Yarımamul ve Mamul Stoklarının Düzeltilmesi

“Yarı mamul ve mamul stoklarının düzeltilmesinde, bunların yarı mamul veya mamul hale gelme tarihleri değil, maliyete dahil edilen unsurların akti- fe ilk giriş tarihleri dikkate alınır.” Yarımamul ve mamul stoklarının düzel-

tilmesinde bunların üretildikleri tarihi (dönem veya ay) değil, bunların mali- yet unsurlarının (direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim gideri) aktife ilk giriş tarihlerinin dikkate alınmasını istemektedir. Şöyle ki;

“Yoğun olarak işlem gören stoklar ile ilgili düzeltme katsayılarının sap- tanmasında; stok değerleme yöntemine bağlı olarak dönem sonu stoklarının ortalama maliyetine eşit veya en yakın alım maliyetinin gerçekleştiği ayın, stokların alım tarihi olarak kabul edilmesi gibi toplu yöntemler kullanılabi- lir. Bu yöntemlerin mali tabloların gerçeği dürüst bir şekilde yansıtmasını engellemeyecek şekilde seçilmesi ve takip eden dönemlerde tutarlı bir şekilde uygulanması zorunludur”(Madde 12).

Bu nedenle bilançoda tek kalem halinde görünen yarımamul ve mamul stoklarının en azından aktifleştirilirken kullanılan yansıtma hesaplarının de- tayı kadar ayrıntılı bilgiye ihtiyaç vardır. Çünkü; her maliyet unsuru farklı bir tarihte aktife girmiştir.

Örneğin, direkt ilk madde ve malzeme gideri belli bir süre stokta bekle- dikten sonra üretimde tüketilmiş ve yarımamul ve mamul üretilmiştir. Bunun yanında direkt işçilik gideri genellikle yarımamul ve mamullerin üretildikle- ri, aktife giriş tarihindeki cari maliyetleriyle dikkate alınmalıdır. Ancak genel üretim giderleri karakterleri gereği birçok alt kırılımı olan maliyet kalemi ol- duğu için (nakit ödeme gerektiren maliyetler, amortisman tahakkukları, endi- rekt malzemelerin stoktan kullanımı v.b. gibi) nispeten düzeltilmesi daha güç olan bir maliyet kalemidir. Ancak düzeltme işleminde genel üretim giderleri ile ilgili detaya girildiğinde çok detaylı bir çalışma sonucunda düzeltme iş- lemi gerçekleştirilebilir. Bu kadar detaya girilmeden, sadece amortisman gi- derlerini düzelterek, diğer genel üretim giderlerini yarımamul ve mamulün üretildiği cari dönemde gerçekleştiğini varsayarak düzeltme yapmak daha gerçekçi bir yaklaşım olacaktır. Zaten tebliğin 12.maddesi böyle bir yakla- şıma izin vermektedir.

Örnek 4.11: Yarımamullerin Düzeltilmesi (1.000.000 TL)

İşletmenin 31.12.2001 tarihli bilançosunda görünen yarımamul stok ka- lemi toplamı 1.856.400 TL’dir. Araştırma sonucunda bu kalemin Hazi- ran/2001 tarihinde (döneminde) üretilen yarımamul stoku olduğu ve aşağı- daki maliyet kalemlerinden oluştuğu anlaşılmıştır;

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri 968.000 TL

Direkt İşçilik Gideri 445.200 TL

Genel Üretim Gideri 443.200 TL

Amortisman Tahakkuku 120.200 TL Diğer Genel Üretim Gideri 323.000 TL

Toplam 1.856.400 TL

31.12.2001 tarihli bilançoyu düzelttiğimize göre, direkt işçilik ile genel üretim giderlerinin diğer kısmını Haziran ve Aralık 2001 endeksleri esas alı- narak düzeltilmelidir. Çünkü, üretim Haziran 2001 döneminde gerçekleşti- rilmiştir. Direkt ilk madde ve malzemenin düzeltilmesinde üretim tarihine değil, ilk satın alındığı tarihe (dönem–ay) bakmak gerekecektir. Bunların Şubat 2001 tarihinde alındığı varsayılır ise, Şubat 2001 endeksine göre dü- zeltme yapmak gerekecektir.

Genel üretim giderlerinin amortisman tahakkuku ise, amortisman giderle- rinin düzeltilmesi yaklaşımı ile düzeltilmelidir. Örneğimizde bu yaklaşım ile düzeltilen amortisman tahakkukunun (120.200. TL’nin) düzeltilme sonucu 188.650 TL olduğu varsayılmıştır.

Buna göre öncelikle Şubat ve Haziran dönemlerine ilişkin düzeltme kat- sayılarının hesaplanması gerekmektedir.

Şubat 2001 4951,7 / 2757,6 = 1,7957 Haziran 2001 4951,7 / 3795,6 = 1,3046 Düzeltme İşlemi;

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri 968.000 TL x 1,7957 = 1.738.238 TL Direkt İşçilik Gideri 445.200 TL x 1,3046 = 580.808 TL

Genel Üretim Gideri 610.036 TL

Amortisman Tahakkuku 188.650 TL Diğer G.Ü.G. 323.000 TL x 1,3046 = 421.386 TL

Toplam Düzeltilmiş Yarımamul Stokları 2.929.082 TL Mamul stoklarının düzeltilmesinde de yarımamul stoklarının düzeltilme- sindeki yaklaşım kullanılmalıdır.

Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında SPK Tebliği’nin Örneklerle Analizi 101

Örnek 4.12: Mamullerin Düzeltilmesi (1.000.000 TL)

İşletmenin 31.12.2001 tarihli bilançosunda görünen mamul stok kalemi toplam 9.322.000 TL’dir. Araştırma sonucunda bu kalemin Temmuz, Ağus- tos, Eylül, Ekim, Kasım, Aralık 2001 tarihlerinde üretilen mamul stoku ol- duğu ve aşağıdaki maliyet kalemlerinden oluştuğu anlaşılmıştır.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri 3.640.000 TL Direkt İşçilik Gideri 3.000.000 TL Genel Üretim Gideri 2.682.000 TL Amortisman Tahakkuku 1.200.000 TL

Diğer Genel Üretim Gideri 1.482.000 TL

Toplam 9.322.000 TL

İşletmenin stok devir hızının 6 olduğu, malzemenin iki ay bekledikten sonra üretime verildiği bildirilmiştir. Düzeltme işlemini yapabilmek için yu- karıdaki maliyet kalemlerinin dağılımının üretildiği tarihlere (aylara) göre nasıl olduğuna bakmak gerekmektedir.

Bu dağılımın aşağıdaki gibi olduğu varsayılmıştır:

D.İ.M.M.

Gideri Direkt İşçilik Gideri

Genel Üretim Gideri Amortisman Diğer Temmuz 2001 580.000 TL 420.000 TL 200.000 TL 255.000 TL Ağustos 2001 605.000 TL 480.000 TL 200.000 TL 300.000 TL Eylül 2001 320.000 TL 360.000 TL 200.000 TL 180.000 TL Ekim 2001 780.000 TL 690.000 TL 200.000 TL 190.000 TL Kasım 2001 606.000 TL 640.000 TL 200.000 TL 220.000 TL Aralık 2001 749.000 TL 410.000 TL 200.000 TL 337.000 TL Toplam 3.640.000 TL 3.000.000 TL 1.200.000 TL 1.482.000 TL

Bu aşamada Mayıs-Aralık dönemi düzeltme katsayılarının hesaplanması gerekmektedir:

Dönem 31.12.2000’e Göre Düzeltme Katsayıları Mayıs 2001 4951,7 / 3689,6 1,3421 Haziran 2001 4951,7 / 3795,6 1,3046 Temmuz 2001 4951,7 / 3920,6 1,2630 Ağustos 2001 4951,7 / 4059,6 1,2198 Eylül 2001 4951,7 / 4276,7 1,1578 Ekim 2001 4951,7 / 4564,5 1,0848 Kasım 2001 4951,7 / 4755,5 1,0413 Aralık 2001 4951,7 / 4951,7 1,0000

Düzeltme işlemi yapılırken direkt ilk madde ve malzeme gideri iki ay bekleme (stoklama) olması nedeniyle ilgili ayın maliyeti , iki ay önceki ayın düzeltme katsayısı ile düzeltilmelidir. Direkt işçilik gideri ile diğer genel üretim giderlerinin düzeltilmesinde ilgili ayın düzeltme katsayısı kullanıl- maktadır. Amortisman tahakkuku biçimindeki genel üretim giderlerinin “amortisman giderlerinin düzeltilmesi”nde olduğu gibi düzeltmeye tabi tut- mak gerekmektedir. Bu uygulamada 200.000 TL’lık aylık amortisman gide- rinin düzeltilmesi sonucu 380.000 TL'ye’ yükseldiği varsayılmıştır.

Buna göre düzeltme yapıldığında mamullerin düzeltilmiş biçimiyle olu- şan tablo aşağıdaki görünümde olur. Sadece Temmuz 2001’de üretilen ma- mullerin düzeltilmesine ilişkin detayaşağıda örneklenmiştir.

Temmuz ayında üretilen mamullerin düzeltilmesi:

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri 580.000 TL x 1,3421= 778.418.TL Direkt İşçilik Gideri 420.000 TL x 1,2630=530.460 TL

Genel Üretim Gideri 702.065 TL

Amortisman Tahakkuku 380.000 TL Diğer G.Ü.G.255.000 TL x 1,2630= 322.065 TL

Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında SPK Tebliği’nin Örneklerle Analizi 103

4.13.4. İştirakler, Bağlı Ortaklıklar, Bağlı Menkul Kıymetler ve Di-