Hesaba başlanmadan önce götürücünün yörüngesi, taşınan yükün ağırlığı ve boyutları, götürme kapasitesi ve çalışma koşulları bilinmelidir.
Gerdirme stroku
±
180
Şekil.l 18- Karşı-ağırlıklı Gerdirme Düzeneği
Götürücünün ana parametreleri: Z (saatte parça), hız u(m/s), tekerlek ve yük aralığı o(m), taşıyıcı başına taşınan birim yük sayısı z (oarça) kendi aralarında bağıntılıdırlar [Denklem (17) ve (18) e bakınız).
Minimum tekerlek aralığı, yükün ana boyutları tarafından belirlenir. Yani, bu aralık öyle seçilir ki, bmaıts uzunluğundaki en uzun yük, en küçük (Rm{n) yançaph yatay dönemeç-lerde (Şekil.ll9a) ve Pmaks eğimli düşey dönemeçlerde bir sonraki yüke dokunmasın.
Düşey dönemeçte bu koşul
o c o s Pmaks > bmoks + 0,1 m (167)
denklemini sağlar.
Taşıyıcılar arasındaki a adımı zincir adımının çift katlan olmalıdır.
Götürücü hızı yükün ağırlığına, istenen taşıma kapasitesine ve yükleme-boşaltma yöntem-lerine bağlı olarak 0,05-0,35 m/s arasında değişir ve seyrek olarak da 0,5 m/s ye vanr.
Teknolojik, yani süreç aşamalarının yolda yapıldığı götürücülerin hızı, işlemin çevrimi-ne ya da götürülen mal için gerekli soğutma, kurutma, vb. zamanına bağlıdır.
t")
Şekil.l 19- Taşıyıcıların Düzenlenmesi
a- yatay dönemeçte; b- eğimli bir bölümde
Bir yüksek götürücünün zincir çekme kuvveti, çekme elemanlı diğer tür götürücülerdeki gibi hesaplanır (Bölüm II, C ye bakınız). Götürücünün iyi çalışması için So gerginliği en az 50-100 kg alınmalıdır. Gerginliğin en az olduğu nokta, götürücünün aşağı doğru eğimli bölümünde en yüklü bölgeyi izleyen yer ya da (yatay götürücülerde) zincirin zincir dişlisinden ayrıldığı noktadır. Götürücünün her metre uzunluğu başına gelen hesaplanmış ağırlıklar, avara ve yüklü şeritler için sırasıyla qo ve <?; ise
Qo =
° ta
ttr tz
olarak bulunur. Burada,
(168)
(169)
Gta ve Gf r = Taşıyıcı ve tekerleklerin öz ağırlığı, kg a = Taşıyıcılar arasındaki açıklık, m tfr = Tekerlekler arasındaki açıklık, m
qz = Zincirin ağırlığı, kg/m
G = Taşıyıcı üzerindeki faydalı yük, kg
Hesaplanmış yükler çekme elemanının standart boyutlarına, tekerlek ve taşıyıcı tasarımı-na bağlıdır. Çekme elemanının şu ya da bu biçimde tasarımı, söz konusu götürücünün, aşağıdaki yaklaşımla belirlenen hesaplanmış Smaks gerginliğine göre seçilir:
w'(qıLy + qoLa) (1 + AKy) + <qy - qo) (H2 -ti2) (170)
Burada,
Ky = <px x %y x Xm = Götürücü yörüngesi üzerindeki yerel dirençlerin toplamı;
w\ ip, I, X = Sırasıyla doğrusal (w1), düşey dönemeçteki eğrisel (v>), yatay dönemeçteki zincir dişlisi ya da kasnaktaki (£) ve makara takımındaki (X) direnç katsa-yıları [(35) - (45) denklemleriyle karşılaştırınız],
x, y, m - Sırasıyla düşey dönemeçlerin (x), zincir dişlili yatay tekerlekli köşelerin (y) ve götürücü yörüngesinin makara takımlarının (m) sayısı;
qo ve qy - Sırasıyla (168) ve (169) denklemlerinden hesaplanan birim ağırlıklar, kg/m;
Ly ve La = Götürücünün yüklü (Ly) ve avara (La) şeritlerinin yatay izdüşümleri, m;
= Götürücü yörüngesinin sırasıyla yükleme ve boşaltma noktalarındaki yükseklikleri, m;
So = Çekme elemanının (zincirin) minimum gerginliği * So = 50-100 kg;
A = Dönemeçlerle dönüşlerin sayısına ve bunların yörünge üzerindeki düzen-lenmesine bağlı bir katsayı; A = 0,5-0,35
Maksimum gerginliğin daha kesin biçimde belirlenmesi, götürücü yörüngesinin ayn bölüm-lerindeki ardışık dirençler toplanarak yapılır. Bu hesaplar için aşağıdaki eşitlikler kulla-nılır:
Yatay ve eğrisel bölümler için,
Sr = Sr—1 + w'q'Ly
tekerlekli köşeler (dişli ya da kasnak) için
makara takınılan için
(171)
(172)
* Sürtünmen çalıştırma birimleri için SQ =80^ değeri (108) denkleminden bulunur.
182
düşey dönemeçler için
Ly = yörüngenin yatay izdüşümünün uzunluğu, m;
H = bölümün başlangıcı ile sonu arasındaki yükseklik farkı, m.
(174) denkleminde q'H m işareti yukan doğru hareket için artı, aşağı doğru hareket için eksi alınır.
Tablo.19
Yüksek Götürücülerde Ortalama Direnç Katsayısı Değerleri
Çalışma
(170) ve (174) denklemleri, ana yük-taşıyıcı türe (Şekil.97a ya bakınız) uyarlar. Diğer tür götürücüler için hesaplar aynı biçimde yapılır, şu istisna ile ki götürücünün ve taşıyıcıla-rın (ya da yüklü tekerleklerin) hareketli parçalataşıyıcıla-rının dirençleri, (37) denkleminde göste-rildiği gibi, ayrı ayrı hesaplanır.
Döndürme zincir dişlisindeki çekme kuvveti ve gerekli motor gücü, maksimum hız ve yük için, (48) ve (49) denklemlerinden belirlenir. Artan kalkış momenti nedeniyle, 1 kW gücün altındaki elektrik motorları kullanılmamalıdır.
örnek .3 Bir Yüksek Götürücünün Hesabı
Problem:- Yük-taşıyıcı türden bir yüksek götürücü, döküm parçalarını temizleme atölye-sinden ısıtılmayan bir ambara taşımak üzere tasarlanmıştır. Götürücünün hesaplama şe-ması Şekil.120 de gösterilmiştir. Döküm parçaların ortalama ağırlığı G = 9 kg,
maksi-mum boyutları 320 x 200 x 120 mm dir. Götürücünün ortalama taşıma kapasitesi Zort = 1200 parça/sa dir. Bu kapasite iki katma çıkanlabilir ya da yarıya indirilebilir.
1. Götürücünün ana parametreleri, tik olarak, adımı 100 mm olan ayrılabilir bir zincir ile bilyalı yataklı askı tekerleklerinden oluşan bir hareketli parçayı gözönüne alalım.
Döküm parçaların, götürücünün hareketi yönünde boyuna taşınmalarının uygunluğunu dikkate alarak taşıyıcı adımını o = 0,6 m seçeriz. Götürücü rayının düşey dönemeçteki maksimum eğim açısı fimaks = 35° alınarak (167) denklemine göre
a cos Pmaks = 600 x 0,819 = 491 mm > 380 + 100 mm
Yüklerin, D = 831,7 mm çaplı zincir dişlilerini içeren tekerlekli köşelerden, birbirlerine değmeden geçip geçmeyeceklerini kontrol etmek üzere bir grafik yoklama, taşıyıcılar arasındaki açıklıkların yeterli olduğunu, yani adımın doğru seçildiğini gösterir. îstenen kapasiteyi elde etmek için her taşıyıcıya iki döküm parçası koyarız, yani z — 2 alınır.
(17a) denkleminden götürücünün ortalama hızı bulunur:
zort°
3600 z
1200 x 0,6
3600 x 2 = 0,1 m/s
Çalıştırma birimine, v hızını 0,05 den 0,2 m/s ve götürme kapasitesini (Zort) saatte 600 den 2400 parçaya kadar değiştirmeye izin veren, değiştirme oranı ı = 1:4 olan bir hız değiştirici yerleştirilir.
2. Götürücünün metresi başına ağırlıklar.
(168) denklemine göre avara şeritteki birim ağırlık,
Gt Gtr 6 6,5
+ +««« = - ^ r + - ^ r +*tr 0.6 0.6 4>9 = 25,75^ 26
Taşıyıcı başına ağırlığı Gt= 6kg, tekerlekler arasındaki açıklığı ttr = a — 0,6 m ve özağır-lığı Gtr = 6,5 kg alıyoruz.
Yüklü şeridin metresi başına ağırlık ise (169) denklemine göre,
G, 9x2
= qo -I = 26 H—Q-g— = 56 kg/m bulunur.
o •
3. Maksimum zincir çekmesinin ilk belirlenmesi. (170) denkleminden, maksimum zincir çekme kuvveti
00
Şekil.120- Bir Yüksek Götürücfinün Hesabı için Şema
%
Direnç katsayıları, Tablo.19 daki çetin çalışma koşullan alınarak:
w' = 0,04; y = 1,025; %90 = 1,06; ^go = 1.07 (kaymalı yataklar üzerindeki zincir dişlili tekerlekli köşe) bulunur. Hesapla bulunan maksimum gerilme (Smaf!S = 914 kg) değeri, emniyet yükü 1250 kg olan zincirin uygun bir seçim olduğunu gösterir.
4. Zincir çekmesinin kesin hesabı. Götürücünün çalıştırma birimi, yüklü şeridin en yüksek 14 noktasına (Şekil.120) yerleştirilir. Minimum zincir gerginliği, o noktasındaki (17) düşmeden sonra beklenir. Zincir çekme kuvvetinin hesabına bu noktadan başlayarak zin-cirin hareketi yönünde devam ederiz [(171) ve (178) denklemlerine bakınız].
So = 5ü kg alıyoruz.
513 ~ fl2(fl2s12+w'9yLi3+qyH13)= 1,020(1,020x713+0,04x56x5+56x2) = 868 kg
514 ~ S13 + w'9yLl4 = 868 + 0,04x56x10 = 890 kg
Maksimum gerginlik 14 noktasında (S; 4 = 890 kg) elde edilir ki bu da yaklaşık değerden (smaks - 914 kg) ancak % 3 farklıdır. 16 ve 15 noktalarındaki gerginliği bulmak için götürücünün hareket yönüne zıt bir yol izlenerek yani 0 noktasından başlanarak hesap yapılır: (48) ve (45) denklemlerine göre zincir dişlisindeki çekme, 186
wo = (S14 ~S15) t = <8 9 0 ~ 107)1,06 = 830 kg
= 890 - 107 + 0,05 (890 + 107) = 833 kg
En yüksek hızdaki (vmaks) gerekli motor gücü (149) denkleminden bulunur.
K - ' " * * • ' ~2,72kW
102 102 x 0,6 Kurulacak motorun gücü N = 2,8 kW olacaktır.
Karşı ağırlık ağırlığı Gka, (105) denkleminden belirlenir:
Gfeo = K(sger + S|eu + *T) = 1,1(60,4 + 65 4- 18) * 159 kg 5. Götürücüde toplam direnç katsayısı. Taşıma yapan şeridin toplam uzunluğu,
L = L6 + L8 + V h \ + H2g + Lı0 + L12 + V Lj* + H;| + Lı4 + Lı6
= 50 + 5+ y/l2 + 42 + 40 + 46 + V 52 + 22 + 10 + 37 = 201,5 m Birim yük olarak maksimum götürücü kapasitesi, (18) denklemine göre,
9 * 2 40 0
55b
= 21'
6 t/sa(26) denklemine göre direnç katsayısı,
367JV - Omafegff 3 6 7 x 2 , 7 2 - 2 1 , 6 x 6
°maksL 21,6x201,5
Doğrusal kesitlerdeki w' direnç katsayısı küçük ve yüksek götürücü şeması doğru seçilmiş olduğundan, makinanuı toplam direnç, katsayısı w, bu özel durumda, ömek.l deki kayışlı götürücünün ve örnek.2 deki paletli götürücününkilerden küçüktür.