Yapıtın Bir Tezi Var mı?

Bizce, Bilge Karasu’nun Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı’nda bir tez ileri sürdüğünü ya da en azından bazı “doğru”ları göstermek istediğini söylemek mümkündür.

8 _{İoakim’in gelecekle ilgil düşünceleri ile “Dutlar”da yansıtılan umut konusundan, tezimizin bu ana} bölümünün “Yanıtlanması Gereken Sorular” başlıklı dördüncü alt bölümünde, “Yapıtın Bir Tezi Var

Karasu’nun bu yapıtta ileri sürdüğünü düşündüğümüz tezi, toplumların kahramana gereksinim duymayacak hâle gelmesi gerektiğidir. Bu tez, “Tepe” hikâyesinde İoakim’in şu düşünceleri ile aktarılmaktadır:

[N]asıl birtakım topraklar üzüm, birtakım sular lüfer yaratıyor, üretiyorsa, birtakım kentler, birtakım insan toplulukları da kahraman yaratıyordu. [....] Önemli olan, kahraman yetiştiren bu kentlerin, bu insan topluluklarının onları yetiştirmez duruma gelebilmesiydi. Onları yetiştirmeği gereksinmemesiydi. Ama böyle bir şey nasıl olur, ne zaman olur? Bunu kimse bilmiyordu daha. (73)

Toplumlar kahraman yetiştirmez ve kahramana gereksinim duymaz hâle gelmelidir; çünkü, kahramanlık bir başkaldırıyı gerektirir, başkaldırı ise baskıyı zorunlu kılmaktadır. Bir toplumda baskı ve şiddet yoksa, bu duruma isyan ederek kahraman olacak biri de olmayacaktır. Üstelik kahramanlık, yüceltici bir şey de değildir; çünkü, kahramanlık, bir bağlanmaya karşı başka bir bağlanmayı

gerektirmektedir. Buradaki ikinci “bağlanma”, sorgulanmayan tek yanlı bir değerler dizgesine bağlı olmak anlamındadır. Var olan düzene sorgulamadan uyum sağlamak nasıl bir kölelikse bu da bir tür köleliğe işaret etmektedir.

Yapıtta, toplumların neden kahraman yetiştirmez duruma gelmesi gerektiği, toplumsal ve bireysel olmak üzere iki düzlemde gerekçelendirilmektedir. Toplumsal düzlemde baskının insanlık dışı sonuçları, bireysel düzlemde ise baskıya maruz kalan bireylerin yaşayabileceği olumsuz durumlar gösterilmektedir9.

Üç hikâyede, baskı ve şiddetin, insanları bir yere götürmediği; onları, ya dayatılan düşünceleri benimseyip alışkanlıkların yalancı güveni içinde “kalabalığın besleyici emziğini ağzından bırakmak istemeyen” (16) bir sürüye dönüştürdüğü ya

da isyan etmelerine, kaçmalarına neden olduğu görülmektedir. Oysa Tanrı, “[i]nsanı insana oyuncak olsun diye yaratmamış[tır] (18); Tanrı, insanı, özgür iradeye sahip bireyler olarak, baskı ve şiddete maruz kalmadan, her gününe yeni bir şeyler katıp kendisini geliştirerek yaşayabilsin diye yaratmıştır. Bu nedenle bireyler

alışkanlıklarını ve kendilerine dayatılan düşünceleri sorgulamalı, kendilerini geliştirmek için çalışmalıdırlar.

İoakim’in düşüncelerinin anlatıldığı yukarıda alıntıladığımız paragraftaki son iki cümle, “Ada” ve “Tepe”yi “Dutlar”a bağlayan öğelerden birinin ip ucunu

vermektedir. Bu cümleler, İoakim’in, kahraman yetiştirmeyen, dolayısıyla da baskı ve şiddetin olmadığı bir toplum düzenine duyduğu özlemi yansıtmaktadır. İoakim, böyle bir toplum düzeninin nasıl ve ne zaman oluşabileceğini kimsenin bilmediğini düşünmektedir. Aradan otuz yıl gibi uzun bir zaman geçmesine rağmen kendisi bile hâlâ kahraman olarak görülmektedir; çünkü, “sözlerin bir anlamı, bir değeri vardı[r] ve sözler kolay kolay ölmemektedir (75). Yani kahramanlık, kahraman olunmasına neden olan olay unutulmuş bile olsa, hâlâ değerli ve yüceltici bir şey olarak

görülmektedir.

“Dutlar”da, İoakim’in özlem duyduğu toplum düzeninin mümkün

olabileceğine dair bir umut yansıtılmaktadır. Dut ağaçlarının bir ay içinde iki kere yaprak vermesi nasıl inanılmaz görünen ama mümkün olan bir olay ise, baskı ve şiddetin ortadan kalkması da aynı derecede mümkündür. Üstelik bu durum, dut ağaçlarının yapraklanması gibi doğal bir olaydır; çünkü, en büyük değer olan insanın varoluşu bunu gerektirmektedir. Ülker Gökberk de Bilge Karasu Aramızda adlı yapıtta yer alan “Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı Üzerine” başlıklı yazısında

“Dutlar”ın bu yönüne değinmektedir. Gökberk’e göre, “‘Dutlar’, kahramanlığa artık gerek kalmayacak bir toplum düzenine geçebilmek için, toplu kahramanlıklara

gereksinme olduğunu sezdir[mektedir] (Gökberk 151). Yine Gökberk’e göre, baskıyı ortadan kaldırmak, tek başına bireylerin gücünü aşmaktadır; “ancak, bireyler topluca karşı koyduğunda, olamayacak olanın gerçekleşebileceğine inanmak

gerek[mektedir] (151).

Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı’nda, Karasu’nun ileri sürdüğünü

düşündüğümüz tezi destekleyen bazı düşünceler de bulunmaktadır. Bunlar

hikâyelerin içine, Andronikos’un ve İoakim’in düşünceleri şeklinde yerleştirilmiştir ve bireysel düzlemde yapılması gerekenlere işaret etmektedir. Bu düşünceleri şöyle sıralayabiliriz:

Hayat, hem dış baskılar olmaksızın hem de karar vermekten korkmadan yaşanıp tüketilmelidir. İnsan, bir şey yapmak için karar vermekten, harekete geçmekten korkmamalıdır. Verdiği kararın sonuçlarını da kabul edebilmelidir. Böylece hayat, boşa harcanmamış, boşluk ve hiçlik içinde yaşanmamış olur. Boşa harcanmamış bir hayatın sonundaki ölüm de bir bayramdır; çünkü, insan, böyle yaşadığında, ölüm karşısında ölümsüzlük güveni içinde olacaktır.

Bir şeyler yapmak, kurmak, insan için önemlidir ve gereklidir. İnsanlar, gerçekleşmesini istedikleri şey için bu işe kendi benliklerini koymalı, işe önce kendinden başlamalıdır. Bireyler, ancak bu şekilde yaptıklarının sorumluluklarını üstlenebilir ve başarılı olabilirler.

Hayat durmaz, durmadan değişir. Çocuklar, babalarından farklı bir dünyada yaşarlar. Baskıcı yönetimler de gelir ve giderler, asla kalıcı olmazlar. Bu nedenle birey, daha iyi bir toplum düzeni yaratmak için üzerine düşeni yapmalıdır.

“Doğru”, çağdan çağa değişen, uzlaşımsal bir kavramdır. Bu nedenle insanların Tanrı adına da olsa adaleti kendi ölçüleri içinde dağıttıklarını her zaman anlaması, bilmesi gerekmektedir.