Bu böl ümde çalış ma al anı Yal ova il e il gili coğrafi, t ari hsel, fi zi ksel v. s. genel bil gil er veril ecektir.
3. 1. Coğrafi Konu mu
Yal ova, Tür ki ye' ni n kuzeybatısı nda, Mar mara Böl gesi' ni n güneydoğu kesi mi nde yer al makt adır ( Şekil 3. 1). İli n kuzeyi nde ve batısında Mar mara Deni zi, doğusunda Kocaeli, güneyi nde Bursa ( Or hangazi- Ge mli k) ve Ge mli k körfezi yer al makt adır. Yal ova 39- 40 Kuzey enl e mi, 29- 61 Doğu boyl a ml arı arası nda yer al ma kt a ol up deni zden yüksekli ği 2 metre, en yüksek nokt ası 987 metredir. 83. 900 k m2’li k al anı il e ül ke yüzöl çümünün % 0. 11 'li k böl ümünü kapl a makt adır. İ dari böl ünüşe göre mer kez ilçeyl e birli kt e altı ilçeden ol uş makt adır. İlçeleri; Altı nova, Ar mutl u, Çı narcı k, Çi ftli kköy ve Ter mal' dir. Yal ova' da, altı İl çe Bel edi yesi il e birli kt e t opl a m 12 Bel edi ye bul un makt adır. Mer kez il çede 1 ( Kadı köy), Altı nova' da 2 ( Kayt azdere ve Subaşı), Çı narcı kt a 2 ( Kor uköy ve Esenköy) ve Çiftli kköy' de 1 ( Taşköpr ü) Bel de Bel edi yesi bul un makt adır. Yal ova doğu kı yıları ndaki düzl ükl er dı şı nda, dağlı k bir arazi ye sahi ptir. Böl geni n güneyi, batı dan doğuya doğr u İz mit - Sapanca arası nda Kocaeli sıradağl arı ile birleşen Sa manlı dağl arı yl a kapl anmış dur umdadır [36].
Yal ova ili ni n kuzeyi nden güneybatısı na kadar ol an sı nırları Mar mara Deni zi il e çevril miştir. Kı yılar giri ntili çı kı ntılı bir özellik göst er mez. İli n bit ki ört üsünü ma kil er ve or manl ar ol uşt ur makt adır.
3. 2. Tari hçe
Yal ova' nı n adı; 17. Yüzyıl da bu böl geye uğradığı nı belirten Evli ya Çel ebi, yöreyi Kar a Yal avaçoğl u fet hetti ği nden dol ayı adı nı n Kara Yal ovaç ol duğunu söyl e mekt edir. Ar aştır macılar 19. Yüzyıl da yöreye Karayal ovaç yahut Jail akabad veya Yalı ova' da denil diği ni yaz makt adır. Böl geye M. Ö. 700 yılları nda Bit hynl er, M. Ö. 1200 yılı nda Frigl er ege men ol muşl ardır. Bi zanslılardan sonra bir süre Sel çukl ul arı n yöneti mine giren kasaba, Haçlı seferleri sırası nda yakılı p, yı kıl mıştır. 1867' de Bursa Mer kez Sancağı na bağlı bir kaza i ken, 1901' de bağımsı z İz mit Sancağı na bağl anmıştır. At at ürk' ün i st eği üzerine 1930' da İst anbul il çeleri arası na katılan Yal ova, 5 Haziran 1995 t ari hli, 550 sayılı Kanun Hük mündeki Karar na meni n 6 Haziran 1995 t ari h ve 22305 sayılı Res mi Gazet ede yayı nl anması il e il yapıl mış, Bursa - Ge mli k il çesi ne bağlı Ar mutl u bel desi ve Kocaeli - Kar a mür sel' e bağlı Al tı nova, Subaşı ve Kaytazdere bel del eri de sı nırları içi ne alı nmıştır.
3. 3. Yal ova' nı n Genel Özelli kl eri
Çok uzun za mandan beri yerl eşi m yeri ol an Yal ova' da birçok t ari h ve kültür i zl eri yl e karşılaş mak mü mkündür. Yal ova' nı n en öne mli özelli kl eri nden biri çi çekçili ktir. Ayrı ca zeyti ncili k, sebzecili k, bağcılı k ve meyvecili k yaygı nl aş makt adır.
Yal ova' da gezi ve pi knik al anl arı ol arak Hasanbaba Kor usu, Paşaköy ve Üvezpı nar köyüne bağlı Sudüşen şel al esi il dı şı ndan gel enleri n di kkati ni çek mekt edir. Şehire 12 k m. uzaklı ğı nda ol an Yal ova- Ter mal kaplı cal arı Tür ki ye' ni n ve Ort adoğu' nun sağlı k, şifa ve di nl ence mer kezi hali ne gelmi ştir. Yal ova mer kez il çesi nden fot oğraflar Şekil 3. 2’de veril miştir [37, 38].
3. 4. Depre m ve Yal ova
17 Ağust os 1999 t ari hi nde Mar mara Böl gesi’nde meydana gel en depre mden sonra gerek Yal ova il mer kez yerl eş mesi nde, gerekse bağlı di ğer yerl eş me bi ri mleri nde büyük çaplı hasarlar meydana gel miştir. Depre m, karada İz mit Körfezi ve Düzce’ ni n güneybatısı arası nda yaklaşı k 120 k m. uzunl uğunda bir yüzey kırı ğı ol uştur muş, bu kırı ğı n yakı nı nda yer alan ve özelli kl e suya doygun ze mi nl erde kurul an başt a Adapazarı, İz mit, Göl cük Yal ova ve Akyazı ol mak üzere birçok yerl eşi m biri mi nde aşırı yı kı mlara neden olmuşt ur.
Yal ova’ da konutl arı n %18’i ni n bu depre mde yı kıldı ğı veya ağır hasar gör düğü t espit edil miştir. Depre mden etkil enen t opl a m nüf us 33. 820 ki şi, yı kı k/ hasarlı hane sayı sı 3. 805, bu hanel erde yaşayan ki şi sayısı ise 14. 687’dır. Bu nüf usun Yal ova ili t opl a m kent sel nüf usuna oranı ise yakl aşı k %13. 3’t ür. Yal ova İl mer kezi nde konutl arı n %16’sı yı kı k/ ağır hasarlı, %14’ ü ort a hasarlı, %25’i az hasarlı ve %45’i hasarsı zdır[39].
3. 5. Fi zi ksel Yapı
Yal ova, doğu kı yıları ndaki düzl ükl er dışı nda dağlı k bir arazi ye sahi ptir. Yör eni n güneyi, batı dan doğuya doğr u ve kuzeyden güneye doğr u, İz mit Sapanca arası nda Kocaeli sıradağl arı ile birleşen Sa manlı Dağl arı yla çevrili dir. Mer kez İl çe, deni zden 1 m. il e 15 m. arası nda deği şen yüksekli kl erde kur ul udur. Batı daki di k kı yılar, Çı narcı k çevresi ne doğru yeri ni genişl eyen bir kı yı ovası na, Yal ova’ nı n doğusunda ise deni ze doğr u çı kı ntı yap mı ş ol an delt a al anl arı na bırakır. Yal ova İl sı nırl arı içerisi ndeki morf ol oji k ünit el erden bir di ğeri de kı yı ovası ve deltal ardır. Sa manlı dağl arı nı n yüksek ya maçl arı nı n deni zl e ilişki ye geçen böl üml eri nde yüksek kı yıl ar ol uş muş, bazıları nda falezl er geliş miştir. Yal ova İli, Tür ki ye’ni n belli başlı fay
çi zgil eri nden biri olan ( Sakar ya- Sapanca-İz mit) körfez çi zgisi üzeri nde bul un makt adır. Yal ova mer kez il çe t oprakl arı nda; Sa manlı Deresi, Bal aban deresi, Yal ova deresi ol mak üzere üç akarsu bul un makt adır [40].
Yal ova, i kli m ol arak Karadeni z ve Akdeni z i kli m özelli kl eri ni göst erir. Kı şları ılı k ve yağı şlı, yazl arı ise sı cak ve kurak geçer. Kı şı n yağı şl ar daha çok yağ mur bi çi mi nde ol ur. Kar bi çi minde yağışlar çok az gör ül ür. İstatisti kl ere göre yıllı k t opl a m yağı ş mi kt arı 742 mm’ dir. Yağı ş en fazl a Ar alı k ayı nda, en az da Ağust os ayı nda ol ur. Yı llı k sı caklı k ort al a ması 14. 0 derecedir. İl de en sı cak ay Te mmuz ayı, en soğuk ay ise Şubat ayı dır [41].
Haki m r üzgar verileri i ncel endi ği nde, es me sayıları t opl a mı açısı ndan Kuzey Batı rüzgarl arı nı n 1280 es me sayısı il e biri nci sırada ol duğu gör ül ür. Rüzgarı n hı zı açısı ndan da Güney- Güneybatı r üzgarl arı, 22. 8 m/ s il e en hı zlı r üzgarlar ol arak belirgi nl eş mekt edir. Es me sayısı t opl a mı en düşük ol an ( 113) yön i se Batı-Güneybatı yönüdür. Ort al a ma hı zı 1. 3 m/ s il e en düşük ol an r üzgar yönü i se Güney yönüdür[41].
3. 6. De mografi k Yapı
Yal ova' nı n mer kezi ve köyl eri il e birli kt e t opl am nüf usu 22 Eki m 2000 sayı mı na göre 170. 259 ' dur. 1997 Nüf us sayı mına göre İl mer kezi nüf usu 78. 210, köyl eri n nüf usu 31. 896 ki şi dir. Yal ova ili ni n nüf us yoğunl uğu çok yüksektir. Çevr e İl ve İlçel erden çok sı k göçl eri n ol ması nedeni yl e nüfus artış hı zı da yüksektir. Depre m sonrası yapıl an son nüf us sayı mı na göre il mer kezi nüf usu 69. 568 ol arak belirlenmiştir. Yerl eş meni n 1975- 2000 arası nüfus gelişi mi Şekil 3. 4’te verilmi ştir.
27289 41823 53837 65823 74450 78210 69568 2000 1997 1995 1990 1985 1980 1975 0 20000 40000 60000 80000 100000 Yillar 1975 1980 1985 1990 1995 1997 2000 Nüfus 27289 41823 53837 65823 74450 78210 69568 1 2 3 4 5 6 7
Yal ova’ da depre m sonrası, depre me bağlı göçl eri n de et kisi yl e nüf ust a bir azal ma söz konusu ol muşt ur. 1980- 2000 yılları nüf us değerl eri baz alı narak yapıl an pr oj eksi yonl ar sonucunda 2015 yılı nüf usu 98. 500 ki şi ol arak t ah mi n edil mekt edir[42].
3. 7. Sosyo- Ekono mi k Yapı
Daha önce, İst anbul’a bağlı bir yerl eş me ol an Yal ova, İst anbul’a yakı n ol ması nı n getirdi ği et kilenmeden dol ayı ekono misi nde İst anbul’a bağlı bir geliş me göst er miştir. İl ekono misi nde İst anbul’la ilişkili gelişen i mal at sanayi yanı sıra t arı m, seracılı k ve çi çekçili k öne mli sekt örler dir. Bunun yanı sıra t uriz m ve hi z met sekt örleri de öne mli iş koll arı dır. İl mer kezi nde en öne mli sekt ör i mal at sekt örü ol up ti caret, hi z met ve tarı m sekt örü onu i zl e mekt edir. Bunun yanı sıra i nşaat sekt örü de öne ml i sekt örl er arası nda sayılabilir. Merkez İl çe nüf usunun büyük böl ümü ti caret ve zanaatl a uğraş makt adır.
3. 8. Ul aşı m, Erişebilirlik
Yal ova, Coğrafi konu mu iti barı yl a İst anbul, İzmi t ve Bursa illeri ne yakı n bir il dir. Kar ayol u, deni zyol u ve havayol u il e di ğer illere bağlı ol an Yal ova, coğrafi konu mu ve büyük mer kezl ere ol an yakı nlı k gi bi birçok avant aj a sahi ptir.
Kar ayol u Ul aşı mı; Yal ova, Karayol u bağl antıları ile ko mş ul arı ol an Bursa ve Kocaeli illeri ne bağlı dır. Yal ova’ da gerek il çel eri yl e, gerekse ko mş u illerle ol an büt ün bağl antılar asfalt yollarla sağl anmakt adır.
Yal ova’ nı n güneyi nde yer al an Bursa ili il e ol an karayol u bağl antısı, Şa manlı Dağl arı nı n üzeri nden geçmesi sebebi yl e he m virajlı he m de i nişli çı kışlı dır.Yal ova – Bursa bağl antısı yl a, Yal ova’ dan İç Anadol u, Ege ve Akdeni z böl gel eri ne de ul aş mak mü mkündür. Yal ova – Kocaeli karayol u bağl antısı ise, Yal ova’ nı n aynı za manda İstanbul’a ve İç Anadol u’ya açılan di ğer öne mli bağl antıları dır.
Deni zyol u Ul aşı mı; Yal ova bir kı yı ili ol ması sebebi yl e, deni zyol u ul aşı mına açı k ol up, deni zyol u il e genelli kl e İst anbul- Yal ova arası nda yol cu ve yük t aşı macılı ğı yapıl makt adır. Yal ova-İstanbul arası nda, şehir hatları ve deni z ot obüsl eri ile sadece
yol cu t aşı macılı ğı gerçekl eştirilirken, arabalı vapurl arla araç ve yol cu t aşı macılı ğı, feri bot seferleri ile yük, yol cu ve araç taşı macılı ğı yapıl makt adır.
Yal ova’ dan İst anbul ve Kart al’a düzenli ekspres ve deni z ot obüsü seferleri yapıl makt adır. Ayrı ca Yal ova’ dan Yeni kapı’ya arabalı deni z ot obüsü ve Topçul ar’dan Eski hisar’a arabalı vapur seferleri yapıl makt adır.