ayında uzadığı görülmektedir.
Ağustos 2001’de yapılan düzenleme ile faiz gelirlerine uygulanan gelir vergisi stopaj oranının uzun vadeli mevduat kalemlerinde kısa vadeli mevduat kalemlerine göre daha düşük tutulması ve Ekim ayı sonrasında mali piyasalardaki istikrarın iyice belirginleşmesi mevduatın ortalama vadesinin uzamasına katkıda bulunmuştur. 42 46 50 54 58 62 9912 0002 0004 0006 0008 0010 0012 0102 0104 0106 0108 0110 0112 0202 5 10 15 20 25 30 35 40 9912 0002 0004 0006 0008 0010 0012 0102 0104 0106 0108 0110 0112 0202
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Grafik III.1.14. Vade Uyumsuzluğu(Trilyon TL)
Bilanço içi ve dışı kalemler birlikte dikkate alınarak bankacılık sektörünün vade yapısındaki gelişmeler incelendiğinde, bankacılık sektörünün vade uyumsuzluğundaki artışın 2001 yılının Ekim ayına kadar sürmekte olduğu görülmektedir. Vade uyumsuzluğundaki artışın en önemli nedeni, kamu bankalarının uzun vadeli DİBS portföyündeki artışın 2001 yılı Nisan ayından itibaren menkul değerler cüzdanının vade yapısını uzatmasıdır. 3 ay ve 3 aya kadar vadeli menkul değerlerin toplam menkul değerlere oranı Kasım 2000’de yüzde 30,4 iken Ekim 2001’de yüzde 7,8’e gerilemiştir. Kasım 2001’de ise bu oran 10,3’e yükselmiştir. Kasım 2001’de menkul değerler cüzdanının vade yapısındaki kısalma ve mevduatın ve bankalara borçlar kalemlerinin vade yapılarındaki uzama nedeniyle vade uyumsuzluğunda azalma olmuştur.
Grafik III.1.15. Bankacılık Sektörünün Yabancı Para Net Genel Pozisyon Açığı ( Milyon Dolar)
Bankacılık sisteminin, dövize endeksli senetlerin de dahil edildiği ABD doları cinsinden yabancı para pozisyon açığı 2001 yılı Mart ayından sonra tüm bankaların açık pozisyonlarındaki azalış nedeniyle önemli miktarda düşmüştür. 2001 yılının Ocak ayında 7.620 milyon ABD doları yabancı para net genel pozisyon açığı olan bankacılık sektörünün 2002 yılı Ocak ayında 327 milyon dolar yabancı para net genel pozisyon fazlası bulunmaktadır. Aynı dönemde TMSF kapsamındaki bankaların açık pozisyonu 5.820 milyon dolardan 236 milyon dolara düşerken, özel bankaların 1.710 milyon dolar olan açık pozisyonu 150 milyon dolar fazlaya dönüşmüştür. 2002 yılı Ocak ayı itibariyle kamu bankalarının, yabancı bankaların ve kalkınma ve yatırım bankalarının döviz açık pozisyon fazlaları sırasıyla 364 milyon dolar, 18 milyon dolar ve 31 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.
Bankacılık sisteminin yurtdışından sağlamakta olduğu kredilerde gözlenen daralma bankacılık sisteminin fonlama kaynakları üzerinde olumsuz bir etki yaratmaktadır. 2000 yılı Kasım ve 2001 yılı Şubat aylarında yaşanan krizler, döviz kurunun dalgalanmaya bırakılması, ekonominin daralma eğilimine girmesi ve 11 Eylül olaylarının gelişmekte olan ülkelere yapılan sermaye akımlarını olumsuz etkilemesi nedeniyle bankaların yurtdışından kullandıkları kredilerde hem arz yönlü hem de talep yönlü bir daralma ortaya çıkmıştır. 2000 yılının Kasım ayında 16,8 milyar ABD doları olan bankaların yurtdışından sağlamakta oldukları krediler 2001 yılı Kasım ayında 10,6 milyar dolara gerilemiştir.
Grafik III.1.10. Bankaların Yurtdışından Kullandıkları Krediler (Milyar ABD Doları)
20,000 30,000 40,000 50,000 60,000 0001 0003 0005 0007 0009 0011 0101 0103 0105 0107 0109 0111 3 AY 6 AY
Vade Uyumsuzluğu=(Kısa Vadeli Pasif+Bilanço Dışı Borçlar)-(Kısa Vadeli Aktif+Bilanço Dışı Alacaklar) -1,000 0 1,000 2,000 3,000 4,000 5,000 6,000 7,000 8,000 0001 0003 0005 0007 0009 0011 0101 0103 0105 0107 0109 0111 0201 Sektör TMSF Kapsamındaki Bankalar Özel Bankalar 9 11 13 15 17 19 0006 0007 0008 0009 0010 0011 0012 0101 0102 0103 0104 0105 0106 0107 0108 0109 0110 0111
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Para Politikası Raporu 43
III.1.d. Faiz Oranlarındaki Gelişmeler
Mevduat faiz oranları 2001 yılının son çeyreğinde ve 2002 yılının ilk iki ayında önemli oranda düşmüştür. Mevduat faiz oranlarındaki düşüşte, enflasyon beklentilerindeki ve DİBS faiz oranlarındaki gerileme etkili olmuştur. Ayrıca, kamu ve fon bankalarının kısa vadeli finansman ihtiyaçlarının düşürülmesi ve mevduata uyguladıkları faiz oranlarının DİBS faiz oranlarının altında ve piyasayla uyumlu olarak belirlenmesi de etkili olmuştur.
Grafik III.1.11. Ticari Kredi, TL,YP Mevduat ve Repo Faiz Oranları (Yüzde)
3 aylık ağırlıklandırılmış nominal Türk lirası ve yabancı para mevduat faiz oranları 2001 yılı Mart ayından 2002 yılı Şubat ayına kadar geçen dönemde düşme eğilimini sürdürmüştür. 2001 yılı Mart ve 2002 yılı Ocak ayları arasında gerileyen 3 ay vadeli ağırlıklandırılmış repo faiz oranları ise 2002 yılının Şubat ayında bir miktar yükselmiştir. Bankalar tarafından ticari kredilere önerilen faiz oranları ise Kasım 2001 itibariyle yüksek seviyesini korumaktadır.
III.2. Menkul Kıymet Piyasası
İMKB bileşik endeksi 2001 yılı Eylül ayından 2002 yılı Ocak ayına kadar yükseliş eğiliminde olmuş, 2002 yılı Şubat ayında tekrar düşüş eğilimine girip, Mart ayında ise Şubat ayı değerine göre artış göstermiştir.
İMKB bileşik endeksi 2002 yılı Mart ayı sonu itibariyle bir önceki yıl sonuna göre reel bazda yüzde 22 oranında değer kaybetmiştir. Bu dönemde en yüksek değer kaybı yüzde 29 ile hizmetler endeksinde gözlemlenirken, mali endeks ve sınai endeksi de reel bazda sırasıyla yüzde 17 ve yüzde 24 oranında değer kaybetmiştir. Bu dönemde, işlem hacmindeki daralma eğilimi de devam etmiştir.
Grafik III.2.1. İMKB Bileşik Endeksi ve İşlem Hacmi (ABD Doları Cinsinden)
İMKB bileşik endeksi Mart ayında yüksek faiz oranları ve ekonomik daralma sonucu 2001 yıl sonu değerine kıyasla düşüş eğilimini sürdürmüştür.
Geçen yıl sonunda 5.635 milyon ABD Doları olan İMKB Hisse Senetleri Piyasa’sındaki yabancı yatırımcılara ait hisse senedi saklama bakiyelerinin değeri, 2002 yılı Şubat ayında 4.719 milyon ABD Doları olmuştur. İMKB bileşik endeksi Amerikan doları cinsinden ise 2001 yılı Aralık ayında 1 dolar seviyesinde iken, 2002 yılı Mart ayı sonunda 0,9 dolar seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde hizmetler endeksi 0,6 dolardan 0,5 dolara, mali endeks 1,3 dolardan 1,2 dolara ve sınai endeksi de 0,8 dolardan 0,7 dolara gerilemiştir. 2001 yılı Aralık ayında günlük ortalama işlem hacmi 372 milyon dolar iken, 2002 yılı Mart ayında 279 milyon dolara gerilemiştir. 20 40 60 80 100 120 140 9912 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008 0009 0010 0011 0012 0101 0102 0103 0104 0105 0106 0107 0108 0109 0110 0111 0112 0201 0202 3.0 6.0 9.0 12.0 15.0 18.0 Ticari Krediler 3 Ay Vadeli TL Mevduat 3 Ay Vadeli Repo (Müşterilerle)
3 Ay Vadeli DTH Faizi (ABD doları) Sağ Ölçek
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 9912 0002 0004 0006 0008 0010 0012 0102 0104 0106 0108 0110 0112 0202 0 200 400 600 800 1,000 1,200 1,400 1,600
Bileşik Endeks-Sol Ölçek İşlem Hacmi (Milyon ABD doları)-Sağ Ölçek
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
IV. KAMU MALİYESİ VE İÇ BORÇ
STOKU
Bütçe disiplinini sağlamaya yönelik sıkı maliye politikalarının uygulanması sonucu faiz ve özelleştirme dışı bütçe fazlası geçen yıla göre yüzde 16,8 oranında artarak 2002 yılı Ocak-Mart döneminde 3,9 katrilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. (Tablo IV.1). Ancak iç borç faiz ödemelerinin yüksek seviyede gerçekleşmesi sonucu bütçe açığı bu dönemde 12,6 katrilyon Türk lirası olmuştur.
Tablo IV.1. Konsolide Bütçe Dengeleri (Trilyon TL)
2001 2002 Ocak-Mart Ocak-Mart
Gelirler 10561 15028
Harcamalar 10651 27663
Bütçe Dengesi -90 -12636
Faiz Dışı Bütçe Dengesi 4719 3904
Faiz ve Özelleştirme Dışı Bütçe Dengesi 3344 3904
Kaynak: Maliye Bakanlığı