YÜZYILA KADAR JAPON SERAMİK SANATININ KISA TARİHÇESİ

Günümüzden 12.000 yıl önce, Japonya’da yaşayan avcı-toplayıcı halkın düşük sıcaklıkta pişi-rerek üretmiş olduğu ürünler, insanlık tarihinin ilk seramik örnekleri olarak kabul edilmektedir. Japon seramik tarihinde Jomon Dönemi olarak adlandırılan bu dönem seramik ürünleri fitil (sucuk) yöntemiyle şekillendirilmiş ve kahverengi-sarı, kırmızımsı renktedir ve sırsız ürünlerdir.

Jomon Dönemi’nin başlangıç evresinde yiyecekler ilk olarak bezemesiz çömleklerde saklan-mış ve pişirilmiştir. Daha sonraki süreçte bu seramiklerin basit doğrusal desenlerle ve ahşap oyma gereçlerin yüzeyde bırakmış olduğu izlerle bezendiği görülmektedir. M.Ö.7500, ilk (ini-tial) Jomon Dönemi’nde dinsel törenlerde kullanılan seramiklerde ise iple gelişigüzel yapılmış bezemelerin var olduğu izlenmektedir. Bu bezemelere Erken Jomon Dönemi’nde seramiklerde yüzeyde deniz kabuklarının dokuları, sgrafitto tekniği ile yapılan desenler ve kil aplikasyonlar eklenmiştir. Orta Jomon Dönemi (M.Ö. 3500), figürünler ve kaplarda bolca kullanılan ip, apli-kasyon ve kazıma bezemelerle gelişen Jomon seramikleri Japon kültürünün zirvesi olarak kabul edilmektedir. Geç Jomon Dönemi’nde redüksiyon pişirimi yaygınlaşmasıyla başlarda kırmızı renkte olan Jomon seramikleri kahverengi-siyah renkte görülmeye başlamış ve figürünlerde ve kaplarda önemli bölgesel farklılıklar ortaya çıkmıştır ( Nakamura: 2002).

Resim1: M.Ö. 2500-1500 Orta Jomon Dönemi’ne ait sırsız saklama kabı, earthenware

Resim2: M.Ö. 1000- 300 Son Jomon Dönemine ait figürün örneği, earthenware

Resim3: M.S.100-200, Geç Yayoi Dönemine ait saklama kabı, earthenware

Jomon Dönemi’ni takip eden Yayoi Dönemi’nde, Japonya’ya gelen Asya kökenli göçmenler nehir ağızlarına yerleşmiş ve pirinç yetiştirmeye başlamışlardır. Çeltik tarlalarında çalışan göç-menler ince taneli ve oldukça plastik olan kili fark etmişlerdir. Düşük derecede pişirilen Yayoi seramikleri kırmızı renkli bünyesi ve seyrek bezemeli görüntüsüyle Jomon seramiklerinden ayrılmaktadır. Bu yeni tarz kısa sürede Jomon seramiklerinin yerini alarak Japonya genelinde yayılmıştır (Hitchins: 1976).

M.S. 300-710 yılları arası dönem Kofun Dönemi, seramikler ise Hajiki ve Hanimo olarak adlandırılmaktadır. Sırsız, kırmızı renkli, fitil yöntemi ile şekillendirilmiş ve bezemesiz olan Hajiki seramikleri Yayoi seramiklerinin bir uzantısı olup, 4. yüzyıldan itibaren yaygın olarak

kullanılmıştır. Dördüncü yüzyıl sonlarında Japonya ve Kore yarımadasındaki krallar arasında temaslar kurulmuş ve bu tarihten sonra Japonya’da Çin kültürü etkileri görülmüştür. Altıncı yüzyılda ise Japonya Kore’den gelen Budizm’in etkisi altına girerek kültürel ve dinsel yaşamda köklü değişimler ya-şamıştır. Bu köklü değişimler Japon seramik sanatını da etki-lemiştir. Seramik alanında ilk büyük gelişme Koreli göçmenler tarafından Japonya’ya taşınan yüksek pişirim tekniklerinin ilk olarak Osaka’da kullanılması ve daha sonra bütün Japonya’ya yayılması olmuştur.

Sue seramikleri olarak adlandırılan Kore sanatı etkisi taşıyan ürünler, gri renkli ve sırsız olup tek kamaralı, odunlu Anagama fırınlarda yaklaşık 1200°C varan sıcaklıklarda pişirilmişlerdir. Sue seramikleri ilk olarak fitil yöntemiyle daha sonra ise ilkel ahşap çömlekçi tornalarda şekillendirilmişlerdir. Zaman içeri-sinde tornada şekillendirme yöntemlerinin gelişmesiyle daha karmaşık formlar halini alan Sue seramikleri, egemen sınıfın kullandığı ürünler olarak 12. yüzyıla kadar üretilmişlerdir.

Sue seramikleri doğal kül sırları ile rastgele sonuçlar verir-ken, Japon seramik tarihinin ilk sırlı ürünleri Çin sır tekno-lojisinin tanınmasıyla, üretiminde düşük dereceli, renk veren bileşiklerin ve kurşunun kullanıldığı sırlı Nara seramikleri ve Sanage seramikleridir. Nara seramiklerinin sırlarında yeşil, beyaz ve sarı-kahve olmak üzere üç farklı renk kullanılmıştır. Dokuzuncu yüzyıldan Nara seramiklerinin kaybolmasıyla on ikinci yüzyıl sonuna kadar ilk olarak ritüellerde daha sonraları çok amaçlı kullanılan, Çin seladon sırlarının taklit edildiği yeşil sırlı seramikler üretilmiştir.

Sekizinci yüzyıl sonlarında Sanage bölgesinde pahalı Çin seladonları üretilmeye başlanmıştır. Beyaz ya da gri renkli bün-ye üzerine gri-bün-yeşil renkte, ağaç külü ve feldspat içerikli bir sır kullanılarak Sanage fırınlarında yüksek derecede pişirilen çiçek motifi bezemeli seramik ürünler, Heian Dönemi’nin en önemli ürünleri olarak kabul edilmektedir.

Ortaçağ Japon seramiklerinde ilki; onikinci yüzyılda sırlı üretimden sırsız yüksek pişirim seramiklere olan geçiş, diğe-ri; ondördüncü yüzyılda çay seramik ürünlerine verilen önem olmak üzere iki önemli özellik ön plana çıkmaktadır. Onikinci yüzyılın sonunda Japonya’da yönetim askeri güce geçmiştir.

Resim4: M.S 5. Yüzyıl, Geç Kofun Dönemi Haji Seramiği, earthenware

Resim5: 8. Yüzyıl Nara Dönemi, Sue sera-miği, doğal kül sırlı, kazıma dekorlu, uzun boyunlu şişe, stoneware

Resim6: 9.-10. Yüzyıl Heian Dönemi Sanage Bölgesinde üretilen tören kabı

Kamakura şogunlu (yüksek rütbeli askeri) tarafın-dan yönetilmeye başlanan ülkede Heian Dönemi’nde kazanılan saray aristokrasisinin estetik anlayışı kay-bedilmiş ve kültürel değerler açısından bir düşüş yaşanmıştır. Böylelikle seramik sanatında da Nara ve Sanage ürünlere duyulan talep azalmıştır. Ancak diğer yandan tarım teknolojisinin gelişmesi, bir yıl-da iki hasat alınması depolama/saklama kaplarına duyulan ihtiyacın artmasına yol açmıştır. Böylelikle büyük sırsız küpler dönemin en çok kullanılan sera-mik ürünleri olmuştur. Bu talebi karşılamak için çoğu seramik fırınında üretilen seramiklerin türleri

değiş-Resim7: Tokoname, Bizen, Echizen, Tanba, Shigaraki ve Seto seramik merkezleri

tirilmiş ve pek çok yeni fırın inşa edilmiştir. Seramik üretiminde bu değişimler yaşanırken diğer bir taraftan Seto’da beyaz, kaolin içeriği açısında zengin olan kilin bulunmasıyla, sırlı üretim ya-pacak olan yeni fırınlar inşa edilmiştir. Böylelikle on ikinci yüzyılda Japon seramik tarihinde ‘Six Ancient Kilns ( Altı Antik Fırın)’ olarak adlandırılan büyük seramik merkezleri doğmuştur. Bu merkezler Tokoname, Bizen, Echizen, Tanba, Shigaraki ve Seto’dur. Seto fırınları, Çin seramik-lerini taklit eden seramik ürünler üretmiş, Kamakura Dönemi’nden sonra dört kulplu kavanoz, vazo, ibrik gibi ürünler popülerleşmiştir (Christiansen:2010).

13.yüzyılın sonlarına doğru çay seremonilerinin ortaya çıkması ve yaygınlaşmasıyla 14.yüz-yıl Japon seramik sanatında, saklama ve depolama amaçlı kullanılan seramik kapların yerini, zarif çay seramikleri almıştır. ‘Chanoyu’ olarak adlandırılan çay törenleri, toz halindeki yeşil çayın özenle hazırlanarak misafirlerle içilmesidir. Chanoyu, temel olarak Zen Budizm’in es-tetik ve manevi ilkelerine dayanmakta ve ‘Çay Yolu’ (The Way of Tea) anlamına gelmektedir. Muromachi Dönemi (1393-1573) olarak adlandırılan 14. ve 16.yüzyılda çoğunlukla Tenmoku çay kaseleri, çay kutu ve kavanozları üretilmiştir. 16. yüzyıl, ünlü çay seremoni üstadı Sen no Rikyu’nun dediği gibi, Japon seramikleri uyum, saygı, saflık, huzurun birlikteliğine dayalı yalın bir güzellik anlayışını yansıtmaktadır.

Çay seremonilerinin gelişmesi çay kaseleri, su kapları ve çay saklama kaplarının çeşitlenme-sine yol açmıştır. Sarı ve siyah Seto ürünler, beyaz ‘shino’ sırlı ürünler, ve Sen no Rikyu’nun ta-limatlarıyla ilk Raku yöntemiyle çay kasesi üretilmiştir. 16. yüzyılda Seto ve Mino bölgelerinde geniş Anagama fırınlarının yayılmasıyla, seramik sanatında yaşanan bu değişiklikler nüfusun geniş kesimleri için kolayca erişilebilir olmuştur.

17. yüzyıl Azuchi Momoyama döneminde ise Mino fırınlarında Oribe olarak adlandırılan seramikler üretilmeye başlanmıştır. Genellikle demir oksit kullanılarak yapılan asimetrik de-korlu, yeşil bakır sırlı üretilen Oribe seramikleri teknik açıdan yeni bir orijinallik sergilemekte-dirler. Bu yeni gelişmelerin yanı sıra çay ustaları, sırsız yüksek pişirim olan Bizen ve Tokonome ve Shigaraki ve Iga’da üretilen kül sırlı ürünler gibi geleneksel tarzın korunmasını ve gelişmesini sağlamışlardır. Bu dönemde Kore Yarımadası’dan Japonya’ya davet edilen sanatçılar, Kyushu’da

sırlı seramik üretimi yapan Karatsu fırınlarını, Fukuoka Bölgesi’nde Aganove Takatori fırınları-nı, Kagoshima’da Satsuma fırınlarını ve Yamaguchi’de Hagi fırınlarını kurmuşlardır.

Resim8: Bizen Seramiği Resim9: Bizen Seramiği

Resim10: Japonya Haritası ve Yamaguchi bölgesi Resim11: Yamaguchi bölgesi ve Hagi Şehri