Bireysel Yatırımcıların Özellikleri

Bireysel yatırımcılar, sermaye piyasalarının temel direğidir. Şöyle ki; bireysel yatırımcıların ilgi duymadığı bir piyasada canlılık gözetilemez ve diğer yatırımcılar için de verimlilikten söz edilemez. Bireysel yatırımcıların ilgilendiği sermaye araçları, yerli ya da yabancı yatırımcıların ilgilerini arttırır. Bu durum da daha fazla yatırımcı için ilgi odağı oluşturur. Böylelikle, ister uzun vadeli düşünen yatırımcılar, ister kısa vadeli düşünen yatırımcılar, isterse de al-sat modelini uygulayan yatırımcılar olsun, sermaye piyasaları bireysel yatırımcılar ile canlılık kazanır.

“Tasarruf sahipleri yatırımlarını iki amaç doğrultusunda yönlendirirler:’’138

 Yatırımların zaman içinde değer kaybı yaşamadan nakde dönüştürülebilmesi.

 Yatırımla sürekli ve yeterli miktarda gelir elde edilmesi.

Bireysel yatırımcıların risk ve getiriye yönelik düşünceleri, pazarı algılayış şekilleri, kurumsal yatırımcılar kadar profesyonelce değildir. Onların yatırım kararlarını demografik özellikleri ve psikolojileri şekillendirir.

3.2.1.1. Bireysel Yatırımcıların Demografik Yapısı

Bireysel yatırımcıların demografik yapıları, yatırımcıların özelliklerini etkileyen önemli bir unsurdur. Özellikle yatırımcı yaşı, yatırımcıların risk ve getiriyi nasıl değerlendirdiği konusunda önemli değerlendirme aracıdır.

İnsanların hayatlarında, biriktirme, serveti sağlama alma, harcama ve ödül dönemi olmak üzere dört bölüm vardır:139

 Biriktirme Dönemi: İnsanların genellikle gençlik dönemini kapsayan ve temel ihtiyaçlar olan ev, araba, çocukların eğitimi vb. ihtiyaçların düşünüldüğü dönemdir. Genellikle uzun bir yatırım süreci düşünüldüğünden, yatırımlar genellikle risklidir.

138 _{Hayrettin Usul, vd., “Bireysel Yatırımcıların Hisse Senedi Edinimine Etki Eden Sosyo-Ekonomik}

Etkenler’’, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Kayseri, Sayı: 19, Temmuz-Aralık 2002 ss. 135-150, s.135-136.

68

 Servetini Sağlama Alma Dönemi: Genellikle kariyerde doyuma ulaşılan döneme denk gelir. İnsanların kazançları giderlerinden bir hayli fazladır. Portföyleri büyüme yönünde olduğundan riskli yatırımlardan çekinmezler, ancak yine de portföylerinin bir kısmını daha düşük riskli yatırımlardan oluştururlar.

 Harcama Dönemi: İnsanların genellikle emeklilik dönemlerine denk gelen bu dönemde insanlar kendileri için yeterli bir servetin sahibi olduklarından ve uzun bir süreleri olmadığını düşündüklerinden az riskli yatırımları tercih ederler. Genellikle enflasyon karşısında servetlerini eritmeyecek yatırımları tercih ederler.

 Ödül Dönemi: İnsanlar bu dönemde sahip oldukları ile yetinmeleri gerektiğine inanırlar. Genel olarak çocuklarını destekleyecek ve onlara itibar sağlayacak yatırımları tercih ederler. Bazen de, ikna edilebildikleri takdirde riskli yatırımlara da girebilirler.

3.2.1.2. Bireysel Yatırımcıların Psikolojik Yapısı

“Psikoloji, insan davranışları ve zihinsel süreçleri ile birlikte bunların altında yatan nedenleri inceleyen ve araştıran bilim dalıdır.’’140 _{Psikoloji, özellikle insanın}

finansal kararlarındaki etkisini incelemek ve insanı anlamak bakımından oldukça önem arzetmiştir. Çünkü insanların yatırım kararlarını duyguları şekillendirmektedir. Hatta davranışsal finans ile ilgili araştırmalara öncelik edenler finansçılar değil psikologlar olmuşlardır (Kahneman, Tversky, Slovic, vb.).

Psikografi, yetenek, başarı ve kişisel nitelikler gibi ölçülebilen ruhsal özelliklerin çizgisel olarak belirtilmesidir.

Bireysel yatırımcıların psikolojik yapıları ile ilgili bilimsel çalışmalar ve modeller mevcuttur. Bu konu ile ilgili iki modelden bahsedilmektedir.

3.2.1.2.1. Bernewall’in İkili Modeli

“MacGruder Bernewall, onüç yılı kapsayan araştırması ile pasif ve aktif yatırımcıları gruplayarak tanımlayan bir model kurmuştur.’’141

140 _{http://www.hurriyet.com.tr/haberleri/psikoloji, (Erişim tarihi: 18.03.2018).} 141 _{Karan, a.g.e., s.733.}

69

Aktif ve pasif yatırımcıları özellikleri itibariyle şu şekilde açıklayabiliriz:

Aktif Yatırımcılar Pasif Yatırımcılar

Kendi servetini kendi kazanan Miras yolu ile servet edinen ya da başkasının sermayesini kullanarak veya kendi sermayesini riske etmeden servet sahibi olan

Kendilerine güvenleri yüksek Kendilerine güvenleri düşük

Yatırımlarındaki risk toleransları emniyet ihtiyaçlarının üzerindedir

Yatırımlarındaki emniyet ihtiyaçları risk toleransının üzerindedir

 Kendi işlerini kurup büyüten iş adamları

 Cerrahlar

 Avukatlar

 Mali müşavirler

 Bir gruba bağlı yatırımcılar

 Büyük firmaların yöneticileri

 Miras yoluyla servet edinenler

 Bankerler

 Politikacılar

 Gazeteciler Kendi bilgilerine çok güvendiklerinden

danışmanlarına yetki devri yapmazlar

Yatırım danışmanlarına güvenme eğilimde olduklarından yönetilmeye uygundurlar

Büyük risk almayı severler Riskten kaçınan yatırımcılardır

Portföylerinde çeşitlendirmeye gitmezler Çeşitlendirilmiş portföyleri tercih ederler

3.2.1.2.2. Bailard, Biehl ve Kaiser’in Beşli Modeli

Thomas Bailard, David Biehl ve Ronald Kaiser (BB&K), yatırımcı kişiliklerini iki eksen boyunca sınıflandırmışlardır: Dikey eksen güven seviyesini gösterirken yatay eksen eylem yöntemini göstermektedir. Bu iki eksen arasındaki kişilik özellikleri ile beş farklı yatırımcı kişiliği tanımlamışlardır.

70

Şekil 3: BB&K Modelinin Grafiksel Temsili142

Yukarıdaki şekle göre BB&K, beş farklı yatırımcı kişiliğini tarif etmektedirler. Bunlar; bireyci, serüvenci, muhafazakâr, şöhretli ve orta yönlüdür.

 Bireyci yatırımcılar, kendi işine sahip, küçük işletme sahipleri, mimar, avukat gibi bir kurum ya da işletmeden bağımsız profesyonellerdir. Bu yatırımcılar her türlü kararlarını kendileri verirler. Analitik düşünebilen, dikkatli kişilerdir. Ne istediklerini bilirler ve acele karar vermezler. Yatırım danışmanlarının en çok tercih ettiği yatırımcı tipidir. Kendi araştırmalarını kendileri yaparlar ve riski sevmezler. Çalıştıkları sürece uzman görüşü alırlar, ancak emekli olduklarında kendi portföylerini kendileri yönetmek isterler.

 Serüvenci yatırımcılar, kendilerine aşırı düzeyde güvenirler ve bir yatırım aracına tüm servetlerini yatırabilirler. Aynı zamanda duygusaldırlar. Girişimci ruha sahiptirler ve ne istediklerini bilirler. Risk almayı severler ve portföy çeşitlendirmek onlar için oldukça sıkıcıdır. Uzman yardımı alsalar da zaman zaman aynı uzmandan sıkılırlar ve onlar için iyi bir çıkış yaptıracak uzman değişikliği yolunu seçerler.

 Muhafazakâr yatırımcılar, belirli bir yaşın üzerindeki yatırımcılardır. Emekliler ve yaşlı kişilerden oluşurlar. Yatırımlarını genellikle varlıklarını korumaya yönelik seçerler. Çünkü kısa bir döneme sahip olduklarını düşünürler. Yatırım danışmanlarını çok dikkatli seçerler ve eğer güven ortamı oluşmuşsa yıllarca aynı kişiyle çalışabilirler. Risk almaktan ve serüvenden hoşlanmazlar. En çok yatırım aracı olarak devlet kâğıtlarını tercih ederler.

142 _{T.C. Thomas and G. Rajendran, “BB&K Five-Way Model and İnvestment Behavior of İndividual}

İnvestors: Evidence from İndia’’, İnt. Journal of Economics and Management 6(1), İndia, 2012, pp.115 -127, p.117.

Bireyci

Orta Yönlü DUYGUSAL

Muhafazakâr DİKKATLİ ENDİŞELİ Şöhretli Serüvenci GÜVENLİ

71

 Şöhretli yatırımcılar, yatırım danışmanları için en zor grubu oluştururlar. Bu gruptaki kişiler, eylemin dışında kalmayı sevmeyen, eylemi yerinde seven kişilerdir. Piyasalardaki son gelişmeyi takip ederler ve moda olan yatırım araçlarını kullanırlar. Riski sevmedikleri gibi yatırım konusunda bir fikre sahip de değillerdir. Doktorlar, sanatçılar, sporcular bu gruptadırlar.

 Orta yönlü yatırımcılar, dengeli bir kişiliğe sahiptirler. Bu grupların hiç birine dâhil olmadıkları gibi her grubun aşırıya kaçmayan bazı özelliklerini taşırlar. Risk algıları da orta düzeydedir.