Yasal Mevzuat

“Kamu hizmeti imtiyazı verme” faaliyeti; 1910’dan itibaren, günümüzde halen geçerli olan ve bu anlamda kamu hizmeti imtiyaz usulünün temel ve yasal dayanağı teşkil eden 10.06.1910 tarih ve 576 sayı numaralı “menafii umumiye müteallik imtiyaz hakkında kanun” ile birlikte yasal bir zemin kazanmıştır. Adı geçen kanun uyarınca; vergi ya da resim muafiyeti sağlayan ve gelecek yılların bütçelerinde yükümlülük doğuran imtiyaz anlaşmaları parlamentonun onayına sunulmaktadır. Ayrıca kamu menfaatine yönelik diğer üretim imtiyazları için bakanlar kurulunun yetkisine ihtiyaç duyulmaktadır (Sarısu, 2007, s.20).

1999 yılında anayasanın 47. maddesine “devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından yürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzel kişilere yaptırılabileceği veya devredilebileceği kanunla belirleneceği” hükmü eklenmiştir. Yine anayasanın 125. maddesine eklenen ”Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların milli veya milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir” hükümü ile kamu hizmetlerinin örgütlenmesinde ve finanse edilmesinde kolaylık sağlayacak modellerin gelişimi sağlanmıştır (Karasu, 2009, s.81).

Türkiye’de KÖİ modeli ile alakalı en önemli düzenleme 6428 sayılı “sağlık bakanlığınca kamu özel işbirliği modeli ile tesis yaptırılması, yenilenmesi ve hizmet alınması…” yasa ile gerçekleştirilmiştir. Yasa söz konusu model ile inşa edilecek tesisleri; sağlık bakanlığının belirlediği ön proje ve temel standartlar kapsamında, kendisine ya da hazineye kayıtlı taşınmazlar üzerinde ihale yöntemiyle belirlenecek gerçek ya da özel hukuk kapsamındaki tüzel kişilere belirli bir süre ve ücret üzerinden kiralama karşılığı verilecektir. Bu kapsamda gerçek ve tüzel kişiler lehine hazine arazileri üzerinde bedelsiz olarak üst hakkı sağlanacak ve böylece taşınmazlar devredilecektir. İhaleyi kazanan firma belirli bir süre yapım aşaması ve işletme aşaması olmak kaydıyla ürünün ya da yapım işlerinin arzını temin etmektedir. Kamu ise firmaya bunun karşılığında uzun vadelere yayılan bir ödeme cetveli ile kira ödemektedir (Özer, 2016, s.31). Aşağıda yer alan tabloda Türkiye’de yürürlükte bulunan KÖİ modelini yasal mevzuatı gösterilmektedir.

Tablo 4 Türkiye’de köi yasal mevzuatı

Yap İşlet (Yİ)

Yap-işlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve işletilmesi ile Enerji Satısının Düzenlenmesi Hakkında Kanun

Yap-işlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve işletilmesi ile Enerji Satısının Düzenlenmesi Hakkında Yönetmelik

Yap İşlet Devret (YİD)

Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun

3996 Sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanunun Uygulama Usul ve Esaslarına ilişkin Karar

Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, iletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun

Karayolları Genel Müdürlüğü Dışındaki Kuruluşların Erişme Kontrollü Karayolu (Otoyol) Yapımı, Bakımı ve işletilmesi ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun Karayolları Genel Müdürlüğü Dışındaki Kuruluşların Erişme Kontrollü Karayolu (Otoyol) Yapımı, Bakımı ve işletilmesi ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği

Yap Kirala Devret (YKD)

6428 sayılı Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İşbirliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi Hizmet Alınması Hakkında Kanun

Sağlık Tesislerinin, Kiralama Karşılığı Yaptırılması ile Tesislerdeki Tıbbi Hizmet Alanları Dışındaki Hizmet ve Alanların işletilmesi Karşılığında Yenilenmesine Dair Yönetmelik

Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 23. Maddesi

351 sayılı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Kanunun 20. maddesi

Eğitim Öğretim Tesislerinin Kiralama Karşılığı Yapılması ile Tesislerdeki Eğitim Öğretim Hizmet Alanları Dışındaki Hizmet ve Alanların İşletilmesi Karşılığında Yenilenmesine Dair Yönetmelik

Özelleştirme ve işletme hakkı devri

4458 sayılı gümrük kanunun 218/A maddesi

4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun 5335 sayılı kanunun 33. Maddesi

İmtiyaz

Menafii Umumiyeye Müteallik imtiyazat Hakkında Kanun

Menafii Umumiyeye Müteallik imtiyazat Hakkındaki 10 Haziran 1326 Tarihli Kanuna Bazı Maddeler Tezyiline ve Bu Kanunun Bazı Maddelerinin ilgasına Dair

İzmir Tramvay ve Elektrik Türk Anonim Şirketi imtiyazıyla Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki ve Bu Müessesenin işletilmesi Hakkında Kanun Kamu Hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim Yoluna Başvurulması Halinde Uyulması Gereken ilkelere Dair Kanun

Telgraf ve Telefon Kanunu

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Yatırım Programlama İzleme ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü (2017). Dünyada ve Türkiye’de Kamu-Özel İşbirliği Uygulamalarına İlişkin Gelişmeler Raporu 2016. Ankara.

4.BÖLÜM: TÜRKİYE’DE TARİHSEL OLARAK KAMU ÖZEL İŞBİRLİĞİ YATIRIMLARININ EKONOMİK BÜYÜMEYE ETKİLERİ (1986-2018)

Türkiye’de kamu yatırımları: merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki idareler, Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT), mahalli idareler ve döner sermaye kuruluşları ile sosyal güvenlik kurumu (SGK) tarafından yapılmaktadır. 2019 yılı bütçesinde kamu yatırımlarının bütçe türlerine göre dağılımı incelendiğinde; Mahalli idareler 52.823.008 TL yatırım tutarı ve %44.7 oranı ile ilk sırada yer almaktadır. Merkezi yönetim kuruluşları 50.786.394 TL yatırım tutarı ve %42,9 oranı ile ikinci sırada yer almaktadır. KİT’ler 13.765.642 TL yatırım tutarı ve %11,6 oranı ile üçüncü sırada yer almaktadır. SGK ve döner sermayeli kuruluşlar 751.497 TL yatırım tutarı ve %0.6 oranı ile son sırada yer almaktadır (Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2018).

Altyapı yatırımlarına duyulan gereksinimin arttığı bugünlerde OECD verileri dikkate alındığında, yol, demiryolu, enerji, Telekom ve su sektörlerinde 1.8 trilyon$ tutarında bir yatırımın yapılması gerçeği göz önüne alındığında, kamunun öz kaynakları ile ilgili yatırımları yapması oldukça zor olmaktadır (Uz, 2007, s.1167).

Türkiye’de mevcut altyapının iyileştirilmesinin yanı sıra ek altyapı yatırımlarının yapılması konusundaki ihtiyaç sürekli artmaktadır. Artan nüfus ve kentleşme, gelişen iktisadi ve ticari faaliyetler altyapı yatırımlarına duyulan gereksinimi de beraberinde getirmektedir. Bununla beraber, mevcut altyapımız hem sıklık hem de standartlar açısından gelişmiş ülkelerdeki düzeyin altında kalmıştır (Kalkınma Bakanlığı, 2012, s.20)

Kamu altyapı yatırımları ekonomik büyüme oranı üzerinde pozitif yönde etki sağlayan önemli bir maliye politikası enstrümanıdır. Kamu altyapı yatırımları, iktisadi aktiviteyi genişletici ve artırıcı özelliği ile büyüme oranının artmasında ve işsizliğin azaltılmasında ciddi katkı sağlamaktadır (Batırel, 2017, s.2).

Ekonomik büyüme asıl olarak bir ekonominin üretim kapasitesinde dönemler bazında sağladığı artış olarak tanımlanmaktadır. Bir ekonomideki üretim kapasitesindeki artışı ölçmek için kullanılan önemli göstergelerden biri de GSYH’de meydana gelen değişmelerdir (Özel, 2012, s.64). Dolayısıyla çalışmamızda ekonomik büyümenin göstergesi olarak GSYH kullanılmıştır.

4.1. Türkiye’de Kamu Özel İşbirliği Yatırımları Proje Sayılarının Yıllara Göre