Yatırım Kararını Etkileyen Faktörler

Ülkelerin ekonomik yapılarındaki istikrar, denge ve kırılganlık durumları, güvenilirlikleri özellikle uluslararası saygınlığı olan kuruşların yaptığı ekonomik derecelendirmeler ülkelerin ekonomik itibarlarını ve yabancı yatırıma sunulan güveni etkiler. Kurların, faizlerin ve tasarrufların düzeyi yatırım kararını doğrudan etkiler.

Ülkedeki faizler yüksekse yatırım çekiciliğini kaybedecek ülke, yatırım çekmek yerine uluslararası tasarruf hareketlerine konu olacaktır. Kurların düşük olması ihracat hedefli bir firma için ülkeyi cazip kılmayacaktır. Ekonominin kırılgan olması güven ortamının oluşmasını zorlaştıracak bu nedenle ülke, yabancı yatırımı çekmedegüçlük çekecektir.

Türkiye’de 2006 yılının ilk çeğreğinde gelişen bazı olaylar (Maliye Bakanı Unakıtan hakkındaki güvenoyu yoklamaları, Merkez Bankası Başkanı ataması, yüksek kamu borcu, tekstilde KDV oranının düşürülmesi, vb.) hem IMF’nin Türkiye’yi eleştirmesine hem de uluslarası piyasalarda takip edilen ekonomi yayınların Türkiye ekonomisin kırılgan olarak nitelendirilmesine neden olmuştur.74

Ekonominin genel yapısı ve durumu dışında rekabet durumu, ücretler, maliyetler, vergiler, teşvikler, altyapı durumu gibi birçok faktör yabancı yatırım kararını etkiler. İthal ürünlere yüksek vergi uygulamasının olduğu durumlarda firma o ülke pazarını kaybetmek istemiyorsa ülkeye yatırım yaparak ürünlerini ülke içinde üretmeyi seçebilir ya da ihracatçılara uygulanan teşviklerden ve vergi indirimlerinden yararlanmak amacıyla ülkeye yatırım yapıp, üretiminin büyük bir kısmını ihraç edebilir. Ulaşım maliyetlerini kısmak amacıyla da bir ülke coğrafi konumu nedeniyle üretim üssü olarak seçilebilir. Örneğin; Türkiye Coca-Cola firmasının Ortadoğu, Avrupa ve Batı Asya pazarlarına yakınlığı nedeniyle seçtiği üretim üslerinden biridir.

Rekabet ve tamamlayıcı ürünlerin üretim yerleri de yatırım kararlarında etkilidir. Örneğin; son yıllarda İzmir’e çok sayıda yabancı sigara üreticisi firmalar (British American Tobacco, The Imperial Tobacco, Japenesse Tobacco International) yatırım yaptığı için karton sigara kutusu üreten Avusturyalı firma Mayr-Melnhof Graphia da İzmir’e yatırım yapmış ve 2005 yazında üretime başlamıştır.

Özellikle düşük ücretlerin maliyet tasarufuna neden olduğu için yatırım kararlarında önemli bir etken olduğu düşünülür. Hatta bugün dünya ticaretine yön veren iki yükselen ekonomi düşük işçilik maliyetleri ile ucuz üretim yaparak hem kendi kaderlerini hem de diğer ülkelerin kaderlerini yönlendirmektedir. Türkiye de Çin ve Hindistan ekonomilerinin yükselişinden büyük ölçüde etkilenmektedir. Dün Türkiye’ye yatırım yapan firmalar bugün Hindistan’ı ya da Çin’i tercih etmektedirler. Fakat gelişmiş ülkelerde işgücü ücretleri yüksek olmasına rağmen bu ülkeler hala yatırım çekmektedir. “Bunun nedenleri;”75

• Rekabette Ar-Ge ve pazarlama önem kazanırken düşük ücretlerin rekabetçi avantajı azalmıştır. Güncel bir çalışma, birçok sektörde toplam üretim maliyetleri içinde düşük becerili işgücü payının 20 yıllık dilim içinde %25’de %5’e düştüğünü göstermektedir;

• Gelişmekte olan ülkelerde eğitim standartları hala endüstriyel ülkelerin çok gerisinde olduğu için becerikli işgücünün eksikliği bu ülkelere yapılacak karmaşık teknolojili yatırımları sınırlandırmaktadır.

• Düşük ücretli işgücü beraberinde düşük kaliteyi ve özensiz çalışmayı da getirmektedir.

b. Politik ve Yasal Faktörler

Ülkelerin siyasi yapıları, yönetim biçimleri, yabancı yatırımlara bakış açıları yatırım kararlarını etkiler. Milliyetçilik, geleneksel ya da tarihi geçmişe dayanan düşmanlıklar, devletin ve hükümetlerin istikrarlılığı, terör, bürokrasi, rüşvet,

75 _{Philip Kotler, Somkid Jaturipitak, Suvit Maesincee, Ulusların Pazarlanması, (Çev. Ahmet}

yasaların yeterliliği, tutarlılığı ve güvenilirliği politik ve yasal faktörlerden bazılarıdır.

Milliyetçiliğin yoğun olması hem hükümetin yabancı yatırımlara sıcak bakmamasına hem de müşterilerin yerli ürünleri tercih etmesine neden olmaktadır. Ayrıca milliyetçilik akımları ülkedeki yabancı yatırımların kamulaştırılması riskini de doğurduğu için yabancı yatırımların önünde bir engeldir. Ülkelerin siyasi yapıları da önemlidir. Örneğin; tüm üretim faktörlerinin devletin elinde bulunduğu sosyalizm ile yönetilmesi, doğal olarak yabancı yatırımı o ülke pazarından uzak tutacaktır. Ülkenin kendi siyasi ve sosyal yapısından kaynaklanan terör olabileceği gibi, yabancı yatırımcının ülkesine yönelik olumsuz tutumlar kaynaklı terör de olabilmektedir. Bu gibi güvenlik problemleri yatırım kararlarını etkiler.

Hükümetlerin istikrarlılığı özellikle yatırımcılar açısından önemlidir. Bugünkü ülke hükümeti yabancı yatırımı davet ederken yarınki hükümet kamulaştırma faaliyetlerine girişirse sunulan güven ortamı kaybolacağı için yeni yatırımların önü tıkanır. Türkiye’nin en çok eleştiri aldığı konu bürokrasidir. Hükümetler her ne kadar yabancı yatırım çekmek isteseler de bürokrasiyi ve rüşveti önlemek için yeterli çabayı sarfetmemektedir.

c. Teknolojik Faktörler

Ülkelerin sahip olduğu teknolojik altyapıları ve gelişmiş teknolojiye ilişkin bilgi sahibi işgücü yatırımlarının ülkeye çekilmesinde etkilidir. Örneğin; “Swissair, tüm gelir muhasebesi işlemlerini Bombay’a transfer etmiştir. Çünkü, büyük bir kısmı nitelikli, İngilizce konuşan mühendis ve bilim adamlarıyla Hindistan, bilgisayar program yazılımcılığının merkezi olmaya başlamıştır. Birçok Amerikan bilgisayar şirketi, Hintli işgücü ağırlıklı program yazılımı sözleşmeleri yapmaktadır. Hatta bu durum, Amerika’daki yazılım sektörünün büyüme hacmini zayıflatmıştır.”76

Teknolojinin diğer bir boyutu ise, ülkelerin yabancı yatırımları beraberinde yeni ve gelişmiş teknolojiler ile bunu kullanma bilgisini de getireceği düşüncesidir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin yabancı yatırımlara bu kadar önem vermelerinin bir nedeni de budur.

ç. Coğrafi Faktörler

Firmaların genel politikaları içinde yurtdışında da üretim ya da hizmet faaliyetlerini kurmak varsa yatırım kararı verilirken coğrafi faktörler oldukça etkili olur. Yatırımın yapılacağı ülke pazarındaki talep durumu ve çevresindeki ülkelerin pazarlarındaki talep düzeyleri uzun vadede yeterli görüldüğü takdirde yatırıma gidecektir. Bunun yanında ulaşım kolaylıkları, ulaşım maliyetlerindeki olası düşüş ve ulaşım olanakları da dikkate alınan diğer değişkenlerdir.