulları taşıması gerekir ki, böylece borsada işlem görebilsin. Bu menkulleri çıkartan şirketlerin bu koşulları taşıyıp taşımadığına Borsa Yönetim Kurulu karar verir. Borsa Yönetim Kurulu, bu şirketleri gözetler, denetler ve yatırımcıları korumak için şirket ile ilgili bilgileri kamuyla paylaşır.

 Uzun vadeli yatırım ve fonlama imkânlarının artırılması: Şirketler pazarlamada yaşanan zorluklardan dolayı uzun vadeli araçlar ihraç etmekte zorlanırlar. Bu durum, uzun vadeli borçlanmanın maliyetinin olması gerekenden daha yüksek olmasına yol açmaktadır. İkinci el piyasa etkin çalışıyorsa bu kısıt ve ek maliyetler ortadan kalkar.

 Ekonominin risklerinin ve kırılganlığının azalması: Kurumsal yatırımcılar bireysel yatırımcılara oranla yatırım planlarını daha uzun vadeli yapmaktadırlar. Bu da menkul kıymet borsalarında volatiliteyi azaltarak piyasaları kırılganlıktan kurtarır ve fiyat hareketlerindeki dalgalanmayı azaltır. Böylelikle geleceğe dair öngörüler daha tutarlı hale gelir.

3.1.2.3. Yabancı Yatırımcı

“Ekonomik sistemleri farklı olmakla birlikte hemen hemen birçok ülke kalkınmalarını hızlandırmak, refahı yükseltmek, ileri teknoloji ve yatırım tecrübelerini değerlendirmek amacıyla yabancı sermayeden faydalanma yoluna başvurmuştur.’’134 _{Özellikle gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma için gerekli}

olan sermaye yetersizliği sorunu yabancı yatırımlarla çözülmektedir.

“Yabancı sermaye, gittiği ülkede üretimin artmasına, yeni teknoloji ve yönetim bilgisinin gelmesine, rekabeti geliştirerek ülke ekonomisinin dinamizm kazanmasına, portföy çeşitlendirmesine, döviz girişinin sağlanmasına, ihracatın artmasına ve finansal piyasaların entegrasyonunu sağlayarak bu piyasaların gelişmesine katkıda bulunmaktadır.’’135 _{Bu konuda yapılan çalışmalar yabancı yatırımların ülke}

ekonomisine hem yararlı hem de zararlı etkilerinden bahsetmektedirler. Yabancı

134 _{Muhsin Kar ve Fatma Tatlısöz, “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen}

Faktörlerin Ekonometrik Analizi’’, KMU İİBF Dergisi, Kahramanmaraş, Yıl:10 Sayı:14 Aralık/2008, s.19.

135 _{Abdullah Takım, “Gelişmekte Olan Ülkelere Yönelik Yabancı Sermaye Hareketlerinin}

Makroekonomik Etkileri’’, Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı.1, 2016, ss.39-60, s.40.

66

yatırımların, yatırım yapılan ülkelerde üretimin artması, yeni teknolojik bilgilerin edinimi, ihracatın artarak finans piyasalarını hareketlendirmesi, rekabeti arttırarak piyasalara dinamizm getirmesi ve döviz girişini sağlaması gibi olumlu etkileri vardır. Bunun yanı sıra, yerli firmalara karşı haksız rekabetinin olması, teknolojik bağımlılık, yabancı sermaye girişinin denetiminde yabancıların etkisinin olması ve ekonomik bütünlüğün bozulma ihtimali gibi olumsuz etkileri de mevcuttur.

3.2. BİREYSEL YATIRIMCILAR

“Bireysel yatırımcılar, genel olarak kendi nam ve hesaplarına işlem yapan göreceli olarak küçük çapta işlem yapan yatırımcılardır.’’136 _{Bireysel yatırımcılar}

kendi kişisel kararları ile yatırım yapabildikleri gibi yatırım danışmanlarından yardım alarak da yatırımlarını yapabilmektedirler. Yatırım yapma düşüncesinde olup nasıl yatırım yapacağını bilemeyen kişiler yatırım danışmanlarından yardım alabilmektedirler. Her ne kadar kişilerin yatırımlarını danışmanların yürüttüğü düşünülse de nihai kararları yatırımcılar kendileri vermektedirler.

Bireysel yatırımcılar, yatırım işine öncelikle bir hobi olarak başlayıp daha sonra da profesyonel bir destek almadan ya da danışman desteğiyle kendi yatırımlarını yöneten kişilerdir. Bireysel yatırımcılar, her ne kadar finans piyasasının büyük kısmını teşkil etse de, hesap bakiyesi olarak küçük bir kısmını oluşturmaktadırlar. “Bireysel yatırımcılar ister uzun vadeli düşünen yatırımcılar ister konuya kısa vadeli yaklaşan, al-sat mantığı ile hareket eden yatırımcı olsun, sermaye piyasasının vazgeçilmez unsurlarıdır.’’137 _{Bireysel yatırımcıların ilgileri ve tercihleri, yerli ya da}

yabancı diğer bireysel ve kurumsal yatırımcıların piyasaya dâhil olmalarını sağlayarak piyasanın derinliğinin artmasına yol açmaktadır.

Bireysel yatırımcıların yatırım algısı, ekonomi dilinde her zaman aynı anlama gelmemektedir. Pek çok kişi yatırımı, tasarruflarla gelir elde edilecek kaynak edinilmesi olarak tanımlamaktadır Örneğin, parasını banka mevduatına yatıran bir kişi ya da tasarrufu ile döviz, hisse senedi ya da altın alan bir kişi yatırım yaptığını düşünebilir. Çünkü gelir getiren her şey kişilerde yatırım düşüncesini oluşturmaktadır.

Ekonomi biliminde yatırım, bir dönemde elde edilen getirinin belirli bir kısmının tüketilmeyerek, gelecek dönemlerde tekrar kazanç elde etmek için üretimde değerlendirilmesidir. Örneğin başkalarının tasarruf edip bankaya yatırdığı

136 _{Mehmet Baha Karan, Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi, Gazi Kitabevi, 4. Baskı, Ankara, 2013,}

s.719.

67

mevduatları kendi işletmesinde kullanmak için kredi kullanan bir kişi, işletmesine yeni bir üretim bandı ekleyerek yatırım yapmış olur. Böylelikle üretimi arttırarak kazancını da arttırmış olacaktır. Hatta üretim bandı eklemeyip mevcut bantların onarımını/bakımını yaptırmış dahi olsa, bu durum ilerleyen dönemlerde üretimin artmasına neden olacağından yine yatırım yapmış kabul edilir.