Yaşam Döngüsü Süreçleri

Yapı malzemelerinin çevresel etkilerinin değerlendirildiği yaşam döngüleri, •Hammadde temini ve işlenmesi,

•Üretim, •Yapım, •Kullanım,

•Bakım ve onarım ve

•Tekrar kullanım, geri dönüşüm ve yok etme aşamalarından oluşmaktadır. Tüm süreçlerdeki girdi ve çıktıları taşımaya yönelik bilgiler de incelenmelidir. 3.4.1 Hammadde temini ve işlenmesi

Hammadde temini sürecinde doğadan yer alan fiziksel ve biyolojik kaynaklarla birlikte geri dönüşümlü ve geri kazanılmış ürünler kullanılır. Bu işlemlerden elde edilen hammaddelerin yapı malzemesinin üretim sürecine girdi sağlayabilmeleri için işlenmeleri gerekmektedir. Çizelge 3.2’de doğadan temin edilen hammaddeler ve bunları hazırlamak için gerekli işlemler görülmektedir. Doğadan kazanılan hammaddelerin işlenmesi sonucunda yapı malzemelerinin üretimi için hazır hammaddeler ile birlikte üretime dahil olabilen ya da doğrudan da kullanılabilen ara ürünler elde edilmektedir. Hammaddeleri doğandan kazanılması ve işlenmesi sırasında tüketilen enerji, doğal kaynaklar ve su ile birlikte üretilen atıklar dışında taşınma için harcanan enerjiler de bu sürecin bir parçasını oluşturmaktadır. (Demkin, 1998). Yurtdışından temin edinilen hammaddelerin ve ara ürünlerin çevresel etkileri takip edilemediği için bunların doğadan çıkarılmaları ve işlenmeleri sırasında harcadıkları enerji miktarları, türleri, tükettikleri doğal kaynaklar, su ve ürettikleri atıklar hakkında bilgi edinmek güçleşmektedir. Bu tez çalışması kapsamında hammaddelerin kazanımı ve işlenmesi için gerekli girdi ve çıktılar son ürün üreticilerinden elde edilen bilgiler doğrultusunda değerlendirilmektedir.

Çizelge 3.2 : Hammadde temini ve işlenmesi süreçleri (Demkin, 1998) Doğadan temin Ta şım a İşlenme Ta şım a

•Madencilik (cevher, mineral, taş) •Mineral ve taş ezme, öğütme ve yakarak toz hale getirme

•Cevheri zenginleştirme •Petrol ve doğal gaz çıkarma •Petrolü saflaştırma

•Kimyasal üretimi

•Kereste hasadı •Ara ürün üretimi

•Tarımsal ürünlerin yetiştirilmesi, hasadı

•Hayvanların beslenip kesilmesi veya kırpılması

•Geri dönüşümlü veya geri kazanılmış ürünler

3.4.2 Üretim

Üretim aşaması, üretime hazır hammaddelerin pazarlanacak son ürüne dönüştürülmesi için gerekli tüm süreçleri kapsar (Demkin, 1998). Süreç kapsamında,

•Birim miktarda üretim için gerekli hammaddelerin ve ara ürünlerin miktarları, •Hammaddelerin ve/veya ara malzemelerin şantiyeye taşıma mesafeleri ve

taşıma türü,

•Üretim aşamalarının harcadığı enerji miktarları ve türleri, •Üretim sırasında ortaya çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki atıklar, •Tüketilen doğal kaynakların miktarı (yenilenemeyen kaynaklar) ve •İşlem gören su miktarı belirlenir.

Bu tez çalışması kapsamında son ürün olarak değerlendirilen yapı malzemelerinden bazılarının üretimi için gerekli ara ürünler farklı üreticiler tarafından üretilmektedir. Ara ürünlerin üretim süreçlerine ilişkin bilgilere ulaşılamadığından dolayı son ürün üreticilerinin bilgisi dahilinde genel üretim süreci değerlendirilmektedir.

3.4.3 Yapım

Bu aşama yapı malzemesinin şantiyeye taşınması ve binada uygulanması sürecini kapsar (Demkin, 1998). Süreç kapsamında,

•Yapı üreticisinden şantiyeye taşınan mesafe ve taşıma türü, •Yapı malzemesinin montajı sırasında gerekli araçlar ve gereçler, •Araçların kullanımı için gerekli enerji miktarları ve

•Uygulama sırasında ortaya çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki atıklar belirlenir. Bu tez çalışması kapsamında incelenen yapı malzemeleriyle yapılan dış duvar sistemlerinin uygulamasında üreticiler tarafından belirlenen araç ve gereçler dikkate alınmaktadır.

3.4.4 Kullanım

Sadece yapım sürecine kadar yürütülen YDD çalışmalarında yapı malzemelerinin sıfır zamanlı kullanım süreçlerine göre performansları değerlendirilmektedir. Kullanım süreci ve sonrasına yönelik YDD çalışmalarında ise öngörülen bir hizmet ömrü sonucunda yapı malzemelerinin performansları değerlendirilmektedir. Kullanım sürecinde malzemenin iç hava kalitesine ve binanın enerji performansına etkisi ve oluşturduğu atıklar (katı, sıvı, gaz) değerlendirilmektedir. Bu tez çalışmasında dış duvar sistemlerini oluşturan yapı malzemelerinden iç kaplamalar kapsama dahil edilmediğinden dolayı yapı malzemelerinin iç hava kalitesine etkileri değerlendirilmemektir. Demkin’in (1998) yöntemine bağlı olarak, kullanım aşamasına yönelik, dış duvar sistemi tasarımlarının enerji performanslarını değerlendirmek amacıyla incelenen yapı malzemelerinin aydınlatmaya ve ısı yalıtımına etkileri de ölçülmektedir.

3.4.5 Bakım ve onarım

Bu süreçte yapı malzemelerinin üreticileri tarafından öngörülen hizmet ömrü boyunca bakım ve onarım gereksinmeleri için gerekli araç ve gereçleri oluşturan malzeme girdi ve çıktıları incelenmektedir. Dış iklim şartları ve kullanım farklılıkları nedeniyle yapı malzemelerinin dayanımlıklarına bağlı olarak üreticileri tarafından belirlenen hizmet ömürleri gerçek performanslarıyla değişiklik gösterebilmektedir. Sadece üreticiler tarafından elde edilen yapı malzemesinin performansına yönelik bilgiler YDD çalışmasının yanlış yönlenmesine neden olabilmektedir. Örneğin bir çatı kaplamasının hizmet ömrü öngörülenden uzun olabilirken, genelde dekoratif bir iç duvar kaplamasının hizmet ömrü teorik hesaplanandan daha kısa olmaktadır (Demkin, 1998). Bu süreci kapsayan incelemelerde doğru sonuçlara ulaşmak için dönemsel ölçümlerin yapıldığı uzun dönem çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tez çalışması kapsamında uzun dönem incelemeler yapılamadığından dolayı sadece yapı malzemesi üreticileri tarafından öngörülen dayanıklılık koşulları ve hizmet ömürleri dikkate alınmaktadır.

3.4.6 Tekrar kullanım, geri dönüşüm ve yok etme

Yeniden tasarlanan, yenilenen ya da yok edilen bir binanın yapı malzemelerinin incelendiği bu süreçte üretilen atıkların değerlendirilmesi üzerine yoğunlaşılmaktadır. Bu süreçte yapı malzemelerinin,

•Tekrar kullanım ve geri dönüşüm olanakları •Tekrar kullanım ve geri dönüşüm oranları •Yok etme yöntemleri ve

•Bu işlemler için gerekli taşıma mesafeleri belirlenir.

Binayı yıkma ya da yapı malzemesini binadan sökme aşamasında bir yapı elemanı sistemine dahil olan ya da kompozit bir yapıda üretilmiş yapı malzemelerinin dahil oldukları bütünleşik sistemden fiziksel olarak ayrılmaları zahmetli ve zor olduğundan dolayı geri kazanımlarını zorlaştırmaktadır. Ayrıca içeriğinde tehlikeli malzemeler bulunan bazı yapı malzemeleri yok etme aşamasında yakılırken ya da ayrıştırılırken bazı özel işlemlere ihtiyaç duymaktadır (Demkin, 1998). Bu tez çalışması kapsamında yapı malzemelerinin tekrar kullanım, geri dönüşüm ve yok etme olanakları, oranları ve yöntemleri son ürün üreticilerinin bilgileri doğrultusunda değerlendirilmektedir.