İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
KENTS EL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI ÇERÇEVESİ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N PEYZAJ PLANLA MA VE TAS ARI M AÇI SI NDAN İ RDELEN MESİ
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Şehi r Pl ancısı: Erki n MUS AYEV
OCAK 2003
Anabili m Dalı : ŞEHİ R VE BÖLGE PLANLAMA Progra mı : PEYZAJ PLANLAMA
ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜS Ü
KENTS EL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI ÇERÇEVESĠ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N PEYZAJ PLANLAMA VE TASARI M AÇI SI NDAN Ġ RDELENMESĠ
YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ġehi r Pl ancısı: Erki n MUS AYEV
(502981249)
OCAK 2003
Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 24 Aralı k 2002 Tezi n Savunul duğu Tari h : 13 Ocak 2003
Tez Danı Ģ manı : Prof. Dr. Vedi a DÖKMECĠ
Di ğer Jüri Üyel eri: Prof. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI (Ġ. T. Ü.) Prof. Dr. Se mra ATABAY ( Y. T. Ü.)
ÖNS ÖZ
Yüksek lisans t ezi süresi nce, engi n bil gi ve deneyi mleri nden yararl anma fırsatı nı bul duğu m danı ş man hoca m Pr of. Dr. Vedi a DÖKMECİ başt a ol ma k üzere, il gi ve yar dı mları il e bana dest ek ol an Pr of. Dr. Ah met Cengi z Yıldı zcı’ya ve Pr of. Dr. Se mr a At abay’a en i çt en t eşekkürl eri mi sunarı m.
Ocak, 2003 Er ki n MUS AYEV
İ Çİ NDEKİ LER
Sayf a No
ÖNS ÖZ ii
TABLO Lİ STESİ vi
ŞEKİ L Lİ STESİ vii
ÖZET x
SUMMARY xii
1. Gİ Rİ Ş 1
1. 1 Çalı ş manı n Konusu ve Öne mi 1
1. 2 Ar aştır manı n Amacı ve Yönt e mi 2
1. 3 Çalı ş manı n Kapsa mı 3
2. KAVRA MLAR 4
2. 1 Kı yı Mekanı Kavr a mı 4
2. 2 Hukuk Si st e mi nde Kı yı Ka vr a mı 6
2. 2. 1 1982 Anayasa’sı ve Kı yılar 6
2. 2. 2 Kı yı Kanunu ve Tari hsel Geli şi mi 6
2. 2. 3 Çevr e Kanunu ve Kı yıl ar 10
2. 2. 4 Turi z m Teşvi k Kanunu ve Kı yıl ar 10
2. 3 Kı yıl arı n Öne mi 11
2. 4 Kı yı Kull anı mları 11
2. 4. 1 Yerl eş me Amaçlı Kı yı Kull anı mları 12
2. 4. 2 Endüstri ve Ti cari Amaçl ı Kı yı Kull anı mları 13 2. 4. 3 Turi z m ve Rekr easyon Amaçlı Kı yı Kull anı mları 13
2. 4. 4 Ul aşı m Amaçlı Kı yı Kullanı mları 14
2. 5 Kı yı Kentl eri ni n Genel Sor unl arı 15
2. 5. 1 Yerl eş me Amaçlı Yapıl aş mal ar 15
2. 5. 2 Endüstri yel Tesi sl er 17
2. 5. 3 Düzensi z ve Pl ansı z Rekreasyonel ve Turi sti k Tesisl er 17 2. 5. 4 Kı yı ya Çok Yakı n Geçirilen Kar ayoll arı 18
2. 6 Kı yı Dol gu Al anl arı 18
2. 6. 1 Kı yı Dol gu Al anı Tanı mı 18
2. 6. 2 Kı yı Dol gu Al anl arı ile İlgili Yasal Düzenl e mel er 18 2. 6. 3 Kı yı Dol gu Al anl arı n Yapı m Tekni kl eri 19
2. 6. 4 Kı yı Dol gu Al anl arı n Rekr eatif Amaçl a Değerl endiril mesi 21
2. 6. 4. 1 Pl anl a ma Esasl arı 21
2. 6. 4. 2 Fonksi yon Al anl arı 23
2. 6. 4. 3 Donatı El e manl arı 24
2. 6. 4. 4 Bi t ki sel El e manl ar 25
3. YALOVA HAKKI NDA GENEL Bİ LGİ LER 26
3. 1 Coğr afi Konu mu 26
3. 2 Tari hçe 27
3. 3 Yal ova’ nı n Genel Özellikl eri 27
3. 4 De pr e m ve Yal ova 28
3. 5 Fi zi ksel Yapı 28
3. 6 De mogr afi k Yapı 29
3. 7 Sos yo- Ekono mi k Yapı 30
3. 8 Ul aşı m, Erişebilirli k 30
4. YALOVA’ DA KI YI KULLANI MI VE YEŞİ L ALANLAR 32
4. 1 Ya kı n Tari ht e Yapıl an Planl a ma Çer çevesi nde Al an Kull anı mları 32
4. 2 Yal ova Mer kez Kı yı Al anı Kull anı mı 35
4. 2. 1 At at ür k Ar aştır ma Enstitüsü 36
4. 2. 2 Feri bot Ter mi nali 36
4. 2. 3 Ot obüs ve Mini büs Ter mi nali 37
4. 2. 4 Panji n Par kı 37
4. 2. 5 Barı ş Manço Açı k Hava Ti yatrosu 38
4. 2. 6 Va pur İskel esi, Tören Alanı Ve Ot opar k 38
4. 2. 7 Bad Godesber g Par kı 39
4. 2. 8 Lunapar k Ve Çocuk Oyun Bahçel eri 40
4. 2. 9 Pl aj ve Çay Bahçel eri 40
4. 2. 10 17 Ağust os Par kı 41
4. 3 Yal ova Mer kez İl çede Yer Al an Di ğer Yeşil Alanlar 41
4. 3. 1 Ar bor et u m 41
4. 3. 2 Mo haçkal e Par kı 42
4. 3. 3 Abdull ah Başt ür k Par kı 42
4. 3. 4 Cevdet Aydı n Par kı 43
4. 4 Böl ü m Sonucu 43
5. YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI’ NI N PLANLAMA
AÇI SI NDAN İ NCELENMESİ 47
5. 2 Par kı n Tari hçesi 48
5. 3 Par kı n Yakı n Çevre il e İlişki si 49
5. 4 Par ka Ul aşı m 50
5. 4. 1 Par ka Taşıt Ulaşı mı 50
5. 4. 2 Par ka Yaya Ul aşı mı 51
5. 4. 3 Par ka Bi si kl et Ulaşı mı 51
5. 5 Par kı n Tasarı m İl kel eri ve Mekansal Dağılı mlar 52
5. 6 Par k Biri mleri Ar ası Yaya Sirkül asyonu 65
5. 7 Par kı n Pl anl a ma Açı sı ndan Değerl endiril mesi 66
6. YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NDA
ANKET ÇALI Ş MALARI 75
7. SONUÇ VE ÖNERİ LER 86
7. 1 Kı yı Dol gu Al anl arı n Yasal Düzenl e mel eri içi n Sonuç ve Öneril er 87 7. 2 Yal ova Kı yı Rekreasyon Al anı i çi n Sonuç ve Öneril er 88 7. 3 Yal ova 17 Ağust os Par k Al anı i çi n Sonuç ve Öneriler 90
KAYNAKLAR 94
EKLER 98
EK A Al anda Uygul anan Anket Ör neği 98
EK B Al anda Uygul anan Anket Sor ul arı nı n Çapraz Tablo ve Şekilleri 100 EK C 3621 sayılı Kıyı Kanunu ve Uygul a ma Yönet meliği 113
EK D Yal ova Mer kez Revi zyon İ mar Pl anı 132
EK E Yal ova 17 Ağust os Kı yı Par kı Yerl eşi m Pl anı 134
TABLO Lİ STESİ
Sayf a No
Tabl o 2. 1 Kull anılan mal ze me ci nsinden dol gu kı yıları ... 21
Tabl o 4. 1 Revi zyon i mar pl anı nda arazi kullanı m al anl arı... 33
Tabl o 4. 2 2001 yılı iti barı yl a Yal ova mer kez rekreasyon al anları... 34
Tabl o 4. 3 Yal ova çocuk oyun al anları ve spor al anl arı dağılımı ... 34
Tabl o 5. 1 Çocuk oyun al anl arı nı n dağılı mı... 56
Tabl o 5. 2 Di nl enme al anl arı nı n dağılı mı... 58
Tabl o 5. 3 Tesis al anl arı nı n (doğu kanadı) donatılar dağılı mı... 60
Tabl o 5. 4 Tesis al anl arı nı n (batı kanadı) donatılar dağılı mı... 62
Tabl o 5. 5 Spor al anl arı nı n dağılı mı... 64
Tabl o 5. 6 Par k Uygul a ması ndan önce(1999) ve sonra(2001) Yal ova’ da yeşil alan mikt arl arı... 67
Tabl o B. 1 Par k kullanı cıları nı n ci nsi yet e göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı mı... 100
Tabl o B. 2 Par k Kull anı cıları nı n ci nsi yet e göre parka istenilen farklı kull anı m al anl arı nı n dağılı mı... 101
Tabl o B. 3 Par k kullanı cıları nı n ci nsi yet e göre parka istenilen donatıları n dağılı mı... 102
Tabl o B. 4 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı mı... 103
Tabl o B. 5 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka istenilen farklı kull anı m al anl arı nı n dağılı mı... 104
Tabl o B. 6 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı mı... 105
Tabl o B. 7 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı mı... 106
Tabl o B. 8 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka istenilen farklı kullanı m al anl arı nın dağılı mı... 107
Tabl o B. 9 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı mı... 108
Tabl o B. 10 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı mı... 109
Tabl o B. 11 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka istenilen farklı kullanı m al anl arı nın dağılı mı... 110
Tabl o B. 12 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı mı... 111
ŞEKİ L Lİ STESİ
Sayf a No
Şekil 2. 1 Kı yı al anı kumsal profili... 5
Şekil 2. 2 3830 sayılı kanuna göre kı yı kenar çi zgileri ve onl arla il gili kı yı şeritleri... 9 Şekil 2. 3 Kı yı al anl arı nda yoğun yapılaş ma ve et kiler... 16
Şekil 2. 4 Kı yı al anl arı nda yüksek katlı yapılaş ma ve et kiler... 16
Şekil 2. 5 Bet on kı yı perdel eri... 20
Şekil 2. 6 Çeli k kı yı perdel eri... 20
Şekil 2. 7 Düşey Kı yı Perdel eri... 21
Şekil 3. 1 Yal ova’ nı n coğrafi konumu... 26
Şekil 3. 2 Yal ova şehirden gör ünüşler... 27
Şekil 3. 3 Yal ova mer kez yıllara göre nüf us değişi mi... 29
Şekil 4. 1 Kı yı al anı ndaki fonksi yonl ar ve kı yı profili... 35
Şekil 4. 2 At at ürk araştır ma enstit üsü... 36
Şekil 4. 3 Feri bot iskel esi... 36
Şekil 4. 4 Ot obüs ter minal al anı... 37
Şekil 4. 5 Panji n parkı... 37
Şekil 4. 6. Barış Manço açı k hava tiyatrosu... 38
Şekil 4. 7 Tör en al anı, vapur iskel esi ve ot opar k al anı... 39
Şekil 4. 8 Bad Godesber g Par kı... 39
Şekil 4. 9 Lunapar k ve çocuk oyun bahçesi... 40
Şekil 4. 10 Pl aj alanı ve çay bahçel eri... 40
Şekil 4. 11 Ar bor et u m... 41
Şekil 4. 12 Mohaçkal e parkı... 42
Şekil 4. 13 Abdull ah Başt ürk parkı... 42
Şekil 4. 14 Cevdet Aydı n parkı... 43
Şekil 4. 15 Yal ova’ da çocuk oyun alanl arı ve eriş me mesafel eri... 44
Şekil 4. 16 Yal ova par k al anl arı nı n dağılı mı... 44
Şekil 4. 17 Yal ova kı yı alanı kullanımı ... 45
Şekil 4. 18 Rekreatif a maçlı kı yı al anl arı eriş me mesafel eri... 45
Şekil 4. 19 Yal ova’ daki park al anl arını n yer seçi mleri ve erişme mesafel eri 46 Şekil 4. 20 Yal ova’ daki spor al anl arı... 46
Şekil 5. 1 17 Ağust os Parkı’nı n genel yerleşi m pl anı... 48
Şekil 5. 2. 17 Ağust os Parkı’nı n yakı n çevresi ile ilişkisi... 50
Şekil 5. 3 17 Ağust os Parkı ot opar kı... 51
Şekil 5. 4 17 Ağust os Park al anı na ana ul aşı m yol u... 51
Şekil 5. 5 Fonksi yon al an dağılı mları... 53
Şekil 5. 6 17 Ağust os Parkı, Anıt böl gesi alanı... 53
Şekil 5. 7 Anıt böl gesi alanı, donatılar... 54
Şekil 5. 8 Anıt... 54
Şekil 5. 10 Çocuk Oyun Al anl arı... 56
Şekil 5. 11 Çocuk oyun al anl arı, donatılar... 56
Şekil 5. 12 17 Ağust os Parkı, di nl enme al anl arı böl gesi... 57
Şekil 5. 13 Di nl enme al anı... 57
Şekil 5. 14 Di nl enme al anl arı böl gesi, donatılar... 58
Şekil 5. 15 17 Ağust os Parkı, tesis ve işlet mel er böl gesi... 59
Şekil 5. 16 Tesis ve işlet mel er böl gesi (doğu kanadı), donatılar... 60
Şekil 5. 17 Tesi s ve işl et mel er (doğu kanadı)... 60
Şekil 5. 18 Tesis ve işlet mel er böl gesi (batı kanadı), donatılar... 61
Şekil 5. 19 Kaf e... 61
Şekil 5. 20 17 Ağust os Parkı, spor ve i dare al anı... 62
Şekil 5. 21 Spor ve i dare al anı, donatılar... 63
Şekil 5. 22 Spor al anl arı... 63
Şekil 5. 23 17 Ağust os Parkı, kült ürel faali yet alanı, anfiti yatro... 64
Şekil 5. 24 Anfiti yatro... 64
Şekil 5. 25 17 Ağust os parkı, yaya sirkül asyon aksl arı... 65
Şekil 5. 26 Par k al anı na eriş me mesafel eri... 66
Şekil 5. 27 Yayal aştırılan al an... 67
Şekil 5. 28 Par kt aki fonksi yonl arı nı n yer seçi mleri... 69
Şekil 5. 29 17 Ağust os parkı, Ana Giriş... 70
Şekil 5. 30 Par kt a uygul anan donatı el e manl arı... 74
Şekil 5. 31 Tasarl anan ve uygul anan ze mi n kapl a ma el e manl arı... 74
Şekil 6. 1 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n ci nsi yetleri... 75
Şekil 6. 2 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n yaş grupl arı... 76
Şekil 6. 3 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n medeni dur umları... 76
Şekil 6. 4 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n doğu m yerl eri... 77
Şekil 6. 5 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n eğiti m dur uml arı... 77
Şekil 6. 6 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n mesl ek dur umları... 78
Şekil 6. 7 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n gelir duruml arı... 78
Şekil 6. 8 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n Yal ova’ da i ka met etti kl eri süre... 79
Şekil 6. 9 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n ot urdukl arı semt l er... 79
Şekil 6. 10 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n al ana ul aşı mı... 80
Şekil 6. 11 17 Ağust os Parkı’na özel ot o ile gel en kullanı cıları n araçl arı nı park etti kl eri yer... 80
Şekil 6. 12 17 Ağust os Par kı’nı n kullanı m a maçl arı... 81
Şekil 6. 13 17 Ağust os Parkı’nı n seçil me sebepl eri... 81
Şekil 6. 14 17 Ağust os Parkı kullanıcıları nı n istedi kl eri farklı kullanı m al anl arı... 82
Şekil 6. 15 17 Ağust os Parkı al anı nda şehir mobil yal arı nı n dur umu... 82
Şekil 6. 16 17 Ağust os Parkı al anı nda eksi kli ği duyul an şehir mobil yal arı... 83
Şekil 6. 17 17 Ağust os Parkı al anı nda yeşil alan dur umu... 83
Şekil 6. 18 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n rahatsız ol duğu fakt örler... 84
Şekil 6. 19 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n parka geliş sı klı ğı... 84
Şekil 6. 20 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n gel meyi terci h etti kl eri mevsi m... 85
Şekil 6. 21 17 Ağust os Parkı’nda kullanı cıları n parka en sı k gel di ği günl er 85 Şekil B. 1 Par k kullanı cıları nı n ci nsi yet e göre par ka geliş a maçl arı nı n dağılı m di yagra mı... 100
Şekil B. 2 Par k kullanı cıları nı n ci nsi yet e göre parka istenilen farklı
kull anı m al anl arı nı n dağılı m di yagra mı... 101
Şekil B. 3 Par k kullanı cıları nı n ci nsi yet e göre parka istenilen donatıları n dağılı m di yagra mı... 102
Şekil B. 4 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı m di yagra mı... 103
Şekil B. 5 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka istenilen farklı kull anı m al anl arı nı n dağılı m di yagra mı... 104
Şekil B. 6 Par k kullanı cıları nı n yaş gr upl arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı m di yagra mı... 105
Şekil B. 7 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı m di yagra mı... 106
Şekil B. 8 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka istenilen farklı kullanı m al anl arı nın dağılı m di yagra mı... 107
Şekil B. 9 Par k kullanı cıları nı n eğitim dur uml arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı m di yagra mı... 108
Şekil B. 10 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka geliş a maçl arı nı n dağılı m di yagra mı... 110
Şekil B. 11 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka istenilen farklı kullanı m al anl arı nın dağılı m di yagra mı... 110
Şekil B. 12 Par k kullanı cıları nı n meslek grupl arı na göre parka istenilen donatıları n dağılı m di yagra mı... 111
Şekil D.1 Yal ova Mer kez Nazı m İmar Pl anı Revi zyonu (1/2)... 132
Şekil D.2 Yal ova Mer kez Nazı m İmar Pl anı Revi zyonu (2/2)... 133
KENTS EL KI YI DOLGU ALANLARI KULLANI MI
ÇERÇEVESİ NDE YALOVA 17 AĞUSTOS KI YI PARKI NI N
PEYZAJ PLANLAMA VE TASARI M AÇI SINDAN İ RDELENMESİ ÖZET
Kentl eri mizde i nsanl arın açı k al anl ara ol an i hti yaçl arı her döne mde kendi ni göst er miştir. Kı yı kentl eri mizi n en çeki ci ve en zayıf böl gesi ol arak bili nen kı yı şeritleri nde bu t ür f onksi yonl ara yer veril mesi ve kent sel yeşil sist e mi yl e büt ünl eştiril mesi öne mlidir.
Kı yı kentl eri mizde rekreasyon al anl arı i çi n yet erli arazileri n bul un ma ması, kı yıl arı n yeni den yapıl anması na ve geni ş dol gu al anl arı nı n ol uş ması na neden ol maktadır. Kent içi nde azal an açı k ve yeşil al anl arı n et kisi yl e kı yı al anl arı nda bu açı kl arı kapat mak içi n yeni düzenl e mel ere gi dil mekt edir.
Kı yıl arda yapılan dol gu çalış mal arı ekol oji k açı dan doğal dengesi ne zarar ver mesi ne rağmen günü müzün kı yı kentl eri mizde bu al anı n r asyonel bir şekil de aktif ve pasif rekreasyonel a maçl arı na hi z met edecek şekil de pl anl anması ve t asarl an ması kentl eri mize sağl adı kl arı yarar açısı ndan öne mli dir.
Tezi n a macı, kı yı yerl eşmel eri ni n, dol gu kı yı rekreasyon al anl arı nı n geliş mesi nde yapıl an uygul a mal arı n kent e sunduğu kat kıları nı ve bu al anl arda uygul anan pr oj el eri n peyzaj pl anl ama, t asarı m açısı ndan ve kull anı cı kitlesi ni n beni mse mesi açısı ndan araştır ması ve irdel enmesi dir.
Ar aştır ma al anı ol arak Yal ova mer kez il çesi nde yer al an kı yı rekreasyon alanl arı ve bu çerçevede 17 Ağust os kı yı par kı seçil di. Kı yı kentleri mizden ol an Yal ova son yıllarda yaşadı ğı politi k, yöneti m, ve doğa ol ayl arı yl a öne m kazan mıştır. Yeşil al an mi kt arı nı n st andartları n çok altı nda bul un ması, yapı yoğunl uğunun çok yüksek ol ması, kent i çi nde açı k al anl arı nı n yok denecek kadar az ol ması ve bu dur u mda kent sel kı yı al anı nı n he m est eti k, he m de f onksi yon açısı ndan ne kadar öne m kazandı ğı ve ne derecede et kili ve doğr u kullanıl dığı araştır ması yapıl mıştır.
Konuyl a il gili kavra m, yasa, yönet meli k verileri n i ncel enmesi ve seçilen al anda me vcut pr oj e ve görsel t espitler doğr ult usunda bir araştır ma yapıl mıştır. Ayrı ca kull anı cı me mnuni yetleri al anda bir anket çalış ması yönt e mi arcılı ğı il e i ncel enmiştir.
Tez yedi böl ümden ol uşma kt adır.
Gi riş böl ümünde çalışma nı n konusu, öne mi, a macı ve seçilen böl geni n kı saca sorunl arı na deği nil mekt edir.
İki nci böl ümde, kı yı ile il gili t e mel ve güncel kavra mlar dan bahsedil mekt edir. Bur ada kı yı t anı mı, kullanı mları, kı yı dol gu al anları, sor unl arı ve pl anl aması, yasal kavra m ve düzenl e mel er açı kl anmıştır.
Üçüncü böl ümde, seçilen böl geni n - Yal ova şehri hakkı nda bil giler veril mekt edir. Bur ada kent hakkı nda esas bil giler, yöre özelli kl eri, t ari hsel gelişi m, fi zi ksel dur u m vb. bil gileri açı kl anmakt adır.
Dör düncü böl ümde, Yal ova’nı n mevcut pl anl ama il kel eri çerçevesi nde araştır ma yapıl mıştır. Geçerli ol an İ mar Pl anı kararları, bu kararlar çerçevesi nde kı yı kull anı m ve rekreasyon al anl arı i ncel enmiş ve değerl endirilmi ştir.
Beşi nci böl ümde, det aylı ol arak 2001 yılı nda kı yı dol gu al anı üzeri nde i nşa edil en 17 Ağust os parkı peyzaj pl anl a ma ve tasarı m açısı ndan i ncel enmiş ve irdel enmi ştir. Al tı ncı böl ümde, al anda yapıl an anket uygul a ması değerl endiril mekt edir. Buradaki a maç pl anl a ma- uygul a ma- kull anı m ilişkileri ni n sapt anması ve yoğun kullanı cı kitlesi tarafı ndan beni mseni p beni msen medi ği ni n tespit edil mesi dir.
Yedi nci böl ümde ise, araştır ma sonuçl arı özetlenmi ş, bazı öneriler sunul muşt ur. Tez kapsa mı nda yapıl an i ncel e mel er sonucunda Yal ova kı yı kenti ni n rekreasyon i hti yaçl arı nı n karşılayacak al anı n yet ersi z ol duğu t espit edil miştir. Topl am 248. 100 m2 yeşil al ana ve 2000 yılı nüf us sayı mları na gör e 69. 568 nüf usuna sahi p ol an Yal ova’ da ki şi başı na düşen yeşil al an mi kt arı 3. 56 m2’ dir. İ mar Kanun’ u ve
Me vzuatı’na göre kişi başı na 10. 0 m2
yeşil al an standar dı nı karşıl a ma makt adır. Yoğun kentl eş me, Yal ova’ daki rekreasyon al anları nı n kı yı bandı nda yer al ması na neden ol muşt ur. Kı yı da yer al an par k al anl arı n t opl a m Yal ova rekreasyon al anı na oranı %65. 5 ol arak saptanmıştır. Dol gu al an yapı m t ekni kl eri nden yararl anarak kazanıl mış ol an yeşil al an mi kt arı 110. 000 m2’ dir. Yal ova’ da ki şi başı na düşen aktif
yeşil al an mi kt arı nı n 3. 56 m2
ol duğu düşünül ürse 1. 58 m2’li k mi kt arı il e dol gu al anl arı n, Yal ova yeşil alan siste mi içi ndeki öne mi anl aşıl makt adır.
Kentl eş meni n bir sonucu ol an kı yı dol gu al anları i hti yaçl ar doğr ult usunda ort aya çı kmıştır. Burada t al ep doğr ult usunda uygul anması gereken rekreasyon ve ka muya açı k düzenl e mel er, sahil al anı nda mi kr okli mayı ol uml u deği ştir mekt e, kıyı peyzajı ol uşt urarak kı yı ki mli ği açı sı ndan büt ünl ük yarat makt a ve bi çi msel olarak kı yı pl asti ği ni boz mayacak şekil de pl anl andı ğı nda kullanı m veri mlili ği ni arttır makt adır. Bu nedenl e kı yı dol gu al anl ardaki peyzaj planl a ma, kentli ni n boş vakitleri ni geçirebileceği saki n, doğal a yakı n di nl enme ol anakl arı bul abileceği mekanl ar şekli nde yapıl malı dır. Bu pl anl a mada hedef doğayl a i nsanı n uyum i çi nde ol uşt urduğu güzelli k kazan mış kült ür peyzajı n korunması ve düzenl enmesidir.
Sonuç ol arak, Yal ova kı yı mekanı geni ş hal k kitlel eri n kull anı mına açıl acak şekil de düzenl enmeli dir. Mevcut dol gu al anı ve yapıl acak dol gu al anı bu düzenl e mel ere kaynak ol uşt uracak nit elikt edir. Yal ova kı yıları nı her kesi n kull anabileceği, il gi çeki ci bir al an hali ne getir mek yal nı zca bu dol gu al anı üzeri nde ol anaklı dır. Bu nedenl e dol gu, f onksi yonel bir şekil de pl anl anarak, bir çok eyl e me hi z met veren kentsel yeşil al an niteli ği nde değerl endiril meli dir.
EVALUATI ON OF YALOVA 17 AĞUS TOS SHORE PARK I N TERMS OF LANDSCAPE PLANNI NG AND DESI GN
I N THE FRAME OF UTI LI ZATI ON OF URBAN S HORE FI LLI NG AREAS SUMMARY
In our citi es, need of peopl e f or open ar eas has been obser ved i n ever y ter m. It i s i mport ant t o i ncl ude s uch f uncti ons i n t he coast al li nes, whi ch ar e kno wn t o be t he most attracti ve and t he weakest parts of our coast al citi es and t o i nt egrate t he m wi t h t he ur ban green syst e m.
Lack of s uffi ci ent area f or recreati onal areas i n our coast al citi es causes t he f or mati on of wi de fill ed ar eas al ong t he coast s. Wi t h t he effect of t he decreasi ng open and gr een ar eas i n t he cit y, ne w arrange ment s are bei ng made f or co mpensati ng s uch i nsuffi ci enci es.
Al t hough t he fill wor ks ma de on t he s hor es da mages t he nat ural bal ance i n ecol ogi cal poi nt of vi e w, it i s i mport ant t o pl an and desi gn such ar eas i n our coast al citi es of t oday r ati onall y so as t o ser ve f or acti ve and passi ve r ecreati onal pur poses, i n t er ms of t he benefit t hey bri ng to our citi es.
The pur pose of t hi s t hesi s i s t o search and exa mi ne t he contri buti ons of t he appli cati ons made f or t he devel op ment of fill ed coast al areas and t he pr oject s bei ng appli ed i n t hat area t o t he coast al settl e ment i n t er ms of l andscape desi gn and adopti on by t he user gr oup.
As t he r esearch ar ea, t he coast al recreati onal areas i n Yal ova central di strict and i n t his fra me, 17 Ağust os coast par k has been sel ect ed. Yal ova, whi ch i s one of our coast al citi es, has gai ned i mport ance i n r ecent years wit h t he politi cal, ma nageri al and nat ural event s it has encount ered. The a mount of t he gr een ar eas i s very l o w, t he buil di ng densit y i s ver y hi gh, t he open ar eas i n t he cit y are al most none and t he research i s made on ho w i mport ant t he ur ban coastal areas are i n bot h aest heti cal and functi onal poi nt s of vi e w and ho w effecti ve and correct t hey are used.
A r esearch i s carri ed out i n or der t o exa mi ne t he concept s, l a ws, r egul ati ons and dat a rel at ed wit h t he i ssue and t he exi sti ng desi gn and vi sual det er mi nations i n t he sel ect ed area. Furt her more, t he user satisfacti on is al so exa mi ned by perf or mi ng a questi onnaire st udy i n t he area.
The t hesi s consi sts of seven parts.
In t he i ntroducti on part, t he subj ect, i mport ance, pur pose of t he st udy and t he pr obl e ms of t he sel ect ed regi on are bri efl y expl ai ned.
In t he second part, basi c and current concept s r elat ed wi t h t he coast are me nti oned. Her e, t he defi niti on of coast, utili zati on of coast s, coast al fill ed ar eas, pr obl e ms and pl anni ng, l egal concept s and regul ati ons are expl ai ned.
In t he t hir d part, i nf or mati on r el at ed wi t h t he sel ect ed r egi on – t he cit y of Yal ova – i s gi ven. Her e, t he mai n i nfor mati on about t he cit y, r egi onal charact eristi cs, hi st ori cal devel op ment, physi cal conditi on et c. i nf or mati on is gi ven.
In t he f ourt h part, a r esearch i s made i n t he fra me of t he exi sti ng pl anni ng pri nci pl es of Yal ova. The current Impr ove ment Pl an deci sions and t he coast al utilizati on and recreati on areas i n t he frame of t hese deci si ons are exa mi ned and eval uat ed.
In t he fift h part, 17 Ağust os Part, whi ch i s construct ed on t he coast al filled area i n 2001 is exa mi ned i n t er ms of landscape pl anni ng and desi gn.
In t he si xt h part, t he questi onnaire st udy perf or med i n t he ar ea i s assessed. The pur pose here i s t o det er mi ne t he pl anni ng – appli cati on – utili zati on r el ati ons hi ps and t o det er mi ne whet her t hey are adopt ed by t he i nt ense user gr oup.
In t he sevent h part, the r esults of t he r esearch ar e s u mmari zed and s o me reco mme ndati ons are submi tt ed.
As t he r esult of t he exa mi nati ons made i n t he scope of t he t hesi s, it has been det er mi ned t hat t he ar ea t o meet t he r ecreati onal needs of Yal ova coastal cit y i s i nsuffi ci ent. The a mount of gr een ar ea per capit a i n Yal ova, whi ch has a t ot al gr een area of 248. 100 m2 and a popul ati on of 69. 568 peopl e i n accor dance wi t h t he cens us ma de i n 2000, i s 3. 56 m2. It does not co mpl y wi th t he gr een ar ea st andar d, whi ch i s 10. 0 m2 i n accor dance wit h t he I mpr ove ment La w and Legi sl ati on.
Int ense ur bani zati on has caused t he r ecreati onal areas of Yal ova t o be pl aced on t he coast al li ne. The r ati o of t he par k ar eas on t he coast t o t he t ot al recreati onal ar eas of Yal ova has been det er mined t o be 65. 5 %. The a mount of gr een ar eas t hat ar e gai ned ma ki ng use of t he fill ed area t echni ques i s 110. 000 m2. Taki ng i nt o account t hat t he acti ve gr een ar ea a mount per capit a i n Yal ova i s 3. 56 m2, t he i mport ance of t he fill ed areas, whi ch a mount s t o 1. 58 m2, i n t he green area syst e m of Yal ova is underst ood. Fill ed coast al areas, whi ch ar e t he r esult of ur bani zati on, have occurred as t he r esult of t he needs. Her e, t he recreati on and t he arrange ment s t hat are open t o t he publi c t hat must be appli ed i n li ne wit h t he de mand change t he mi cr o – climat e i n t he coast al area i n a positi ve way, creat e a coast al l ayout and f or m an i nt egrit y i n t er ms of t he coast al i dentit y and when pl anned s o as not t o destroy t he pl asti cs of t he coast, i ncrease t he effi ci ency of utili zati on.
Ther ef ore, t he l ayout pl anni ng i n t he coast al fill ar eas must be made s o t hat t hese areas beco me qui et, cl ose – t o – nat ural resti ng opport uniti es f or t he publi c of t he cit y, wher e t hey can spend t heir spare ti me. In t hi s pl anni ng, t he t arget i s t he pr ot ecti on and arrange ment of t he cult ural l ayout t hat has gai ned beaut y and t hat i s for med by t he nat ure and t he man i n an har mony.
Consequentl y, Yal ova coast al area must be s o arranged t hat it will be opened t o t he use by a l ar ge popul ati on. The exi sti ng fill ed area and t he fill ed ar ea t hat wi ll be construct ed have t he qualifi cati ons t o pr ovi de a sour ce f or such arrangeme nt s. It i s possi bl e t o t ur n t he Yal ova coast s i nt o an i nt eresti ng ar ea t hat can be used by ever yone onl y on t hi s filled area. Ther ef ore, t he fill must be pl anned i n a functi onal wa y and eval uat ed as an ur ban green area ser vi ng for many acti ons.
1. Gİ Rİ Ş
1. 1. Çalış manı n Konus u ve Öne mi
Sanayi devri miyl e birli kte hı zl a art an kentl eş me, i nsan i hti yaçl arı nı karşılan ması nda büyük sı kı ntılar yarat makt adır. Pl ancı, sağlı klı bir t opl um yaşa mı nı sür dür mek i çi n i nsanl arı n di nl enme, eğl enme, boş za man değerl endir me i hti yaçl arına yöneli k kült ürel ve rekreatif al anları sağl a mak zor undadır.
Kentl eri n pl ansı z gelişmesi, doğal kaynakl arı n t üken mesi ne yol aç makt adır. Kı yı böl gel eri nde doğal kaynakl arı nı n çokl uğu, bu böl gel erdeki nüf us artışı na, sanayi ve hi z met sekt örl eri ni n yayıl ması na, konut i hti yaçl arı nı n büyü mesi ne neden ol makt adır. Bu dur u m art an arazi i hti yaçl arı nı karşıla mak a macı yl a kı yıları n dol dur ulması na ve doğal gör ünü ml eri n bozul ması na sebebi yet ver mekt edir.
Su, her döne mde t opl uml ar i çi n hayati öne m t aşı mıştır. Birçok medeni yet, sahi p ol duğu özelli kl eri nedeniyl e kı yı al anl arı nda yerl eş miş ve geliş miştir. Ül kemi zde de kı yı al anl arı nda yer al an kentl eri mizi n nüf usl arı di ğer kentl ere oranl a daha fazl adır ve bu kentl erde büyük bi r nüf us yoğunl uğu yaşanma kt adır. Sahil, göl kenarları, nehir kenarl arı gi bi i nsanl ar t arafı ndan her za man t ercih edil en yerl eşi m yerl erini n hat alı kull anı mı, su kirlili ği ne, eko-siste mi n bozulması na, böl geni n doğal dengesi ni yitir mesi ne ve şekli ni n değiş mesi ne neden ol muştur.
Ke ntl er de i nsanl arı n açı k al anl ara ol an i hti yacı her döne mde kendi ni göst er miştir. Aktif ve pasif rekreatif a maçl arla kent i çi nde organi ze edil en di nl enme, eğl ence ve spor mer kezl eri i nsanl ara hi z met ver mekt edir. Kı yı al anl arı, t arı m, endüstri, iskan, t uri z m ve r ekreasyon öğel eri ni i çeren kar maşı k bir yapı ya sahi ptir. Bu böl gel eri ni n en çeki ci ve en zayıf böl gesi ol arak bili nen kı yı şeritleri nde daha fazl a kült ürel ve rekreatif f onksi yon i çermesi ve kent sel yeşil siste mi yl e büt ünl eş mesi gerek mekt edir. Bu nedenl e üç t arafı deni zl erl e çevrili ol an ül ke mi zde kı yıl arı mızl a ilgili büt ün pl anl a ma, uygul a ma ve deneti m çalış mal arı son derecede öne m kazan makt adır.
Amaç ve hedefl ere yöneli k pl anl a ma aracı ol arak yapıl an pr oj el eri n kalitesi ve veri mlili ğı son yıllarda öne m kazanan konul ardır.
1. 2. Araştı r manı n Amacı ve Yönt e mi
Bu t ezi n a macı, kı yı yerleş mel eri ni n dol gu kı yı rekreasyon al anl arı nı n geliş mesi nde gerçekl eştirilen uygul a mal arı n kent e sunduğu katkıl arı nı ve bu al anl arda uygul anan pr oj el eri n peyzaj pl anl ama, t asarı m açısı ndan ve kull anı cı kitlesi ni n beni mse mesi açısı ndan araştırıl ması ve irdel enmesi dir.
Son döne ml er de kı yı kentl eri mizde, çar pı k kentleş me nedeni yl e kent i çi rekreasyon al anl arı na yöneli k araziler bul un ma makt adır. Bu nedenl e rekreatif a maçlı al anl ar daha çok kı yı ve dol gu al anl arı nda yer al makt adır. Bu al anl ar da uygul anan pr oj el eri n he m mekan or gani zasyonu açısı ndan, he m de kull anı cı kitlesi ni n beni mse mesi açısı ndan son derece et kili ol ması gerekmekt edir.
Çalış mada, araştır ma al anı ol arak Yal ova Mer kez İl çesi nde yer al an 17 Ağust os Kı yı Par kı seçil miştir. Kı yı kentleri mizden ol an Yal ova son yıllarda politi k, yönet sel, ve doğa ol ayl arı yl a öne m kazan mıştır. St andartları n çok altı nda yeşil alana sahi p ol duğu, yapı yoğunl uğunun çok yüksek ol duğu, kent i çi ndeki yeşil al anl arı n yok denecek kadar az ol duğu gözl enmiştir. Bu dur u mda kent sel kı yı al anı nı n hem est eti k, he m de f onksi yon açısı ndan öne m kazandı ğı gör ül müş ve ne derecede et kili ve doğr u kull anıl dı ğı nı n araştır ması yapıl mıştır. Sahil parkı i ncel e mesi sonucunda sosyal, ekono mi k ve çevresel fakt örler göz önünde bul undur ul arak rekreasyon kı yı kull anı m pr ofili ni n çı karıl ması a maçl anmıştır.
Konuyl a il gili kavra m, yasa ve yönet meli kl er incel enmiş, seçilen al anda mevcut pr oj el er ve görsel t espitler doğr ult usunda bir araştır ma yapıl mıştır. Ayrı ca kull anı cı me mnuni yetleri, al anda bir anket çalış ması aracılı ğı il e değerl endiril miştir. Çi zi m, resi m ve anket değerl endir mel eri Aut oCad, Phot oshop, Excel pr ogra mları vasıt ası yl a derl enmiştir.
1. 3. Çalış manı n Kaps a mı
Gi riş böl ümünde çalış manı n konusu, öne mi ve a macı açı kl anmış, seçilen böl geni n sorunl arı na kısaca deği nil mekt edir.
İki nci böl ümde, kı yı il e il gili t e mel ve güncel kavra mlardan bahsedil miştir. Böl ü mde kı yı, kı yı dol gu al anı t anı mı, kull anı mları, sor unları ve pl anl a ması, yasal kavra m ve düzenl e mel er açı kl anmıştır.
Üçüncü böl ümde, seçilen böl ge ( Yal ova şehri) ile il gili bil giler veril miştir. Bu yöre özelli kl eri, tari hsel gelişim, fizi ksel dur um ve benzeri bil giler veril miştir.
Dör düncü böl ümde, Yal ova’nı n mevcut pl anl ama il kel eri çerçevesi nde yapıl an araştır ma açı kl anmıştır. Geçerli ol an İ mar Pl anı kararları, bu kararlar çerçevesi nde kı yı kull anı m ve rekreasyon al anl arı i ncel enmiştir.
Beşi nci böl ümde, 2001 yılı nda kı yı dol gu al anı üzeri nde i nşa edil en 17 Ağust os Par kı peyzaj pl anl a ma ve t asarı m açı sı ndan det aylı ol arak i ncel en mi ştir.
Al tı ncı böl ümde, alanda yapıl an anket uygul a ması değerl endiril miştir.
2. KAVRA MLAR
Bu böl ümde, günü müzde çeşitli disi pli nl erdeki kı yılarla il gili kavra ml ar, hukuk siste mi nde yasal düzenl emel er, kı yı kull anı mları, bu kull anı mlardan doğan sor unl ar ve kı yı rekreasyon alanl arı nı n pl anl a ması konusunda il ke ve yakl aşı mlar açı kl anacaktır.
2. 1. Kıyı Mekanı Kavramı
Kar a il e deni z arası nda geçiş sağl ayan, karasal ve deni ze ait sist e mler arası nda ara yüzey ol an kı yı; çeşitli gör ünü ml er hali nde kendi ni göst er mekt edir. Kı yılar, t opl umdaki yaşayış bi çiml eri ndeki geliş mel ere paral el ol arak, önce ürünl eri nden yararlanma ve ul aşı m, ardı ndan da nüf usun ve teknol oji k geliş mel eri n art ması yl a yeni kullanış bi çi mleri ni günde me getir miştir [1].
Kı yı, deği şken ve geo metri k bir al andır ( Şekil 2. 1). Bunu belirleyen sözcükl eri n deği şkenli ği bu al anı ta m olarak tanı mla manı n güçl üğünü göst er mekt edir.
Coğrafi ol arak:
Kı yı: Deni z, göl ya da geni ş akarsul ar boyunca uzanan kara şeri di dir.
Kı yı Böl gesi: Kı yıl arı n, gel git akı ntıları, kı yı boyu akı ntıları ve kırılan dal gal arı n
et kisi altı nda kal an kesi mi dir [2].
Kı yı Şeri di: Deni z yada göl sul arı nı n en al çak ol dukl arı za man çekil di kl eri sı nır il e
fal ezl eri n t abanı arası nda kal an şerittir. Kı yı kenar çi zgisi nden iti baren kara ve deni z yönünde yaşa m koşull arına ol umsuz et kiler yap mayacak genişli kt e bir şerittir [3].
Kı yı Çizgisi: Her hangi bir anda, kara ile deni zi ayıran sabit ol mayan sı nır çizgisi. Ön Kı yı: Kı yı çi zgisi yl e sul arı n en fazl a çekil di ği sı nır arası ndaki şerit.
Arol Kı yı: Her hangi bir anda kı yı çi zgisi yl e sul arı n en çok il erledi ği sı nır arası ndaki
şerit [4].
Şekil 2. 1. Kı yı Alanı Ku ms al Profili [5].
Peyzaj öğesi ol arak kı yı kavramı; peyzaj yakl aşımı , mekanı n sahi p ol duğu rengi n,
dokunun, f or mun ve öl çeği n; i nsan or gani z ma ve psi kol ojisi nde yarattı ğı ol u ml u ve ol u ms uz et kil eri n ort aya kon ması açı sı ndan öne ml i dir [6].
Kı yı; deni zde uf uk çi zgisi ne, karada sil uet çi zgisi ne dayanan, karasal ve aquati k ekosiste mi n birleşti ği nokt ada üçüncü boyutt a havaya ve sualtı na doğr u deva m eden bir büt ündür. Kı yı, bu yapı sı yönünden bir çi zgi ya da yüzey değil deri nli kli üç boyutl u bir geo metri k mekandır. Doğal yapıl arı n deği şi k ol ması yüzünden her kı yı parçası kendi özelli kl eri ni taşı yan bir sit, kı yı mekanı ise bir sil üet di zisi dir.
Jeomorf ol ojik ol arak kıyı kavramı; za mana bağlı evri mini, erozyona bağlı yapı
deği şi kli ği ni, karasal ya da deni zsel bir al anı ilgil endiren ol ayl arı i ncele mekt edir. Deni z kı yısı, za mana bağlı ol arak, çok değişi k görünü ml ere bür ün mekt edir [7].
Çevre bili mi açısı ndan kıyı kavramı; kor unacak bi yol oji k bir zengi nli ktir. Kı yı, kara
ile deni z arası ndaki nitelik ve yoğunl uğu kontrol eden bir alandır.
Kı yı al anl arı ekol oji k bakı mdan hassas böl gel er ol mal arı na rağ men t arı m, endüstri, yerl eşi m, t uriz m ve rekreasyon gi bi faali yetleri n büt ününü i çeren kar maşı k bir yapı ya sahi ptir.
2. 2. Hukuk Si ste mi nde Kı yı kavra mı
Tür ki ye’de deni z ve kı yı al anl arı il e il gili mevzuat gözden geçiril di ği nde, konu il e doğr udan ve dol aylı ol arak il gili bir di zi kanun, yönet meli k ve t üzük bul un makt adır. Bu yasal düzenl e mel erin ver di ği yet ki çerçevesi nde, çeşitli kur um ve kur ul uşl arı n görev üstlendi kl eri görülme kt edir.
Kı yı al anl arı ile il gili mevzuat; 1982 Anayasası, kanunl ar, yönet meli kl er ve t üzükl er çerçevesi nde aşağı da belirtilen yasal düzenl e mel er ile şekillenmiştir:
2. 2. 1. 1982 Anayasa’sı ve Kıyıl ar
1982 Anayasası’nı n 43. Ma ddesi nde kı yılar, devleti n hükü m ve t asarrufu altı ndadır. Deni z, göl ve akarsu kı yıları nı çevrel eyen sahil şeritleri nden yararlanmada önceli kl e ka mu yararı gözetilir. Kı yıl arda sahil şeritleri ni n kull anışı a maçl arı na gör e deri nli ği ve ki şileri n bu yerl erden yararlanma i mkan ve şartları kanunl a düzenl enir denil mekt edir [8].
2. 2. 2. Kıyı Kanunu ve Tari hsel Gelişi mi
Tür ki ye’de deni z, göl ve akarsu kı yıları ile bu yerl eri n et kisi nde ol an ve deva mı nit eli ği nde bul unan sahil şeritleri nde pl anl a ma ve yapıl aş maya ilişki n il k yasal düzenl e me, 11. 7. 1972 t ari h ve 1605 sayılı kanunl a 6785 sayılı İ mar Kanunu’ na ekl enen 7- 8. maddel erl e ol muş ve bu şekil de kı yı al anl arı da i mar düzeni ne dahil edil miştir. Söz konusu kanun ve il gili maddel erle sahil şeri di şu şekil de tanı mlan mıştır [5, 9].
Sahil şeri di genişli ği;
• İ mar pl anı nı n kapsadı ğı yerl erde, pl andaki nden az ol ma mak üzere en az 10 m., • İ mar pl anı ol mayan köy ve kasabal arı n meskun alanl arı nda en az 30 m.,
• Di ğer yerlerde en az 100 m. ol arak tanı mlanmıştır.
1. 12. 1984 t ari h, 18590 sayılı res mi gazet ede yayıml anan 3086 sayılı Kı yı Kanunu ve bu kanuna ilişki n 18. 5. 1985 t ari h, 18758 sayılı resmi gazet ede yayı mlanan Uygul a ma
Yönet meli ği’ne göre, deni z, t abii ve suni göl ve akarsul arda; i mar pl anlı alanl ar da en az 10 m. di ğer yerlerde en az 30 m. genişli ği nde sahil şeri di tanı mlanmıştır. [9] 15. 7. 1987 t ari h ve 110 sayılı Genel ge il e sahil şeri di nde yeni t anıml a mal ara gi dil miştir. Buna göre, deni z, tabii ve suni göl ve akarsul arda;
• Uygul a ma i mar pl anı ol an al anlarda en az 10 m,
• Uygul a ma i mar pl anı bul un mayan bel edi yel er ile bel edi ye ve mücavi r al an sı nırları içi nde ve dışı ndaki köy ve mezral arı n yerleşi k al anl arı nda en az 30 m, • Bel edi ye ve mücavir al an sı nırları i çi nde ve dı şında pl anı bul un mayan al anl ar da
uygul anacak i mar yönetmeli ği ni n 6. maddesi ne göre yapı yapılabil ecek al anl ar da en az 100 m.’li k sahil şeri di genişli ği belirlenmiştir.
17. 4. 1990 t ari h, 20495 sayılı res mi gazet ede yayıml anan 3621 sayılı Kı yı Kanunu ve bu kanunun uygul an ması na dair 3. 8. 1990 t ari h 20594 sayılı res mi gazet ede yayı mlanan Uygul a ma Yönet meli ği ni n a macı, deni z, t abii ve suni göl ve akarsu kı yıları ile bu yerl eri n etki si nde ol an ve deva mı niteli ği nde bul unan sahil şeritleri ni n doğal ve kült ürel özellikl eri ni gözet erek kor uma ve t opl um yararlanması na açı k, ka mu yararı na kull anma esasl arı nı t espit et mek ol up; deni z, t abii ve suni göll er ve akarsu kı yıları ile deni z ve göll eri n kı yıları nı çevrel eyen sahil şeritleri ne ait düzen-le mel eri ve bu yerl er den ka mu yar arına yar arl anma i mkan ve şartl arı n ait esasl arı kapsa makt adır. Bu kanun, kı yı böl gel eri ni n açı k ve kesi n bir t anı mı nı yap mak, bu böl gel eri n kull anı mına ilişki n yönt e mlerle kor unması na yöneli k araçl arı belirt mek, kı yı böl gel eri nde yapılabilecek fi zi ksel deği şikli kl ere ilişki n sı nırları sapt a mak konusunda öne mli bir adımdı r [9, 10].
Bu kanuna göre deni z, tabii ve suni göl ve akarsular da;
• Uygul a ma i mar pl anı yapılacak al anl arda yat ay ol arak en az 20 m,
• Uygul a ma i mar pl anı bul unmayan bel edi ye ve mücavir al an sı nırları i çi nde ve dı şı ndaki yerl eşi k al anl arda çevre düzeni veya nazı m i mar pl anı bul unsun veya bul un ması n yat ay ol arak en az 50 m,
• Bel edi ye ve mücavir al an sı nırları i çi nde ve dı şındaki i skan dı şı al anlarda çevre düzeni veya nazı m i mar pl anı bul unsun veya bul un ması n yat ay ol arak en az 100 m. ’li k sahil şeri di tanı mlan mıştır.
11. 7. 1992 t ari h, 21281 sayılı Res mi Gazet e’de yayı mlanan 3830 sayılı Kı yı Kanunu’ nun en öne ml i özelli ği, kı yı nı n t opl um yararı na kul lanılması i çi n yapıl aş maya kı sıtla malar getiril mesi ve kı yı kenar çi zgisi nden iti baren il k 50 m.’li k böl üme yapı yapıl ması na izi n veril me mesi dir.
Bu kanuna göre deni z, tabii ve suni göl ve akarsul arda; sahil şeri di. kı yı kenar çi zgisi nden iti baren kara yönünde yat ay ol arak en az 100 m. geni şli ği ndeki al andır ve bu al an i ki kısı mdan ol uşmuşt ur.
• Kı yı kenar çi zgi si nden iti baren kar a yönünde yat ay ol arak en az 50 m. geni şli k sahil şeri di ni n biri nci bölü münü,
• Sahil şeri di ni n biri nci böl ümünden iti baren kara yönünde yat ay ol arak en az 50 m. geni şli k ise, sahil şeridi ni n i ki nci böl ü münü oluşt ur makt adır [11].
3830 sayılı kanun, bu kanunun 13. 10. 1992 t ari h, 21374 sayılı Res mi Gazet e’ de yayı mlan mış ol an Uygula ma Yönet meli ği ve söz konusu kanun ve yönet meli ğe ilişki n 30. 3. 1994 tari h 21890 sayılı Res mi Gazet e’de yayı mlanan değişi kli ğe göre; • Kı yı çi zgisi, kı yı, kı yı kenar çi zgi si ve sahil şeridi ne ilişki n çeşitli t anı mla mal ar
yapıl mıştır, (Şekil 2. 2)
• Sahil şeri di ni n il k 50 m.’li k kı smı nda kı yı da yapılabilecek yapıl arla birli kte yaya yoll arı, gezi nti ve di nl enme al anl arı, seyir t eras alanl arı ve rekreaktif al anları n yer al abil eceği belirtil miştir,
• Sahil şeri di ni n i ki nci 50 m. ’li k böl ümünde; kı yı yı dol dur ma ve kur ut ma yol u il e kazanılan arazilerde yapılacak yapıl arla birli kt e t opl umun yararlanması na açı k ol ma şartı ile ka mpi ng ve konakl a ma ünit el eri ni i çer meyen duş, göl geli k, soyun ma kabi ni, wc, kafe- bar, past ane, l okant a, çay bahçesi, açı k spor al anl arı, spor t esi sleri, açı k göst eri ve eğl ence al anl arı, l unapar k, f uar al anı, el sanatl arı ür ünleri ni n satılabil di ği al anı 20 m2’ yi geç meyen ser gi ve satış ünitel eri ni n
a macı il e l oj man, konakl a ma vb. t esisler i çerme mek üzere i nşa edilebil ecek karakol ve bu gi bi güvenli k yapılarını n yer alabileceği belirtil miştir. [12]
Bu yönet meli ğe göre kı yı ile il gili tanı mlar şöyl edir;
Kı yı çizgisi: Deni z, doğal ve yapay göl ve sürekli akan akarsul arda en düşük su
düzeyi sırası nda suyun karaya değdi ği nokt al arı n birleş mesi nde ol uşan çi zgi dir.
Kı yı kenar çizgisi: Deni z kı yı çi zgisi güncel dal ga hareketl eri et kisi yl e ol uşan ve kı yı
çi zgisi nden deni z yönünde deva m eden ku ml u, çakıllı ve benzeri sualtı al anl arı n doğal sı nırı dır.
Kı yı: Kı yı çi zgisi ne göre kara yönündeki karasal kı yı kenar çi zgisi ve deni z
yönündeki deni zsel kı yı kenar çi zgileri arası ndaki alandır.
Sahil Şeri di: Kı yı kenar çi zgisi nden iti baren kara ve deni z yönünde kı yı kuşağı ndaki
yaşa m koşulları na ol umsuz et kiler yap mayacak geni şli kt e bir şerittir.
2. 2. 3. Çevre Kanunu ve Kıyıl ar
1983 yılı nda çı karılan 2872 sayılı Çevre Kanunu’ nun a macı, büt ün vatandaşl arı n ort ak varlı ğı ol an çevreni n kor un ması, i yileştiril mesi, kırsal ve kent sel al anda arazi ni n ve doğal kaynakl arı n en uygun şekil de kull anıl ması dır. Su, t oprak ve hava kirlenmesi ni n önl enmesi, ül keni n bit ki ve hayvan varlı ğı il e doğal ve t ari hsel zengi nli kl eri ni n kor unarak, bugünkü ve gel ecek kuşakl arı n sağlı k, uygarlı k ve yaşa m düzeyi ni n geliştiril mesi, ekono mi k ve sosyal kal kı nma hedefi yl e uyuml u ol arak belirli hukuki ve t ekni k esasl ara göre düzenl enmesi di ğer a maçl arı dır . Bu kanunun 9. maddesi ile ül ke ve dünya öl çeği nde ekol oji k öne mi ol an çevr e kirlen mel eri ve bozul mal arı na duyarlı alanl arı n ve doğal güzel li kleri n gel ecek kuşakl ara ul aş ması nı sağl a mak a macı il e “ Özel Çevre Kor u ma Böl gesi ” belirle me yet kisi Bakanl ar Kur ul u’na veril miştir [13].
Yönet meli kt e, su orta ml arı nı n kull anı m esasl arı na ve kaliteleri ne göre sı nıflandırıl ması; deni z ve kı yı sul arı ndaki kalite sı nıfla ması ve bu sı nıfl arı n öngör düğü kalite özellikl eri ne uyu m sağl anması esası nda, su ür ünl eri üreti m al anl arı nda 1380 sayılı Su Ür ünl eri Yasası’nın ve ekl eri ni n öngör düğü esasl ar gözetil mekt edir. Bunun dı şı nda pl aj ve di ğer rekreasyon a maçlı kull anı mlarl a deni z yat ağı ndan maden ve petrol çı karıl ması gi bi a maçlar i çi n deni z suyunun özeli kl eri ni n nel er ol acağı esasa bağl an makt adır [14].
2. 2. 4. Turi z m Teşvi k Kanunu ve Kıyıl ar
2634 sayılı Turi z mi Teşvi k Kanunu’ nun a macı ; t uri z m sekt ör ünü düzenl eyecek geliştirecek di na mi k bir yapı ve i şl eyişi kavuşt uracak t erti p ve t edbirleri n alı nması nı sağl a maktır [15].
Bu Kanun il e Turi z m Bakanlı ğı’na kı yı boyunca belli arazileri t uristi k amaçl ar i çi n ayır ma ve yönet me yetki si veril mekt e ve bu böl gel erde t uristi k t esis kuran özel yapı mcıl ara mali t eşvi kler veril mesi mü mkün kılı nmakt adır. Bu yol la Turi z m Bakanlı ğı, kı yı boyunca yer al an geni ş bir böl geyi, t uriz m böl gesi ve t uri zm mer kezi ol arak il an et miştir. Turi z m Teşvi k Kanunu ile deni z, göl, akarsu ve kı yıl ar; özelli kl eri ni bozucu ve yıpratıcı şekil de kullanıl mayacağı hük me bağl anmıştır.
2. 3. Kıyıl arı n Öne mi
Kı yıl ar, t ari hi n her döne mi nde uygarlı kl arı n başl angı ç nokt al arı nı ol uşt ur muş, yerl eş me ve kull anı m amaçl arı açısı ndan sosyal bir öne m kazan mıştır. Üç t arafı deni zl erle çevrili ol an ül ke mi zi n 8. 333 k m’ yi aşan deni z kı yısı bul un makt adır. Kı yı böl gel eri miz ve kı yı şehirleri miz, son yıllarda t uriz m sekt örüne veril en öne m ve teşvi ke paral el ol arak he m yerli he m de yabancı t uristleri n akı nı na uğra makt adır. Sanayil eş me ve kentl eşme ni n yoğunl aş ması il e birli kt e art an t uri z m ve di nl en me i hti yacı, kı yılardan yararlanma i st eği ni n art ması yl a karşılanmakt adır. Tür ki ye Avr upa Ül kel eri i çi nde en uzun kı yı şeri di ne sahip ül kel erden biri dir. Bunun 6. 480 k m’si ni Anadol u Kı yısı, 786 k m’si ni Trakya kı yı sı, 1. 067 k m’si ni de Adal ar kı yısı ol uşt ur makt adır. Ül ke nüf usunun % 51 kı yı illeri nde yaşa makt adır. Kentsel kı yı al anl arda yaşayan nüf us ül ke nüf usunun % 30’ dur. Kıyı böl gel eri ni n yaşayan nüf usu: Mar mara Deni zi Kı yısı 13. 2 Mi l yon kişi
Ege Deni zi Kı yısı 4. 1 Mi l yon kişi
Akdeni z Kı yısı 5. 5 Mi l yon kişi
Kı yı böl gel eri nde hassas çevre ve doğal kaynaklar üst ünde ekono mi k faali yetl eri n yoğunl uk ve çeşitlili ği n öne mli et kisi vardır [16].
Bu anl a mda, su il e karanı n bul uşt uğu kı yıları n, doğal yaşa m çeşitlili ği ni n en zengi n yerl eri ol duğu da unut ulma malı dır. Ül ke mi zi n üç t arafı nı n deni zl erle çevrili ol uşu ve akarsu açısı ndan da zengi n bir pot ansi yel e sahi p ol uşu “kı yı ” kavra mı nı bi zl er i çi n daha da öne mli kıl makt adır. Kı yı deni nce sadece t anı m ol arak beti mlenen anl a mda kı yı yı değil, bunun yanındaki sahil şeri di ve akarsu yat akl arı nı da bu kavra m i çi nde değerl endir mek gerekir [17].
2. 4. Kıyı Kull anı mları
Kı yıl arı n öne mli bir kesi mi i nsan yerl eş mel eri içi n el verişli koşull ar ve özelli kl er taşı makt adır. Özelli kl e yerl eş mel er arası bağl antıları n sağl anmasında, deni z ul aşı mını n t ari hsel geliş mesi yl e, kı yıları n el verişli kesi mleri (li man-ticaret ve hi z metl er) öne mli kentsel yerl eş me al anl arı na dönüş müşt ür [18].
Teknol oji ni n geliş me, arz-t al ep dengel eri bazı özel sanayi ür ünl eri ni n en çok kı yı da yerl eşebileceği ni ort aya koy muşt ur. Kült ür değeri ol arak da kı yıl ar i nsanl ar i çi n çeki ci yerleş me yönl eri ol muşt ur.
Kent sel kı yı al anl arı nda “su kaynağı nı n” sağladı kl arı işlevl er arası nda; kent sel est eti ği n sağl anması, su yol u nakli yatı i çi n alt yapı nı n ol uşt ur ması, t uri z m ve rekreasyon akti viteleri i çi n çeki m al anl arı n yaratıl ması, endüstri yel faali yetl eri n yerseçi mi ve gelişi mi, kull anıl mış suyun uzaklaştır ması, balı kçılı ğı n gelişi mi ve iç me suyunı n probl e mi yaşayan kentlerde iç me suyun te mi ni dir [19].
Kı yıl ar deni nce akl a heme n deni z kı yıları gelme kt edir. Genel “kı yı ” tanı mı ndan özelli kl eri ve benzerli kl eri iti bari yl e akarsu ve göl kı yıları nı da ayırt edeme yi z. En öne mli kı yı kullanı mları aşağı daki gi bi dir.
2. 4. 1. Yerl eş me a maçlı kı yı kull anı mları
Kı yıl arda ki il k küçük yerl eş mel er ya t arı msal a maçl a ya da balı kçılı k a macı il e kull anıl makt a i di. Ancak kentl eş me ve sanayileş meni n geliş mesi yl e birli kt e doğal varlı kl arı n, özelli kl e kı yıları n kullanışı hatta tahri bi söz konusu ol muşt ur [20].
Kı yı al anl arı nda gör ülen en belirgi n ve hı zı geliş mel er i ki nci konutl arda yaşan makt adır. İki nci konutl ar iş za manl arı dışı nda di nl enme a maçlı kull anılan, kent sel yaşa m ol anakl arını n dı şı nda yer al an özel e ml ak yatırı mlar dır.
İki nci Konut, sürekli ot urul an konutt an uzaklıkl arı yerl eş meni n büyükl üğü ve kull anış za manı nı na göre deği şi kli k göst erir. Hafta sonu kull anılan i ki nci konutl ar küçük yerl eşi m böl gel erinde 100 k m. il e sı nırlandı ğı hal de büyük yerl eşmel er de bu 150- 200 k m’ ye kadar uzan makt adır. Yıllı k ve me vsi mli k t atill erde i kinci konut kull anı mları, genel de bir su kı yısı nda ve daha küçük yerleş mel erde yer alırlar [21]. Son beş yıl i çi nde t atil sit el eri ya da yazlı k evl er i nşaatı nda büyük bir geliş me ol muşt ur. Tah mi nl ere göre bu sit el er, kı yı nı n yaklaşı k % 36' sı nı kapl a makt adır. Bu ol gunun ar kası nda birçok neden yat makt adır. Önceli kl e deni z kı yısı nın yarattı ğı doğal çeki cili kt en ve t atil yap ma i st eği ile bunu elde edebil ecek ekono mi k ol anakl ara sahi p ol manı n yarattı ğı t opl umsal çeki cili kt en söz edil ebilir. Bu et kenin t üm kı yı böl gel eri i çi n geçerli ol duğu söyl enebilirse de yazlı k ev i nşaatı nı hı zl andıran i ki nci
bir et men büyük öl çüde Tür ki ye' ye özgü bir nit elik göst er mekt edir: Süregelen yüksek enfl asyon, kı sıtlı arazi kaynakl arı ile gayrı menkule yapıl an yatırı m, paranı n değeri ni kor uyan bir seçenek ol arak gör ül mekt edir.
Yazlı k ev sit el eri ni n bir böl ümünün, kent sel arazi fi yatları nı n yüksekli ği nden ve bir öl çüde de pl anl a ma ve i mar mevzuatı nı n yet eri nce uygul ana ma ması ndan öt ür ü Bel edi ye sı nırları dışında yer seç mesi, bu böl gel ere hi z met göt ürül mesi ni güçl eştir mekl e ve mali yeti arttır makl a kal ma mı ş, böl geni n gör ünü münü de büyük öl çüde tahri p et miştir [22].
2. 4. 2. Endüstri ve ti cari a maçlı kı yı kull anı mları
Kı yıl ar, kara il e deni z arası nda bir geçiş şeri di ol mal arı dol ayısı yl a endüstri yel faali yetler i çi n ol dukça cazi p al anl ar ol muşt ur. Endüstri yel faali yetler sonucunda ort aya çı kan atı kl arı n hi çbir arıt maya t abii t ut madan deni ze deşarj edil mesi, ha mmadde kaynağı na ( ku m, çakıl, deni z bit kileri vs.) rahat ça ul aşılabilirli k açı sı ndan bu al anl ar t erci h edil mektedir.
Kı yı da yer al an endüstri faali yetleri; maden/çı karı m endüstrisi, ağır endüstri kur ul uşl arı, enerji santralleri dir. Maden/ çı karı m endüstrisi petrol, doğalgaz, ku m, çakıl, t uz, f osfat ve katı mi neralleri n ha mmadde ol arak kull anıl dı ğı faali yetlerdir. Ağı r sanayi pazar al anı na deni z yol u üzeri nden kol ayca ul aşabil me ve deni z suyuna duyul an gereksi ni minden dol ayı t erci h edilir. Aynı şekil de enerji santralleri i çi n de soğut ucu ol arak kull anılacak su pot ansi yelleri n varlı ğı, al an mali yeti ni n düşük ol ması ndan dol ayı kı yı böl gel eri nde terci h edilen faali yettir [23].
Kı yıl ardaki t üm endüstri yel faali yetler sonucu t oprak kay mal arı, doğal su akı ş yönünün deği ş mesi, ekol oji k dengeni n bozul ması gi bi zararlar ort aya çık makt adır. Deni z suyunun sı caklı ğı nı n artışı na da neden ol an endüstri yel faali yetler canlıl arı n da öl mesi ne neden ol makt adır.
2. 4. 3. Turi z m ve Rekreasyon a maçlı kı yı kull anı mları
İnsanl arı n t uriz m ve rekreasyon faali yetleri bir i hti yaç ol arak gör ül mekt edir. Kı yıl ar bu a maçl arı gerçekl eştirme k i çi n en uygun ve en çok t al ep gören yerl erdir. Bi r al anı n rekreasyon değeri ni, o al anı n sahi p ol duğu doğal, ekol oji k ve kült ürel değerl eri
belirle mekt edir. Bunl ar, su ve su yaşa mı, bit ki ört üsü, t opoğrafya, j eol oji ve t oprak, i kli m, tari hi özelli kl er, konut, endüstri dir.
Bugün kı yıları mızda rekreasyon a maçlı kull anı mlar, yer al dı kl arı mekanın parçal arı ile ilişkili ol arak yerl eş me bakı mı ndan farklılı k göst erirler. Bunl ar şu şekil de sı nıflanabilir.
- Kı yıl arda yer al an büyük şehirler çevresi ndeki rekreasyonel yerleşi mler - Tatil köyl eri ve çeşitli kamu ve özel kur ul uşl arı n di nl enme t esisleri - Rekreasyonel faali yetler içi n gelişen kı yı kasabal arı [24, 25]
Kı yıl arı n en çeki ci unsuru sudur. Yüz me, balı k t ut ma, güneşl enme, su kı yıl arı nda di nl enme, su altı ve üstü sporl arı yap ma, t ekne gezi ntileri gi bi faali yetler kı yıl arı n rekreasyon eyl e ml eri ni belirl er.
Bunl ara il ave ol arak, i nsanl arı n i yi bir manzaraya sahi p ol mak ve kı yı da yaşa mak arzusu, ekol oji k açı dan değeri çok yüksek, ancak est eti k açı dan o kadar şanslı gör ül meyen sul ak al anları n ve bat aklı kl arı n t ama men deği şi kli ğe uğratıl ması ve bunl arı n yeri ne di p t ara ması, genişl et me veya dol dur ma yapıl arak, kanallar, rekreasyon al anl arı, marinal ar, hatta yerleşi m al anları yapıl ması na yol aç mıştır. Turi z mi n geliş mesi yl e, tarı msal faali yetleri n yanı sıra, balı kçılı k, ti caret, el sanatları gi bi akti viteler de gi derek yeri ni doğr udan t uri z mle il gili faali yetlere bırakma kt adır. Bu dur u m, o yöreyi t ek bir sekt öre bağlı hal e getir mekl e çok hassas ve di na mi k bir yapı ya sahi p ol an bu sektör deki dal gal anmal arla, yöre i nsanı doğr udan ve çok çar pı cı bir şekil de et kilenmekt edir. Ayrı ca t oprak ve di ğer t aşı nmaz mall ar, t uri z m yatırı mcıl arı t arafı ndan cazi p bedell erle satı n alı nma kt a, yörede arsa fi yatları ve buna paral el ol arak arsa/ arazi spekül asyonu hı zl a artma kt a, yöre hal kı na öncel eri çeki ci gel en bu alış-veriş sonucu el de edil en maddi ol anakl ar, eğer çok veri mli yatırı mlarl a değerl endiril me mişse, kısa za manda yok ol makt adır.
2. 4. 4. Ul aşı m a maçlı kı yı kull anı mları
Kı yıl ar yüzyıllar boyu ul aşı m i çi n en öne mli bul uş ma mer kezl eri olma özelli ği taşı mışl ardır. Kara ul aşımı nı n zorl ukl arı na karşı deni z ul aşı mı daha kol ay ol makt adır.
Bu yüzden gerek ul usal gerekse ul usl ararası yerl eş mel er arası bağl antıları n kur ul ması nda kı yıları n uygun yerl eri öne mli kentsel yerl eş me al anl arı na dön müşt ür. Kı yı al anl arı nda en öne mli ul aşı m bağl antıları li manl ardır. Li manları n kı yı böl gel eri nde varlı ğı nedeni yl e beraberi nde endüstri yel geliş mel er de getir mekt edir. Bul undukl arı böl geni n he m ekono mi k he m de sosyal açı dan birçok yarar sağl ayan li manl ar ul aşı m t esisleri ni n ve ol anakl arı nı n gelişmesi ne neden ol makt adır [26]. Li manl arı n kı yı ekosi st emi üzeri nde yarattı ğı en öne mli sor un ki rlili ktir. Ki rl en me ge mil erden ve li man üzeri nde bul unan yapıl ardan kaynakl anır.
Sahil yoll arı da ul aşı mın bir di ğer öne mli fakt örüdür. Sahil yoll arı yerleş mel er il e deni z arası nda bir engel ol uşt urarak doğal kı yı yı ort adan kal dırır ve bağl antı yı keser. Yol bir çeki m mer kezi hali ne gelir. Etrafı nda yola bağl antılı ol arak yeni geliş mel er başl ar.
2. 5. Kıyı Kentl eri ni n Genel Sorunl arı
Kı yıl arda bozul mayı et kileyen nedenl er; a) Yerl eşi m a maçlı yapılaşmal ar, b) Endüstri yel tesisler,
c) Düzensi z ve pl ansı z yapılan rekreasyonel ve t uristi k tesisler, d) Kı yıl ara çok yakı n ve paral el geçirilen karayolları
ol mak üzere dört kısı mda topl anabilir [18, 26].
2. 5. 1. Yerl eşi m a maçlı yapıl aş mal ar
Yerl eşi m a maçlı yapıl aş mal ar, kı yıları n doğal gör ünü ml eri ni n bozul ması nı n en öne mli nedenl eri nden birisi dir. Yasal arı n yetersi zli kl eri nde ve boşlukl arı ndan yararlanılarak yapıl an konutl ar nedeni yl e kı yılarımı z ke miril miştir. Kı yı da i ki nci bir konut sahi bi ol ma eğili mi, ort a ve dar gelirli t opl um kat manl arı na da aşılanmı ştır. Bu dur um, düşük st andartlı ve yoğun bir yerl eşme yi a maçl ayan çok katlı bl ok yapıl aş mal ar sonucunu doğur muşt ur. Böyl ece, rekreasyonel değeri yüksek ol an kı yı
al anl arı, çirki n yapı kitleleri t arafı ndan i stila edilmi ştir. Sonuç ol arak, kırsal nit eli kt e ol ması gereken kı yısal al anl ar gitti kçe sağlı ksı z bir yarı kentsel, hatta kent sel bir gör ünü m al maya başl a mışl ardır [27].
Kı yı al anl arı nda yoğun yerl eş mel er, kı yı ekosist e mleri üzeri ne mevcut kı yı al anl arı nı n kent sel kull anı mlar sonucunda bozulması yl a; görsel kirlili k, hava, su ve t oprak kirlili ği ort aya çı kmakt adır. Ul aşı m yoll arı ile kı yı ve yerleş mel eri n birbiri nden ayrıl ması, kı yılarda dal ga hareketleri ni n deği ş mesi ne neden ol an dol gul arı n yapıl ması yerleş mel eri n ol umsuz et kileri ndendir. Bu et kiler doğr usal ve dol aylı ol arak ekosist e m üzeri nde et ki göst erirler (Şekil 2. 3 ve 2. 4).
Şekil 2. 3. Kı yı al anl arı nda yoğun yapılaş ma ve et kiler
Kı yı al anl arı nı n kull anı mı ile il gili yasal arı n çok sı k değiş mesi, kaçak yapıları n İ mar Affı Kanunu il e yasallaştırıl ması, yerel yönetiml eri n yet ki sı nırları i çi nde kal an hazi ne arazil eri ni n i ki nci konutl ara t ahsi s edi l mesi ve i ki nci konutlara kr edi veril mesi, bu konutl arı n hı zl a geliş mesi ne neden ol muşt ur [9].
İki nci konutl arı n neden ol duğu di ğer öne mli bir sorun da, yaz- kış nüf usl arı arası nda yaratılan büyük farklılı ktır. Yazı n, kı yı kentl eri nin nüf usu kı ş nüf usunun yakl aşı k 5 kat fazl ası na ul aş makt a ve bu da bel edi yel eri n hiz metl eri nde zorl ukl ar yaşan ması na neden ol makt adır.
2. 5. 2. Endüstri yel tesisler
Ül ke mi zde endüstri yel t esisleri n özelli kl e kı yılar boyunca yoğunl aş ması birçok çevre sor ununu da bi rli kt e getir mekt edir. Bunl ar arası nda; t arı msal al anl arı n ve doğa peyzajı nı n bozul ması, yöreye özgü bit ki ört üsü ve f aunanı n yok ol ması, köy ve kasabal arda gel eneksel mi mari ni n kaybol ması, deni z ve ku msalları n kirlenmesi yl e yöreni n rekreasyonel ve turi z m değeri ni n azal ması sayılabilir [27].
2. 5. 3. Düzensi z ve pl ansız yapıl an rekreasyonel ve t uristi k tesisler
Kı yı sal al anl ardaki yerel hal k, t uriz mi kol ay ve ucuz bir kar a macı ol arak beni mse miş; böyl e ol unca da, konakl a ma ve r ekreasyon t esisleri ni n en düşük st andartl arı nı uygul a maktan kaçı n ma mı ştır. Bu konuda fırsat çı i ş ada ml arı da öne mli rol oyna mıştır. Böyl ece gecekondu gör ünüşl ü otel, mot el, ka mpi ng ve pl aj t esisleri sözde rekreasyonel ve t uristi k t esisl er ol arak kı yıl ar boyunca yeral mışl ardır. Hal ka açı k ol ması gereken kı yılar, bu t esisleri n çoğunda t el ör gül eri, t aht a perdel er ve duvarl ar ile genel kullanıma kapatıl mışl ardır [28].
Bu kı yı yağ mal a ması na özel t eşebbüs kadar, bazı ka mu kur ul uşl arı nı n da katıl dı ğı gözl enmekt edir. Çeşitli ka mu kur ul uşl arı di nlen me t esisleri, l oj manl ar, eğiti m tesisleri vb. yapıl arı nı en değerli kı yısal al anl ara sıral a makt a bir sakı nca gör me mi şl erdir. Her ne kadar, son yıllarda bazı kontrol mekani z mal arı kı yı yağ macılı ğı içi n işletil meye başl a mışsa da bu yet erli ol ma mı ştır.
2. 5. 4. Kıyı ya çok yakı n geçi rilen karayoll arı
Ger ek ka mul aştır ma ve yapı m masrafları nı en aza i ndir me, gerekse t uri z mi n geliş mesi ne kat kı da bulun ma a macı yl a karayolları nı n kı yı boyunca geçiril mesi çalış mal arı özelli kl e 60’lı yılardan iti baren hı z kazan mıştır. Kazı ve dol gul arla bozul an ya maçl ar, mol ozlarla dol dur ul an ku msallar doğal gör ünü ml eri ni n öne mli bir böl ümünü kaybet mişl erdir [18, 27].
Sahil yoll arı, yerl eşi mler il e deni z arası nda bir engel ol uşt urarak doğal kı yı yı ort adan kal dırır ve bağl antı yı keser. Sahil yol unun güzer gahı il e birli kt e çevredeki yapı dokusu da deği şi kli ğe uğrar. Yol bir çeki m me rkezi hali ne gelir. Etrafı nda yol a bağl antılı ol arak yeni geliş mel er başl ar.
2. 6. Kıyı Dol gu Al anl arı
2. 6. 1. Kıyı Dol gu Al anı Tanı mı
Kı yı kenar çi zgisi ni n deni z t arafı nda al an kapl ayan, her t ürl ü kalıcı yapı yı t aşı yan al ana kı yı dol gu al anı denir [29].
2. 6. 2. Kıyı Dol gu Al anl arı ile İl gili Yasal Düzenl e mel er
1990 yılı nda çı karılan 3621 sayılı Kı yı Kanunu’nda dol dur ma ve kur utma yol uyl a arazi kazan ma ve bu araziler üzeri nde yapıl acak yapıl ar belirtil miştir. 01. 07. 1992 tari hi nde kabul edil en 3830 sayılı yeni Kanun değişi kli kl eri ile kı yı da ve dol dur ma ve kur ut ma yol uyl a kazanıl an arazilerde yapılabilecek yapıl ar tekrar belirlen miştir. Dol gu ve kur ut ma sureti yl e kazanıl an al anlar da ve sahil şeritlerinde yapı yapıl abil meni n il k şartı Uygul a ma İ mar Pl anı yapıl ması ve kanun hükü mleri ne göre onayl anması dır. Kı yı Kanunu’ nun 7. maddesi ile ka mu yararı nı n söz konusu ol duğu dur uml ar da Uygul a ma İmar Pl anı kararı yl a ekol oji k özelli kl er di kkat e alı narak deni z, göl ve akarsul arda dol dur ma ve kur ut ma sureti yl e arazi el de edilebil eceği açı kl anmıştır [11].
Devl eti n hükü m ve t asarrufu altı ndaki, kur ut ma ve dol dur ma yol uyl a kazanıl an arazilerde, Kanun’ un 6. Ma ddesi nde belirtilen, iskel e, li man, barı nak, t ersane, ge mi
