Yapısal Bozulmalar

Anıtların bozulmaları daha çok kullanıcıların yanlış kullanımlarından kaynaklanıyor olsa da zamanın yorucu ve yıpratıcı etkisi de bu anlamda katalizör etkisi yapmaktadır. Barutçu Hanı’nda oluşan yapısal bozulmalar hem kullanıcılardan hem de zamanın etkisinden kaynaklanmaktadır. Bu anlamda yapının taşıyıcı sisteminde, yapının örtü sisteminde, yapı elemanlarında ve malzemede oluşan bozulmalar olmak üzere üç ana başlık altında incelenmiştir.

- Taşıyıcı Sistem Bozulmaları

Yapının taşıyıcı sistemi duvar, ayak, sütun, konsol ve destek kemerlerinden oluşmaktadır. Taşıyıcı sistemindeki en büyük bozulma batı kanatta olmuştur. Yapının üstten gelen yüküne dayanamayan batı kanat avluya doğru bel vererek açılmıştır. Anıta sonradan eklenen ikinci kat ile bu bozulma daha da artmıştır. Bu taşıma sorununu engellemek için avluda duvara üç adet taş ayakla destekleme yapılarak müdahale edilirken, birinci katta revaktaki kemerlerden duvarlara çelik gergi sistemlerle destek yapılmıştır. (Resim 4.51.-4.52.)

50

Resim 4.51.Avlu Batı Kanat Resim 4.52. Birinci Kat Batı Kanat

Kuzey cephesindeki merdiven kovasının olduğu duvarda strüktürel çatlaklar meydana gelmiştir (Resim 4.53.) Birinci kat revaktaki taş sütunların ayakları, üst katın yük dengesizliğinden dolayı yerinden oynamıştır. Bunu engellemek için betonarme eklentiler yapılmıştır (Resim 4.54.).

Resim 4.53.Kuzey Cephe Merdiven Boşluğu Resim 4.54. Birinci Kat Revak

Bu katta güney kanadı yıkıldıktan sonra doğu kanatında taşıma sorunları olmuştur. Güneydoğu köşesinde tavanda çökme meydana geldiği için yapının revağı briket bir duvarla bölünmüş ve ahşap bir ayakla, döşeme tavan arasında ki yük dengesi çözülmeye çalışılmıştır (Resim 4.55.-4.56).

A.Yeliz GÖGEBAKAN

Resim 4.55.Birinci kat revak Resim 4.56. Birinci Kat Revak

- Yapının Örtü Sistemin Bozulması

Yapının örtü sistemi, daha çok üst örtü kaplamasının bozulmasından kaynaklanmaktadır. Üstten gelen su, tonozun ya da ahşap kirişlemenin bünyesinde rutubet sebebiyle bozulmalara neden olmaktadır.

Örtü Sistemi, zemin katta tonoz, birinci kat odalarda yine tonoz, birici kat revakta sal taşı, sonradan eklenen fakat dönem eki olarak kabul edilen ikinci katın örtü sistemi ise ahşaptır. Örtü sistemindeki en büyük bozulma ikinci katta bakımsızlıktan ve doğal olayların etkisi ile olmuştur. (Resim 4.57.-4.58.-4.59.)

52

Zemin kat ve birinci kat odalarının tonoz örtü sistemlerinde bozulma daha çok dekorasyondan kaynaklanmaktadır. Birinci kat revaktaki sal taşında derz boşalmaları, az da olsa strüktürel çatlaklar ve tuzlanma gözükmektedir (Resim 4.60). Yapının yıkık olan güneydoğu köşesinin örtü sisteminde bitkilenme görülmektedir (Resim 4.61.-4.62.)

Resim 4.59.İkinci Kat Resim 4.60. Birinci Kat Revak

Resim 4.61.Güney Kanat Resim 4.62. Güney Kanat

- Yapı Elemanlarının Bozulması

Anıtlar tarih boyunca farklı kullanıcılar tarafından kullanılmaktadırlar. Kullanıcılar çoğu zaman kendi ihtiyaçlarına göre yapılarda değişiklikler yapmaktadırlar. Yapı elemanlarındaki bozulmalar; kapılar, pencereler ve merdivenlerde olmuştur.

A.Yeliz GÖGEBAKAN

Resim 4.63.Birinci Kat Oda Kapısı Resim 4.64. Birinci Kat Oda Kapısı

Yapının özgün kapı ve pencerelerinde zamana ve bakımsızlığa bağlı olarak bozulmalar gözlenmektedir (Resim 4.63.-4.64.-4.65.). Kapı ve pencereler kullanıcılar tarafından kapatılmıştır (Resim 4.66.)

Resim 4.65.Han Giriş Kapısı Resim 4.66. Avlu Doğu Kanat

Merdivenler de bu süreçten etkilenen diğer bir yapı öğesidir. Avluda yer alan ve açıktan üst kata çıkmayı sağlayan dış merdivenler, doğal şartlara açık olduklarından zaman içinde taşın özelliğine de bağlı olarak kimyasal ve fiziksel olarak bozulmakta ve erimektedirler. Merdivenlerdeki özgün taş döşemelerde derz boşalmaları ve malzeme kaybı ve yosunlanma vardır (Resim 4.67.). Avlunun kuzey doğu köşesindeki merdivende demir korkuluk sonradan yapılmıştır. Özgün halinde ahşap olan revak ve merdiven korkuluğu yerinde değildir (Resim 4.68.).

54

Resim 4.67.Güney Batı Merdiven Resim 4.68. Kuzey Doğu Merdiven

- Malzeme Bozulmaları

Yapıyı oluşturan asıl malzeme taştır. Taş malzeme özelliği olarak, yörenin jeolojik yapısından ötürü küfeki kesme taştır. İklim ve olumsuz çevresel nedenler, hatalı yapıma bağlı olarak kendi bünyesinden gelen özellikler, uyumsuz bağlayıcıların kullanılması taşların bozulmasına neden olmuştur.

Bulundukları ortamın bozulma süreçleri ve kendi iç bozulma nedenleri sonucunda yıpranan yapı taşları, detay kaybından, strüktürel bozulmalara neden olmaktadır. Bozulmanın etkisi genelde taşın iklimsel bozulma koşullarıyla karşı karşıya kaldığı yüzeylerdedir ve fiziksel ve kimyasal özellikleri, bozulma süreçlerine bağlı olarak değişir. Bozulmayla karşı karşıya kalmış yüzeylerde kabuklanma, kırıntılanma, kavlanma biçiminde yüzey erozyonları ve malzeme kaybı vardır. Bozulma ve malzeme kaybı, bağlayıcı kaybı ve tabakalaşmanın açığa çıkması, tabakalaşma yönlerinde parçalanma gibi büyük boyutlara da varabilmektedir .

İklimsel nedenlere bağlı bozulmalar daha çok renk değişimi, aşınma, çatlama, parçalanma olarak ortaya çıkmaktadır. Çevre ve hava kirliliği havada ki kükürtdioksit, karbondioksit, karbonmonoksit ve nitrojendioksit gibi atmosferik kirlilikleri ve buna bağlı olarak oluşan bozulmalar taşları etkilemiştir.

A.Yeliz GÖGEBAKAN

Ahşap malzeme yapıda çok az kullanılmış olup bozulması daha çok güneşin etkisi ile olmuştur. Güneş radyasyonunun etkisi ile zamanla ahşap malzeme kararmıştır. Yeterince korunmamış olan bu ahşap yüzeylerde yağmur ile ıslanmış ve ıslanmış yüzeylerde de rüzgar ve güneşin etkisi ile yüzeysel çatlaklar oluşmuştur.

Zemin kattaki dükkanlarda ve avlu kanatlarında nemden kaynaklanan yosunlanma, tuzlanma, sıvada dökülmeler gözlenmektedir (Resim 4.69.-4.70.).

Resim 4.69.Batı Kanat Resim 4.70. Kuzey Cephe Dükkan

Yapının özgün olan yer döşemesinin üzerine avluda, revakta ve odalarda şap dökülerek yapının özgün halinin bozulmasına neden olmuştur (Resim 4.71.). Diğer bir malzeme bozulması da cephe ve kanatlardaki taşların hava kirliliğinden dolayı

renklerinin ve dokularının değişmesidir (Resim 4.72.) .

56

A.Yeliz GÖGEBAKAN