MBC Yönteminin Antimikrobiyal Aktivites

MBC ile katı besiyerine ekim yapılan petrilerde yine Disk difüzyon ve MIC sonuçlarına paralel olarak bakteriyel üreme tüm konsantrasyonlarda (500 μg/ml, 250 μg/ml, 125 μg/ml, 62,5 μg/ml, 31,25 μg/ml, 15,62 μg/ml, 7,8 μg/ml) gözlenmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 4.12 ve Çizelge 4.13‟ te gösterilmiştir. Pozitif kontrol amaçlı Cefridem, Forsef ve Tetrasiklin toz antibiyotiklerinin MBC sonuçları ise Çizelge 4.14‟ de gösterilmiştir.

Çizelge 4.12. Karacalar Baraj Gölü‟ne ait balıklardan elde edilen mukus ekstraktlarının bakterilere karşı oluşturduğu MBC değerleri

Bakteriler S1 S2 S3 AL1 AL2 AL3 K1 K2 K3

Staphylococcus aureus _ _ _ _ _ _ _ _ _ Bacillus subtilus _ _ _ _ _ _ _ _ _ Bacillus cereus _ _ _ _ _ _ _ _ _ E.coli _ _ _ _ _ _ _ _ _ Pseudomonas aureginosa _ _ _ _ _ _ _ _ _ Klebsielle pnemonia _ _ _ _ _ _ _ _ _ Enterobacter aerogenes _ _ _ _ _ _ _ _ _ Salmonella entiritidis _ _ _ _ _ _ _ _ _ Salmonella gallinarum _ _ _ _ _ _ _ _ _ Enterococcus fecalis _ _ _ _ _ _ _ _ _ Proteus vulgaris _ _ _ _ _ _ _ _ _ (-): Üreme var

Çizelge 4.13. Almus Baraj Gölü‟ne ait balıklardan elde edilen mukus ekstraktlarının bakterilere karşı oluşturduğu MBC değerleri

Bakteriler S1 S2 S3 AL1 AL2 AL3 K1 K2 K3 Staphylococcus aureus _ _ _ _ _ _ _ _ _ Bacillus subtilus _ _ _ _ _ _ _ _ _ Bacillus cereus _ _ _ _ _ _ _ _ _ E.coli _ _ _ _ _ _ _ _ _ Pseudomonas aureginosa _ _ _ _ _ _ _ _ _ Klebsielle pnemonia _ _ _ _ _ _ _ _ _ Enterobacter aerogenes _ _ _ _ _ _ _ _ _ Salmonella entiritidis _ _ _ _ _ _ _ _ _ Salmonella gallinarum _ _ _ _ _ _ _ _ _ Enterococcus fecalis _ _ _ _ _ _ _ _ _ Proteus vulgaris _ _ _ _ _ _ _ _ _ (-): Üreme var

Çizelge 4.14. Çözücüler ve antibiyotiklerin MBC değerleri (Negatif Kontrol- Pozitif Kontrol)

Bakteriler

Negatif Kontrol Pozitif Kontrol

DMSO Ethanol Kloroform Cefridem Forsef Tetrasiklin Staphylococcus aureus _ _ _ 500 μg/ml 500 μg/ml 62,5 μg/ml Bacillus subtilus _ _ _ _ 500 μg/ml 250 μg/ml Bacillus cereus _ _ _ _ _ 250 μg/ml E.coli _ _ _ 250 μg/ml 250 μg/ml 250 μg/ml Pseudomonas aureginosa _ _ _ 500 μg/ml _ 62,5 μg/ml Klebsielle pnemonia _ _ _ _ _ 500 μg/ml Enterobacter aerogenes _ _ _ 500 μg/ml 250 μg/ml 31,25 μg/ml Salmonella entiritidis _ _ _ 500 μg/ml 125 μg/ml 125 μg/ml Salmonella gallinarum _ _ _ 500 μg/ml 500 μg/ml 31,25 μg/ml Enterococcus fecalis _ _ _ 500 μg/ml 125 μg/ml 15,62 μg/ml Proteus vulgaris _ _ _ 500 μg/ml 250 μg/ml 250 μg/ml (-): Üreme var

Şekil 4.14. Mukus ekstraktlarının MBC değerlerinin belirlenmesi

Şekil 4.16. Tetrasiklin antibiyotiğinin MBC değerinin belirlenmesi

Bu çalışmada, Sivas, Ulaş ilçesi Karacalar Baraj Gölü ve Tokat, Almus Baraj Gölü‟nden Salmo (alabalık), Cyprinus (sazan), Leuciscus (kefal) cinsi balıkların üzerinden alınan mukus sıvılarının DMSO, etanol ve kloroform ile elde edilen ekstraktlarının Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Bacillus cereus, Eschericia coli, Pseudomonas aureginosa, Klebsiella pnemoniae, Enterobacter aerogenes, Salmonella enteritidis, Salmonella gallinarum, Enterococcus fecalis, Proteus vulgaris bakterilerine ve Aspergillus flavus, Aspergillus fumigatus, T. roseum, Penicillium brevi-compactum, Alternaria alternata, Candida utilis, Penicillium purpurogenum, Aspergillus niger funguslarına karşı biyolojik aktiviteleri Disk Difüzyon, MIC ve MBC metodlarına göre araştırılmıştır. Karacalar Baraj Gölü Salmo cinsi balıktan elde edilen mukus ekstraktının denenen tüm bakteriler üzerinde antibakteriyel bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Etanol ve kloroform solventleriyle uygulanan negatif kontrolde; 11 bakteride görülen inhibisyon zonları 10 mm‟nin altındadır. Bu nedenle bakteriler üzerindeki etki yok denecek düzeyde tespit edilmiştir. Cyprinus ve leuciscus cinslerine ait balıklardan elde edilen mukus ekstraktı 11 bakteride hiç inhibisyon zonu oluşturmamış ve böylece hiçbir antibakteriyel etkinin olmadığı tespit edilmiştir. Burada dikkat çeken tek değer; AL3 (Alabalık mukus sıvısı+kloroform) ekstraktı Proteus vulgaris’e karşı 11 mm çapında inhibisyon zonu oluşturmuştur. Her ne kadar, Gentamisin (24 mm), SCF (21 mm), Azitromisin (13 mm), Neomisin (15 mm) antibiyotiklerinin etki seviyelerine ulaşamasa da bakteriler içinde maksimum etki olarak saptanmıştır. Funguslar için yapılan değerlendirmede ise, hem mukus ekstraktının hem de negatif kontrollerin hiçbir inhibisyon zonu oluşturmadığı görülmüştür. Bu sonuçla, fungusların bu maddelere karşı bakterilerden daha dirençli olduğu görüşüne varılmıştır.

Almus Baraj Gölü‟nden temin edilerek hazırlanan, mukus ekstraktı disk difüzyon sonuçlarına göre, Salmo (alabalık) cinsinde AL3 (Alabalık+kloroform) ekstraktı

Staphylococcus aureus (ATCC-29212) 9 mm, Bacillus subtilis (ATCC- 6633) 10 mm, Bacillus cereus (DSM- 4312) 9 mm, E. Coli 10 mm, Klebsiella pnemoniae 8

mm, Enterobacter aerogenes 9 mm inhibisyon zonu oluşturmuştur. Cyprinus (sazan) cinsi S3 (Sazan balığı mukus sıvısı + Kloroform) ekstraktı Staphylococcus

aureus (ATCC-29212) 9 mm, E. Coli 7 mm, Enterobacter aerogenes 9 mm, Salmonella enteridis 10 mm, Salmonella gallinarum 10 mm, Enterococcus fecalis (ATCC- 29122) 8 mm, Proteus vulgaris (KUEN- 1329) 9 mm inhibisyon zonu oluşturmuştur. Çizelgelerde de görüldüğü gibi maddelerin oluşturduğu inhibisyon zonlarının büyük çoğunluğu solventlerinkiyle çok yakın değerdedir. Bu ise oluşan bu değerlerin aslında solventler vasıtasıyla meydana geldiğini göstermektedir. Leuciscus cinsine ait balıklardan alınarak hazırlanan mukus ekstraktları 11 bakteride hiç inhibisyon zonu oluşturmamış ve böylece antibakteriyel etkinin olmadığı tespit edilmiştir. Funguslar için yapılan değerlendirmede ise, yalnızca Candida utilis S1 (Sazan+DMSO) - 8 mm inhibisyon zonu, S2 (Sazan+etanol) - 9

mm inhibisyon zonu, AL1 (Alabalık+DMSO) - 7 mm inhibisyon zonu, AL2

(Alabalık+etanol) - 15 mm inhibisyon zonu, AL3 (Alabalık+kloroform) - 12 mm

inhibisyon zonu oluşturmuştur. Bu değerlerin neredeyse antifungallarla yakın değerler oluşturduğu için fungusların bu maddelere karşı bakterilerden daha direçli olduğu görüşüne varılmıştır.

Disk difüzyon metodunda görülen tüm bu inhibisyon zonları yapılan MIC ve MBC teknikleriyle tekrar kontrol edilmiş, elde edilen sonuçlarda denenen ekstraktların mikroorganizmalara karşı kayda değer bir direnci saptanamamıştır.

MIC sonuçlarına göre, hem maddelerin hem de negatif kontrol olarak kullanılan solventlerin tüm konsantrasyonlarında (500 μg/ml, 250 μg/ml, 125 μg/ml, 62,5 μg/ml, 31,25 μg/ml, 15,62 μg/ml, 7,8 μg/ml) tüm bakteriler direnç göstererek üreme yapmış ve mikropleytin tüm kuyucuklarında bulanıklık gözlenmiştir. Bu da mikroorganizmaların mukus sıvısına karşı dirençli olduğunu göstermektedir.

MBC ile katı besiyerine ekim yapılan petrilerde yine Disk Difüzyon ve MIC sonuçlarına paralel olarak bakteriyel üreme tüm konsantrasyonlarda gözlenmiştir. Balıkların mikrobiyal florası mevsimsel değişikliklerden de etkilenmekte olup aynalı sazan üzerinde yapılan bir çalışmada ilkbaharda, deride genel aerob, yazın fekal Streptococcus, kışın maya, küf, koliform ve proteolik mikroorganizmaların en yüksek seviyeye ulaştığı bildirilmiştir. (Katırcıoğlu, 2001). Tatlı su balıklarının üzerini örten mukus tabakasında Streptococcus, Aeromonas, Lactobacillus,

Brevibacterium cinsi bakteriler tespit edildi (Katırcıoğlu, 2001). Bu tespit yaptığımız deneylerin olumsuz sonuçlanmasının nedenlerinden biri olabilir. Bu çalışmada Salmo, Cpyrinus ve Leuciscus balıklarının üzerinden mukus sıvısını alırken her ne kadar steril malzemeler kullanılsada alınan mukus sıvısının üzerinde balığın kendi deri florası bulunması deneylerin sonuçlarını olumsuz etkilemiş olabilir.

Bu çalışmada insan patojeni olan mikroorganizmalar kullanıldı. Hem göl ve insan mikroorganizmalarının biyolojik aktivitelerinin birbirinden farklı olması hemde kullanılan balık cinslerinin kendilerine ait bir florası olmasından dolayı, kullanılan organizmaların optimizasyonun balık deri florasının optimizasyonundan farklı olması da olumsuzluk nedenlerinden bir diğeri olabilir.

Balıkların immün sistemi memeli imün sisteminden çok büyük farklılık göstermemekle birlikte kendilerine özel (sıcaklık, beslenme, antikor ve antijen tipi, uyarılma yolu vs) immün sistemlerinin varlığı tespit edilmiştir (Kav ve Erganis, 2008). Bu tespitler tüm bu faktörlerin deneylerde önemli bir etkisi bulunduğunu ve bu yüzden istenilen sonuçların elde edilememiş olabileceğini düşündürmektedir. Bu araştırmada Salmo, Cyprinus ve Leuciscus cinslerine ait balık örneklerinin vücutlarının dış yüzeyindeki mukus sıvısının biyolojik aktivitesi incelenerek sonuçlandırılmıştır. Elde edilen sonuçların ileride yapılacak bu tür çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir.

Agrios, G.N., 2005. Plant Pathology. Fifth Edition, Academic Press, 952p.

Alexopoulus, C.S., Mims, C.V., Blackwell., 1996. Introductory Mycology. U.S.A, 869s.

Anderson, D.P., 1974. Fish Immunology. T.H.F. Publication Inc. Ltd. Neptun City, New Jersey, U.S.A.

Anonim, 1992. Nutrient Agar. American Public Health Association, http://www.mikrobiyoloji.com. (08.09.2012).

Anonim, 2009. Mukus sıvısı. http://www.balikcilar.net. (11.09.2012).

Anonim, 2011. Balıklarda mukus sıvısı. http://www.akvaryum.com. (09.09.2012). Anonim, 2012. Dimetil sülfoksit. http://tr.wikipedia.org/wiki/DMSO.

(10.11.2012).

Anonim, 2012. Kloroform. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kloroform. (11.10.2012). Arason, G.J., 1996. Lectins as defence molecules in vertebrates and invertabralis.

Fish Shellfish Immunol, 6, 277-289.

Arslan, Y. 2007. Fındık Kabuğunun Etil Alkol Üretiminde Kullanılabilirliği. Doktora Tezi. Gazi ünv. Ankara.

Asakawa, M., Nakagawa, H., Fukuda, Y., Fukuchi, M., 1989. Characterization of glycoprotein obtained from the skin mucus of an antartic fish, Trematomus bernacchii. Proc NIPR Symp. Polar Biol, 2, 131–138.

Austin, B., and Austin, D.A., 1999. Bacterial fish patogens disease in farmed and wild fish. Second edition Ellis Norwood Ltd. London, UK.

Bat, L., Erdem, Y., Ustaoğlu, S., Yardım, Ö., 2008. Balık Sistematiği. Balıkta Deri Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 26–27.

Bley, J.E., Quiniou, SM-A and Clem LW., 1997. Environmentel effects on fish immune mechanisms. Dev Biol Stand, 90, 33-43.

Bly, J.E., and Clem, L.W., 1992. Temparature and teleost immune function. Fish Shellfish Immunol, 2, 159-171.

Boyd, C.E., and Lichtkoppler, F., 1980. Water quality management in pond fish culture – Balık yetiştiriciliğinde su kalitesi önemi (Akyurt İ. Çev.).

Buchman, K. (1998). Histochemical characteritics of Gyrodactylus derjavini parasitizing the fins of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Folia Parasitologica, 45, 312–318.

Byun, J.W., Park, S.C., Benno, Y., Oh, T.K., 1997. Probiotic effect of Lactobacillus sp. DS–12 in flounder (Paralichthys olivaceus). J. Gen. Appl. Microbiol, 43, 305–308.

Claire, M., Holland, H., and Lambris, J.D., 2002. The complement system in teleosts. Fish Shellfish Immunol, 12, 399-420.

Clem, L.W., Miller, N.W., and Bly, J.E., 1991. Evolution of lymphocyte subpopulatins, their interactions and temparature sensitivities. Phylogenesis of Immune Functions, 191-213.

Cole, A.M., Weis, P., and Dizmond, G., 1997. Isolation and characterisation of pleurocidin, an antimicrobial peptide in skin secretions of winter floun der. J Biol Chem, 272, 12008-12013.

Collazos, M.E., Barriga, C., and Ortega, E., 1995. Seasonal variation in the immun system of the cyprinid Tinca tinca. Phagocytic functions. Comp Immunol Microbiol Infect Dis, 18, 105-113.

Çaklı, Ş., Kışla, D., 2003. Su ürünlerinde mikrobiyal kökenli bozulmalar ve önleme yöntemleri. Ege Üniversitesi. Su ürünleri Dergisi, 20 (1-2), 239- 245.

Danguy, A., Akif, F., Pajak, B., Gabius, H., 1994. Contribution of carbohydrate histochemistry to glycobiology. Histology and Histopathology, 9, 155–171. Demir, N., 2006. Solungaçlar, Solunum ve İlgili Oluşumlar. İhtiyoloji, Nobel

Yayın Dağıtım, s. 195–204.

Dixon, B., Van Erp, S.H., Rodriques, P.N., Egbert, E., and Stet, R.J., 1995. Fish major histocompability complex genes: an expansion. Dev Comp Immunol,19, 109-133.

Eastman, J.T., Hikida, R.S., 1991. Skin structure and vascularization in the Antarctic Nototheniois fish Gymnodraco acuticeps. Journal of Morphology, 208, 347–365.

Ellis, A.E., 1988a. Fish vaccination. Academic Press, London, UK.

Ellis, A.E., 1988b. Ontogeny of the immun system in teleost fish. Academic Press, London, UK.

Ellis, A.E., 1999. Immunity to bacteria in fish. Fish Shellfish Immunol 9, 291 -308. Ellis, A.E., 2001. Innate host defence mechanisms of fish against viruse s and

bacteria. Dev Comp Immunol, 25, 827-839.

Ellis, M. B., 1971. Dematiaceous Hyphomycetes. Commonwealth Mycological Institute, Kew, Surrey, England, 464-497.

Elsaesser, C.F., and Clem, L.W., 1994. Functionally distinct high and low moleculer weight species of channel catfish and Mouse IL-1. Cytokine, 6, 10-20.

Espelid, S., Lokken, G.B., Steiro, K., and Bogwald, J., 1996. Effects and cortisol and stres of the immun system in Atlantic Salmon (Salmo salarL.) Fish Shellfish Immunol, 6 (2), 95-110.

Evans, H.D., 1998. The Physiology of fishes. Second Edition, CRC Pres Boca Raton, New York, USA.

Frazier, W.C., Westhoff, D.C,. 1988. Food Microbiology. 4 th edition. McGraw - Hill Book Company Inc, Singapore.

Freedoom, S.J., 1991. The roll of a2-makroglobulin in furunculosis: a comparision of rainbow trout and brook trout. Comp Biochem Physiol, 98, 549 -553. Gomez, B., Roque, A., Turnbull, J., 2000. The use and selection of probiotic

bacteria for use in the culture of larval aquatic organisms. Aquaculture, 191, 259–270.

Goos, H., and Consten, D., 2002. Stress adaptation, cortisol and pubertal development in the male common carp, Cyprinus carpio. Mol Cell Endocrinol, 197 (1-2), 105-116.

Haris, J.E., Watson, A., Hunt, S., 1973. Histochemical analysis of mucous cells in the epidermis of Brown trout Salmo trutta L. J. Fish. Biol, 5, 345 -351. Hasanekoğlu, İ., ve Yeşilyurt, S., 2002. Mikrobiyoloji kitabı, 692 s, Atatürk

Üniversitesi, Erzurum.

Jay, J.M., 1992. Modern Food Microbiology 4 th edition, Chapman and Hall, NewYork.

Johnson, K.A., Flynn, J.K., and Amend, D.F., 1983. Onset of immunity in salmonid fry vaccinated by direct immersion in Yersinia yuckeri and Vibrio anguillarium bacterins. J Fish Dis, 5, 207-213.

Kalaylı, E., ve Beyatlı, Y., 2003. Bacillus Cinsi Bakterilerin Antimikrobiyel Aktiviteleri, PHB Üretimleri ve Plazmid DNA‟ları. Or-lab Online Mikrobiyoloji Dergisi 01 (12), 24-35.

Katırcıoğlu, H., 2001. Gökkuşağı alabalığı ve aynalı sazandan izole edilen laktik asit bakterilerinin metabolik ve antimikrobiyal aktivitelerinin incelenmesi. (Doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.

Kav, K., ve E, O., 2008. Balıklarda Bağışıklık Sistemi. Veteriner Bilimleri Dergisi, 24 (1), 97-106.

Kelek, S., Çınar, Y., Çimenoğlu, N., 2011. Kadife balığı (Tinca tinca L. 1758)‟nın bazı yüzgeçlerindeki mukus hücrelerinin histokimyasal karakterleri. Mustafa Kemal Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2010 (2), 97-110. Kıvçak, B., ve ark., 2002. Ceratonia siliqua L. Ekstrelerinin Antimikrobiyal

Aktiviteleri. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Eskişehir.

Kodama, H., Yamada, F., Murai, T.,Nakanishi, Y., Mikami, T., and Izawa, H., 1989. Activation of trout macrophages and production of CRP after immunisation with vibrio anguillarium. Dev Comp Immunol, 13, 123-132. Kubilay, A., 1997. Gökkuşagı alabalıklarında patojen bakteri Yersinia ruckeri‟ye

karşı antikor üretimi ve tespiti üzerine bir araştırma. (Doktora tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.

Kuru, M., 2006. Omurgalı Hayvanlar. Palme Yayınları, 841 s, Ankara.

Lopez, A., Hudson, J.B., and Towers G,H,N., 2001. Antiviral and antimicrobiyal activities of Colombian Medicinal Plants, Colombia.

Magor, B.G., and Magor, G.E., 2001. Evolution of effectors and receptors of innate immunity. Dev Comp Immunol, 25 (8-9), 651-682.

Mannig, M.J., and Mughal, M.S., 1985. Factors affecting in the immun responses of immature fish in: Fish Shell Pathol. Academic Press, London, UK.

Materna, E., 2001. Temperature interaction, prepered as part of EPA region temperature water quality criteria guidance development project. United States Enviromental Protection Agency, 1-33.

Mueller, H.J., Hinton, J., 1942. A protein- free medium for primary isolation of the Gonococcus and Meningococcus – Proc. Soc. Expt. Biol. Med, 48, 330- 333.

Nakanishi, T., Aoyagi, K., Xia, C., Dijkstra, J.M., and Ototake, M., 1999. Specific cell-mediated immunity in fish. Vet Immunol Immunopathol, 72, 101-109. Newman, S.G., 1993. Bacterial vaccines for fish. Ann Rev Fish Dis, 3, 145 -185. Nielsen, M.E., Esteve-Gassent, M.D., 2006. The eel immune system: present

knowledge and the need for research. J Fish Dis, 29, 65 -78.

Pastoret, P.P., Griebel, P., Bazin, H., and Govaerts, A., 1998. Handbook of vertebrate immunology. Academic Press, OH, USA.

Plumb, J.A., Grizzle, J.M., and Defigueiredo, 1978. Necrosis and bacterial infection in channel catfish (Ictalurus punctatus) following hypoxia. J.Wildsife Diseases, 12, 247-253.

Romaire, R.P., and Johnston, E., 1978. Predicting early morning dissolved oxygen concentration in channel catfish ponds. Trans. Amer. Fish. Soc, 107, 484 - 492.

Sakai, D.K., 1992. Repertoire of complement in immunological defence mechanisms of fish. Annual Review of fish diseases, 223 -247.

Schmidtke, L.M., and Carson, J., 2003. Antigen recognition by rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) of whole cell proteins expressed by lactococcus garvieane when abtained directly from fish and under iron limited culture conditions. Veterinary Microbiology, 93, 63-71.

Schreck, C.B., Jonssons, L., Feist, G., and Reno, P., 1995. Conditioning improves performance of juvenile chinook salmon, Oncorhynchus tshawytscha, to transportation stres. Aquaculture, 135 (1-3), 99-110.

Secombes, C.J., and Fletcher, T.C., 1992. The roll of phagocytes in the protective mechanisms of fish. Annual Review of fish diseases, 53-71.

Sikorski, E., Kolakowska, A., Burt, J.R., 1990. Postharvest biochemical and microbial changes. (Ed. Z. E. Sikorski) Seafood, Resources, Nutritional Composition and Preservation, CRC Press, Inc., Boca Raton, Florid a. Slazai, A.J., Bley, J.E., and Clem, L.W., 1994. Changes in serum concentration of

channel catfish (Ictalarus punctatus Rafinesque) phosphorylcholine - reactive protein (PRP) in response to inflammatory agents, low temperature shock and infection by the fungus Saprolegnia sp. Fish Shellfish Immunol, 4, 323-336.

Small, B.C., and Bilodeau, A.L., 2005. Effects of cortisol and stres on channel catfish (Ictalurus punctatus) pathogen susceptibility lysozyme activity following exposure to Edwardsiella ictaluri. Gen comp endocrinol, 142 (1- 2), 256-262.

Stuge, T.B., N.W., Miller and L.W., Clem 1995. Channel catfish cytotoxic effector cells from peripheral blood and pronephroi are different. Fish Shellfish Immunol, 5 (6), 469-471.

Tatner, M.F., Adams, A., and Leschen, W., 1987. An analysis of primary and secondary antibody response in intact and thymectomized rainbow trout, Salmo gairdneri Richardson, to human gamma globulin and Aeromonas salmonicidia. J of Fish Biol, 31, 177-195.

Tükel, Ç., Doğan, H.B., Çakır, İ.B., 2000. Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları 2000. Genişletilmiş 2. Baskı; Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü Yayını. Sim matbaası, Ankara 522 s, 14. Bölüm. Tünger, A., Çavuşoğlu, C., ve Korkmaz, M., 2005. Asya Mikrobiyoloji Kitabı,

Asya Tıp Kitabevi.

Warr, G.W., 1995. The ımmunuglobulin genes of fish. Dev Comp Immunol, 19, 1- 12.

Warr, G.W., 1997. The adaptive immune system of fish. Dev Biol Stand, 90, 15 - 21.

Whitear, M., 1986. The skin of fishes including cyclostomes. In “Biology of the integument, Vol. 2 Vertebrates” (J. Bereiter-Hahn, A.G. Matoltsy and K.S.Richards, eds), Springer-Verlag, Berlin.

Yano, T., 1996. The nonspecific immun system: Humoral defence. In the fish immun system: organism, pathogen and enviroment. San Diego, Academic Pres. 105- 157.

ÖZGEÇMİŞ