Aile Yanında Bakım Hizmetleri

AktaĢ (2006)‟a göre aile insanların bakım, beslenme ve güven duygusu gibi temel ihtiyaçlarının karĢılandığı, beden ve akıl sağlığını koruyan ve geliĢtiren bir birimdir. BirleĢmiĢ Milletlerce benimsenen tanıma göre ise aile, toplumdaki en temel birim olarak çok önemli sosyoekonomik iĢlevleri bulunan, toplumdaki önemli değiĢmelere rağmen üyeleri için (özellikle çocuklar) duygusal, finansal ve maddi destek sağlayan, aynı zamanda kültürel değerlerin korunması ve aktarılması için de hayati öneme sahip olan bir kurumdur. Ayrıca aile, üyelerine eğitim, bakım, yetiĢtirme ve destek vererek geliĢme için nitelikli insan kaynağı yaratmada çok önemli bir rol oynamaktadır (Yolcuoğlu 2009).

Her bakımdan sağlıklı çocukluk için en iyi ortamın aile olduğu gerçeğinden hareketle ülkemizde son dönemde çocuk ve gençlik hizmetleri yönünden yatılı kuruluĢ bakım hizmetlerinden vazgeçerek ailenin güçlendirilmesi ile aile yanında bakım esaslı uygulamalara ağırlık ve öncelik vermektedir. Bu hizmetler aĢağıda verilmiĢtir.

Öz Aile Yanında Bakım (Aile Yanında Destek ve Aileye Dönüş);

Korunma kararı alınmaksızın ekonomik yoksunluk yaĢayan ve yapılacak yardımla ailesi yanında bakımı sağlanabilecek korunmaya muhtaç statüsündeki çocuklar ile

34 korunma kararlı olup kuruluĢta bakılan çocuklardan ailesi yanında bakılabilecek olanlar bu hizmetten yararlandırılmaktadır.

Kurum bakımındaki çocukların korunma altına alınma nedenlerinin baĢında, ailelerin ekonomik yetersizliklerinin olduğu görülmektedir. Sosyal yardımların en önemli fonksiyonu; kurumun öncelikli hedef grubu olan korunmaya muhtaç çocukların kurum bakımına alınma nedeninin ekonomik yoksunluk olması halinde, korunma altına ya da kuruluĢa alınmaksızın sosyal yardımla desteklenerek ailenin parçalanmadan bir arada yaĢamasına imkân sağlamasıdır.

Bu hizmet, muhtaçlıkları nedeniyle korunma kararı alınarak kurum hizmetlerinden yararlanmak isteyen çocukların korunması, bakımı ve yetiĢtirilmelerine yönelik hizmetlerin mümkün olduğu ölçüde kendi yaĢam ortamlarında verilmesi amacıyla oluĢturulmuĢtur. Kurum bakımına alınan çocukların ise, öz ailelerinin sosyal yardım ve sosyal hizmetlerle güçlendirilerek çocuklarını kurum bakımından en kısa zamanda geri almalarına yönelik çalıĢmalara öncelik ve ağırlık verilmesini içermektedir.

Aileye DönüĢ ve Aile Yanında Destek Uygulaması kapsamında 2012 yılı sonu itibariyle 2005 yılından bu yana 8.861 çocuk kuruluĢ bakımından aile yanına döndürülmüĢ olup, 33.344 çocuk ise hiç kuruluĢ bakımına alınmadan aileleri yanında desteklenmektedir. Ailesi yanında desteklenen çocukların bakım, harçlık, giyim, eğitim giderleri için yaĢ gruplarına göre çocuk baĢına aylık ekonomik destek verilmektedir(shcek.gov.tr 2012b).

Sosyal ve ekonomik destek ile ailesine döndürülen çocukların belirli aralıklarla (1 yıl, 2 yıl ve uzun süreli) içinde bulundukları aile koĢulları, ailenin etkili ve sağlıklı ebeveyn rolü üstlenip üstlenmediği hususu irdelenmekte, yerinde görüĢmeler yapılarak, tespitlerde bulunulmaktadır. Süreç içerisinde çocuklar, uygun hizmet modelinden faydalandırılmaktadır.

Evlat Edinme: Çocuğun yüksek yararı gözetilerek yasal olarak evlat

edinilmeye uygun bir çocukla, evlat edinmeye uygun olan aile veya kiĢi arasında hukuki bağ ile çocuk-ebeveyn iliĢkisinin kurulmasını sağlamaya yönelik hizmettir.

35 Evlat edinme; “kan bağına bakılmaksızın bir akitle yasal ve sosyal açıdan anne ve/veya baba ve çocuk bağının kurulmasıdır” (Tatlıbal 2004).

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü hizmet alanı kapsamında faaliyet gösteren kuruluĢlarda bakılan korunmaya muhtaç çocuklardan durumu evlat edinmeye uygun bulunanlar, sosyal çalıĢmacının hazırladığı rapor ve ilgili mahkemenin kararı ile evlat edinebileceği belirlenmiĢ aileler yanına yerleĢtirilir. Her yıl 3000 evlat edinme baĢvurusu yapılmaktadır (shcek.gov.tr 2012b). 2012 yılı sonu verine göre yıl içinde 613 çocuk evlat edindirilmiĢ, toplam 12.057 çocuk evlat edindirme hizmetinden yararlandırılmıĢtır (cocukhizmetleri.gov.tr.2013c).

Ülkemizde evlat edinme iĢlemleri Medeni Kanun‟un 305‟den 320‟ye kadar olan maddelerinde belirlenmiĢtir. Medeni Kanunun 306. maddesine göre, evlat edinebilmek için, en az 5 yıllık evli olma veya otuz yaĢını doldurmuĢ olma koĢulu aranmaktadır. Evlat edinebilmek için kiĢilerin medeni durumlarına bakılmamakta; ancak eĢler, birlikte evlat edinebilmekte, evli olmayan çiftler birlikte evlat edinememektedirler. EĢlerden biri, en az iki yıldan bu yana evli olmaları veya kendisinin otuz yaĢını doldurmuĢ bulunması koĢulu ile diğerinin çocuğunu evlat edinebilmektedir.

Evlat edinecek kiĢilerin evlat edinecekleri çocuktan en az 18 yaĢ büyük olması gerekmektedir. Bunun yanında, Medeni Kanun‟un 305. maddesi gereğince, bir küçüğün evlat edinilmesi, evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmıĢ ve eğitilmiĢ olması koĢuluna bağlıdır. 01.09.2004 tarihinde imzalanan Lahey SözleĢmesi sonrasında, çocuğun öncelikle kendi ülkesi içinde evlat edindirilmesi ilkesinden hareketle, bu tarihten itibaren yurt dıĢında ikamet eden kiĢilerin baĢvurularına, ülkemizde evlat edindirilemeyen çocuklar yerleĢtirilmektedir. Evlat edinmek üzere baĢvuran ailelerin büyük çoğunluğu 0-1 yaĢ, sağlıklı, kız çocuk istemektedir (shcek.gov.tr 2012b).

Koruyucu Aile: Koruyucu aile hizmeti; “çeĢitli nedenlerle öz ailesi yanında

bakımları bir süre için sağlanamayan çocukların kısa veya uzun süreli olarak, anne- baba özelliklerini taĢıyan ücretli veya gönüllü statüdeki uygun aile ya da kiĢilerin yanında devlet denetiminde bakımlarının sağlanmasıdır” (Tatlıbal 2004).

36 Koruyucu aile ise; çeĢitli nedenlerle öz ailesi yanında bakılamayan çocukların kısa veya uzun süreli olarak devlet denetiminde bakımlarını üstlenen, çocuğun aile ortamında bakımını sağlayan, öz anne-baba yerini tutabilecek aileler veya kiĢilerdir.

Koruyucu aile yönetmeliğinde belirtilen Ģekliyle Koruyucu Aile: Yönetmelikte belirlenen esas ve usuller çerçevesinde korunmayı gerektiren duruma göre belirlenen sürede, il veya ilçe müdürlükleri denetiminde, ödeme karĢılığı ya da karĢılıksız olarak çocuğun bakımını ve yetiĢtirilmesini üstlenen, aile ortamında yaĢamını sağlayan, tercihen (j), (k), (s) bentlerinde tanımlanan eğitimlerden en az birini almıĢ ve (a), (e), (r), (Ģ) bentlerinde tanımlanan modeller kapsamındaki aile veya kiĢidir.

Koruyucu aile bakımının, çocuğa sağladığı aile ortamı çocuğun psiko-sosyal geliĢiminin sağlıklı bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi açısından önem taĢımaktadır. Kurum bakımının çocuk üzerindeki etkilerine yönelik yapılan araĢtırmalar incelendiğinde de bu bakım türünün sadece pahalı olmadığı, çocuğun geliĢimini bazı yönlerden eksik tamamlamasına da yol açtığı ortaya çıkmıĢtır. Bu nedenle tüm dünyada korunmaya muhtaç çocuklar için en çok tercih edilen bakım Ģekli koruyucu aile bakımıdır.

Koruyucu Aile Hizmeti'nin dayanağı, Türk Medeni Kanunu'nun 347.maddesi ile 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu'nun 22. ve 23. maddeleri ile 08.06.2011 tarihli ve 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) ve (d) bentleri, 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (ç), (d) ve (ı) bentleri, 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi ile 28 inci ve geçici 6 ncı maddeleridir. Koruyucu Aile Hizmeti bu maddeleri temel alarak hazırlanan 14.12.2012 tarihli ve 28497 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren Koruyucu Aile Yönetmeliğine uygun olarak yürütülmektedir.

Bu uygulamalar çerçevesinde yılda ortalama 100 çocuk, koruyucu aile yanına yerleĢtirilmektedir. 1961 yılından itibaren sistemli olarak uygulanan koruyucu aile hizmeti, Medeni Kanun‟un yaĢ ve çocuksuz olma konularındaki kesin kuralları nedeni ile asıl amacı evlat edinme olan aileler tarafından yıllarca evlat edinmeye basamak olarak kullanılmıĢtır (shcek.gov.tr 2012b).

37 1993 yılından baĢlayarak koruyucu aile ve evlat edinme hizmetlerinden yararlandırılacak çocukların ayırımı daha net yapılmıĢ, 1994 yılında iki hizmet birbirinden tümüyle ayrılmıĢ ve Medeni Kanundaki yeni düzenlemeler ile bu durum yasal olarak da desteklenmiĢtir. 2012 yılı sonu verilerine göre ülke genelinde toplam 1.492 çocuk, koruyucu aile yanına yerleĢtirilmiĢ olup, aile ortamında yetiĢmeleri sağlanmaktadır (cocukhizmetleri.gov.tr.2013c).

Koruyucu aile hizmetinden yararlanan çocukların bakım, harçlık, giyim, eğitim, kurs ve servis giderleri için yaĢ gruplarına göre çocuk baĢına aylık ekonomik destek verilmektedir. 14.12.2012 tarihli ve 28497 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren Koruyucu Aile Yönetmeliğinde yapılan önemli değiĢiklikle; koruyucu ailelerin eğitimi, ödenen ücretlerde artıĢ, çocuğun ihtiyacına göre çeĢitlendirilmiĢ profesyonel koruyucu aile sistemi ve koruyucu aileye sosyal güvenlik sağlanması gibi yenilikler oluĢturulmuĢ, koruyucu aile hizmeti öncelikli hizmet modeli haline getirilmiĢtir.