Yaratıcı Drama Sürecinin Unsurları

Yaratıcı drama derslerinde drama kullanımının amacını belirleyecek, uygulamaları gerçekleştirecek, katılımcılara rehberlik edecek ve drama çalışmalarının amacına ulaşmasını destekleyecek bir yönlendiriciye ihtiyaç vardır. Bu yönlendirici drama lideri ya da drama öğretmeni olarak adlandırılmaktadır.

“Çocuğun oyun oynama yetisinin korunarak ya da yeniden ortaya çıkarılarak ve geliştirilerek, üzerinde düşünülüp tartışılan ve sorumluluk duyulan bir oynamaya dönüştürülmesi için pedagojik formasyonu olan bir kişiye gereksinme vardır. Bu kişinin aynı zamanda, ısınma çalışmaları, oynama, doğaçlama ve oluşumları, gösterime hazırlamayı, danışma, görüşme ve bilgi edinmeyi, oyun grubunun alıştırmalarını yürütmeyi ve en sonunda bu tür çalışmaları grupla birlikte geliştirmeyi öğrenmiş olması gereklidir” (San, 2006b:109).

Yaratıcı drama uygulamalarının amacına ulaşmasını sağlamak için drama liderinin etkinliklere hâkim olması ve drama konusunda eğitim almış olması gerekmektedir. Aksi takdirde drama çalışmaları amacına ulaşmayacaktır.

“Drama liderinin, çalışmalarına başlamadan önce grupla ya da gruplarla yapacağı etkinlikleri çok iyi planlaması gerekir. Zira iyi bir planlama, yapılan etkinliğin verimini arttıracaktır. Drama lideri, yapacağı etkinliklerde grubun birbiriyle tanışma ve kaynaşmasını sağlayacak iletişim ve etkileşim çalışmalarına ağırlık vermelidir. Grupta en kısa sürede oluşan etkileşim süreci, lideri amacına bir adım daha yaklaştıracaktır” (Karateke, 2006:50).

Drama lideri kendini geliştirmeye hazır, yaratıcı fikirlere açık, birçok alanda kültürel alt yapıya sahip, insanlarla rahat iletişim kurabilen, drama etkinliklerini yaparken zevk alan, katılımcıların yaş ve gelişim özelliklerini göz önünde bulundurarak onlara uygun etkinlik hazırlayabilecek ve katılımcıların gelişim özelliklerine uygun hareket edebilecek nitelikte olmalıdır. Grup lideri iletişime açık, istekli ve hazır olmalı, pek çok oyun biçimini tanımalıdır (San, 2006c:114). Çağdaş eğitim sistemlerinde öğretmenin rolü, öğrencilere yeni bilgiler kazandırmanın yanı sıra onların gelişim özellikleri doğrultusunda ilgi, istek ve yeteneklerini keşfetmek; neden sonuç ilişkilerini kurabilmelerini sağlamak, problem çözme becerilerini geliştirmek; duygu, düşüncelerini çeşitli yollarla ifade etmelerini sağlamak ve işbirliğine yönelik çalışmalara imkân sağlayarak, yaratıcı ve eleştirel bakış açısı kazanmalarına yardımcı olmaktır (Başcı ve Gündoğdu, 2011:455). Drama lideri de tüm bu özelliklere sahip olarak hem çağdaş bir öğretmen çizgisinde olmalı hem de dramanın amaçlarına ulaşmasını kolaylaştırmalıdır.

Drama lideri tüm süreç boyunca uygulamalara hâkim olmalıdır. Öğrencilerin hareketlerine dikkat etmeli, drama aşamaları arasındaki geçişleri dikkatli bir şekilde sağlamalı ve öğrencilerin kendisini bir otoriteden ziyade bir yönlendirici olarak görmelerini sağlamalıdır. Çünkü öğrenciler drama liderinin tüm hareketlerini, jest ve mimiklerini takip etmektedirler. Drama liderinin olumsuz bir sözü ya da hareketi onların etkinlikten uzaklaşmalarına neden olabilmektedir.

Drama süreçlerinde lider hem çocuğun oyun arkadaşı hem de oyunun lideridir. Oyunda sapmaları fark ederek, sürecin dağılmasını önlemelidir. Lider sabırlı olmalı, gruba güven vermeli, grubu dinlemeli ve gruba yardımcı olmalıdır (Morgül, 1999:18-19).

Drama çalışmaları gerçekleştirilirken canlandırmalarda drama lideri ihtiyacı olan katılımcılara ipuçları vermelidir. Bunu yaparken onların yaratıcı düşüncelerini ortaya çıkarmalı ya da gözlem yapmalarını sağlayarak fikir üretmelerine yardımcı olmalıdır. “Başarılı canlandırma iyi bir gözleme dayanır. Öğretmenin etrafında olup bitenleri gözleme etkinliği en üst düzeyde olduğu gibi, öğrencilerini de bu yönde güdülemelidir. Gözlem, bakmak değil görmek, ayrıntılara dikkat etmek, doğru görmek ve doğru tanımaktır” (Aytaş, 2003).

Yalçın ve Aytaş (2005), uygulama çalışmalarında drama liderinin dikkat etmesi gereken noktaları şu şekilde belirtmişlerdir:

- Yaratıcı drama, bilgilendirme çalışmasından çok, bir eğitim çalışmasıdır. Öğrencilerin edindikleri davranışı, günlük hayatlarına yansıtmaları sağlanmalıdır.

- Yaratıcı drama dersi, çocukların duygusal, fiziksel ve ikili ilişkileri yaralayıcı olmadığı sürece yasaklarla sınırlandırılmamalıdır.

- Lider, öğrencilerine karşı adil ve eşit davranmalı, tutum ve davranışlarında olabildiğince esnek olmalıdır.

- Bazı etkinliklerin süresinden daha kısa bir zamanda bitmesi durumu göz önünde bulundurulmalı ve lider ders için ilave etkinlikler hazır etmelidir.

- Lider, öğrencilerin birbirinden farklı davranışlar gösterdiklerini ve bu davranışlara göre geliştiklerini unutmamalıdır.

- Etkinliğin amacını ortaya çıkaran davranışlar vurgulanmalı ve zaman zaman lider tarafından tekrarlanmalıdır.

- Liderin sınıf içi etkinlikler sırasında herhangi bir öğrenciyi koruduğu ve gözettiği izlenimi ortaya çıkmamalıdır.

- Lider, öğrencilerin ders içindeki tutum ve gelişmelerini sürekli takip etmelidir. - Yaratıcı drama tekniklerinin tüm öğretmenler tarafından bilinmesinde yarar

vardır. Yaratıcı drama ve canlandırma tek başına bir amaç değil, bireyin kendisine çizdiği amaç ve hedeflere ulaşabilmesinde gerekli gücü sağlayan bir araçtır.

2.7.2. Grup

Yaratıcı drama, bir grup etkinliğidir. Grup olmadan drama etkinliklerinden söz etmek mümkün olmamaktadır. Drama çalışmalarında oluşturulan gruplar yaş ve gelişim özellikleri açısından benzerlik gösterse de, her kişinin kendine has kişisel özellikleri olduğundan, birçok konuda çeşitlilik arz etmektedir.

Grup, gönüllü kişilerden oluşabileceği gibi zorunlu olarak o dersi alanlardan da oluşturulabilir. Ancak unutulmamalıdır ki dramanın ruhunda gönüllülük esastır. En az iki katılımcıyla oluşan grup, ne kadar fazla olursa katılımcılar arasında iletişim de o kadar zengin olur. İdeal grup sayısı 10-20 kişi arasındadır. Bazı araştırmacılara göre grup sayısı farklılık gösterebilir (Kara, 2010:22).

Drama etkinliklerine katılan grup üyeleri, hem seyirci hem de oyuncu oldukları gerçeğinden haberdar olmalıdırlar. Dramada, tiyatroda olduğu gibi, ayrı ve özel bir seyirci yoktur. Çalışmaya katılanlar yeri geldiğinde oyuncu yeri geldiğinde de seyirci olmaktadır. Büyük grup ve küçük grup çalışmalarında katılımcılar üretim ve oynama aşamasını da kendileri oluşturduklarından, katılımcılar yazar ve yönetmen de olabilmektedirler.

Drama etkinliklerinin düzenlenmesinde grup etkinliklerin merkezinde yer almaktadır. Katılımcıların yaş, eğitim ve gelişim özellikleri etkinliklerin seyrini

belirlemektedir. Değişik yaş aralıklarına verilebilen drama eğitiminde belli yaş grupları oluşturulmalıdır. Çünkü her yaştaki gruba aynı etkinlikleri uygulayarak amaca ulaşmak mümkün değildir.

Drama etkinliklerinin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için grubun birbirine kaynaşmasına ve herkesin birbirine saygı göstermesine dikkat edilmelidir. Bu, ancak bir grup dinamiği oluştuğunda ulaşılabilecek bir sonuçtur. Drama lideri, grubun kenetlenmesine yardımcı olmalıdır.

2.7.3. Mekân

Yaratıcı drama çalışmaları, açık ya da kapalı, nasıl bir mekânda yapılacaksa yapılsın; öncesinde mekânın drama çalışmalarına uygun olarak hazırlanması gerekmektedir.

Çalışmaların yapılacağı mekân, katılımcıların rahat edebilecekleri nitelikte olmalıdır. Canlandırmalar sırasında mekânı her şekilde kullanacak olan katılımcılar, mekânın niteliklerinden dolayı sıkıntı çekmemelidir. Bu nedenle yumuşak zeminli ve temiz mekânlar tercih edilmelidir. Katılımcıların rahat bir şekilde oturabilmeleri ve yerde de canlandırma yapmalarına izin vermesi açısından, mekânın zemini boş bırakılmalı ya da sadece minderlerle döşenmelidir.

Drama etkinliklerinin yapılacağı mekân, canlandırma çalışmaları için gerekli olan tüm malzemeleri içerecek nitelikte olmalıdır. Mekân, izleme ve dinleme çalışmaları yapılabilmesi için kaset/CD çalar; canlandırmalarda kullanılacak malzemelerin konulması için dolap ya da ayrı bir bölme; katılımcıların tüm ihtiyaçlarına kolayca ulaşabilecekleri bir tasarım içermelidir.

Okullarda drama etkinlikleri genellikle sınıf ortamında yapılmak zorundadır. Sınıflarda yer alan masa ve sandalyeler, tüm öğrencilerin aynı anda hareket etmesine olanak vermeyen sınıf büyüklükleri hem öğrencilerin etkinliklere katılmasını zorlaştırmakta hem de canlandırmalar sırasında yaralanmalarına sebebiyet verebilmektedir. Drama etkinlikleri sırasında her şeyden önce öğrencilerin zarar görmeleri engellenmelidir. Bu nedenle okullarda drama çalışmalarının yapılabilmesi için ayrı bir sınıf/oda hazırlanmalıdır.

Okullardaki sınıf sıkıntısı sebebiyle drama çalışmalarını açık mekânlarda yapmak durumunda kalan öğretmenlerin de karşılaşacakları bazı sorunlar bulunmaktadır. Açık mekânlarda yapılan etkinlikler öğrencilerin çevresel uyarıcılara drama çalışmalarından daha çok dikkat etmelerine sebep olabilmektedir. Yine açık mekânlarda yapılan uygulamalarda öğrenciler grup dışarısında yer alan kişilerin etkisinde kalabilmekte ve çalışmalara katılmak istemeyebilmektedir.

Drama çalışmaları için oluşturulacak oda ya da sınıflar, drama çalışmalarına ses ve hareket yoğunluğu yaşandığından, öğrenciler mekânda ayakkabısız dolaşacaklarından ses ve ısı yalıtımına sahip olmalıdır. Mekânda yer alan araç ve gereçler sadece drama çalışmalarına hizmet etmeli; öğrencilerin dikkatini çekerek amaçtan uzaklaşmalarına neden olmayacak yapıda olmalı ve öğrencilere zarar verebilecek kesici ya da delici nitelikte olmamalıdır.