Yöntem

Bibliyografya Yunanca “biblion” (kitap) ve “graphien” (yazmak) kelimelerinden meydana gelen Fransızca “bibliographie” karşılığı olarak Türkçede kullanılan bir terimdir. Türkçede aynı anlamda esâmi’l-kütüb, esâmî-i kütüb, ilm-i kütüb, ahvâl-i kütüb, ilm-i ahvâl-i kütüb gibi kavramlara da rastlanmaktadır (URL-1, 2018).

Ülkemizde bu kavramlar haricinde kitâbiyat kavramı da bu anlamda sıkça kullanılmaktadır. Bunun yanında Batı’da ve Türkiye’de bibliyografyanın eş anlamlısı olarak kullanılan bir diğer kavram literatürdür. Türk Dil Kurumu ise yabancı kökenli bibliyografya kelimesinin yerine kaynakça kelimesinin kullanılmasını teklif etmiştir. Bugün dilimizde bibliyografya, literatür ve kaynakça kelimelerinin diğer kavramlara oranla daha yaygın kullanıldığı görülmektedir.

Günümüze dek farklı kaynaklarda çeşitli tanımları yapılan bibliyografya, Necmeddin Sefercioğlu’nun (1982, s.360-364) yaptığı yaygın kullanılan tanıma göre “Yayınların belli bir plâna göre ve her yayını tanıtıcı, niteleyici bilgiler vererek düzenlenmiş listesi ve bu listeyi hazırlama bilim ve sanatıdır.”

Bibliyografyanın tarihi XV. yüzyıldan başlar. Basma eserler de o tarihte meydana çıkmıştır. Başlık sayfası, basım tarihi, eserin basıldığı, yayıldığı, satıldığı yerin adresi gibi belli başlı ögeleri bulunmayan yazmalar bibliyografyalara alınmaz. Bunlar öteden beri bir kütüphane kataloğu konusu olmuş ve olmaktadır (Acaroğlu, 1961, s.1).

Dünyada ilk bibliyografya çalışması olarak Johann Tritheim tarafından 1494’te Bale’de yayımlanan “Liber de Scriptoribus Eclesiasticis (Kilise Yazarlarının Kitabı)” gösterilir. İslâm dünyasında ise İbnü’l Nedîm’in “Fihristü’l-kütüb” adlı eseri öne çıkar (Sefercioğlu, 1982 ).

Türklerde ise Kâtip Çelebi’nin 17. yy.da meydana getirdiği “Keşfü’z-Zünun” adlı eser bu konudaki ilk çalışmalardan sayılabilir. Bundan sonra da çeşitli bibliyografya eserleri yayımlanmıştır. Fakat Türkiye’de asıl bibliyografya çalışmaları 1934 yılından itibaren yayımlanmaya başlayan “Türkiye Bibliyografyası” ile olmuştur. Türkiye’de yapılan bibliyografya çalışmalarının sayılarında özellikle Cumhuriyet’ten sonra artış görülmektedir. Türk Dil Kurumunun yayımladığı “Türk Dili Bibliyografyası”, Benal Acır tarafından hazırlanan “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları Bibliyografyası”, Mahmut Tezcan’ın “Türk Sosyoloji Bibliyografyası”, Türker Acaroğlu ve Fıtnat Ozan’ın hazırladığı “Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyatı Üzerine Seçme Yayınlar Kaynakçası”, Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesinin1 _{yayımladığı dört ciltlik “Türk Folklor}

ve Etnografya Bibliyografyası” bu dönemde yapılan diğer önemli bibliyografya çalışmalarıdır.

Bibliyografyalar hazırlanış biçimleri ve kapsamlarına göre çeşitli şekillerde sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Bu sınıflandırma bibliyografyaların zamanı, içeriği ve ele alınış türüne göre yapılmış, dört ana başlık altında kategorize edilmiştir.

1 _{1989 yılında Halk Kültürlerini Araştırma Dairesi Başkanlığı, 1991 tarihinde Halk Kültürlerini Araştırma ve}

Geliştirme Genel Müdürlüğü, 2002 yılından itibaren ise Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir.

Kapsamları bakımından bibliyografyalar; “Genel Bibliyografyalar”, “Özel Bibliyografyalar (İhtisas Bibliyografyaları)”, “Millî Bibliyografyalar” ve “Milletlerarası Bibliyografyalar” olmak üzere dörde ayrılmaktadır.

a) Genel Bibliyografyalar: Bütün konulardaki eserleri içine alır.

b) Özel Bibliyografyalar (İhtisas Bibliyografyaları): Tek bir konuda veya birbirine yakın olan konularda yayınlanan eserleri barındıran türdür.

c) Millî Bibliyografyalar: Belli bir memlekette kaleme alınan eserleri veya aynı dilde yayımlanmış eserleri ele alır.

d) Milletlerarası Bibliyografyalar: Her konuda, her memlekette kaleme alınan yayımları ele alan türdür.

Zaman bakımından ise “Tamamlanmış Bibliyografyalar” ve “Periyodik

Bibliyografyalar” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

a) Tamamlanmış Bibliyografyalar: Belirli tarihler arasındaki veya belli bir tarihe kadar yayınlanmış olan eserlerin ele alındığı türlerdir.

b) Periyodik Bibliyografyalar: Belli konulardaki eserleri muntazam biçimde veya gayri muntazam olarak ele alırlar.

Düzenlenişlerine göre bibliyografyalar “Alfabetik Bibliyografyalar”, “Sistematik Bibliyografyalar” ve “Kronolojik Bibliyografyalar” olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

a) Alfabetik Bibliyografyalar: İçerdiği eserleri yazarların isimlerine göre eğer yazanı belli değilse kitap ismine göre ele alır.

b) Sistematik Bibliyografyalar: Eserler, genel konularına göre dizinlenmiştir. c) Kronolojik Bibliyografyalar: İçerdiği eserleri, yayınlanış tarihine göre ele

alır. Eğer yayın tarihi belirsiz ise hadiselerin geçtiği tarihe göre sıralama yapılır.

Bibliyografyalar içerikleri bakımından ise “Basit Bibliyografyalar”, “Açıklamalı Bibliyografyalar” ve “Eleştirel Bibliyografyalar” olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

a) Basit Bibliyografyalar: Barındırdığı eserlerin sadece belirli kaidelere göre künyelerini verir.

b) Açıklamalı Bibliyografyalar: Eserlerin künyeleriyle beraber biraz daha detaya girerek muhtevaları hakkında bilgi içerirler.

c) Eleştirel Bibliyografyalar: Bu türlerde eserlerin münderecatı, tertipleri tenkit edilerek verilir (URL-4, 2018).

Bu çalışma, yukarıda sayılan bibliyografya türlerinden kapsamına göre “millî ve özel”, içeriği bakımından “açıklamalı”, zaman bakımından “tamamlanmış”, düzenleniş bakımından “alfabetik” bibliyografya türlerine dâhil edilebilir.

Araştırmada literatür tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışma kapsamında Millî Kütüphane ve Kastamonu İl Halk Kütüphanesinde kaynak taraması yapılmış, İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesinden uzaktan yararlanma yoluyla birtakım kaynaklara ulaşılmıştır. Ayrıca bazı şahsî kütüphanelerden de faydalanılmıştır.

Kastamonu halk bilimi çalışmaları ile kaynaklar tespit edilirken Kültür Bakanlığı’nın yayımladığı dört ciltlik “Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası (1971, 1973, 1975, 1999)”, İ. Gündağ Kayaoğlu’nun “Türk Halk Bilimi ile İlgili Kitaplar İçin Bir Bibliyografya Denemesi (1985-1990)” adlı eseri, Türker Acaroğlu ve Fıtrat Ozan tarafından hazırlanan “Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyatı Üzerine Seçme Yayınlar Kaynakçası” ve Mehmet Yılmaz’ın “Kastamonu Bibliyografyası” adlı eserlerden yararlanılmıştır.

Kitaplar incelerken önce “İçindekiler” bölümlerine yer verilmiştir. İçindekiler bölümleri verilirken ana bölümler ve başlıklar birbirinden noktalı virgül (;), alt başlıklar ise birbirinden virgül (,) ile ayrılmıştır. İçindekiler bölümünden sonra kitapların sırasıyla amaç ve yöntemleri hakkında bilgi verilmiş, ardından bölümlerinin muhtevası ele alınmıştır. Bunun yanında kitapların Kastamonu halk bilimi çalışmaları içindeki yeri ve önemi hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Akademik disiplinle hazırlanan kitapların geneli için uygulanan bu yöntem, amatör anlayışla sistemsiz şekilde oluşturulan bazı kitaplara uygulanamamış, bu eserler

kendine has yapısı içinde değerlendirmeye alınmıştır. Özellikle İhsan Ozanoğlu’nun Kastamonu İl Halk Kütüphanesinde yer alan el yazısı veya daktilografi ile yazdığı, üzerinde tarih bulunmayan risalelelerin ve etütlerin biraraya getirilmesi şeklinde oluşmuş, sayfalarının çoğu tahrip edilmiş, okunamaz durumda olan çalışmalarda künye biçimi ve bölümlerin muhteviyatı açısından değerlendirme yönteminin dışında bazı özel yöntemler geliştirilmiştir.

Kastamonu halk bilimi ürünlerini doğrudan veya disiplinlerarası anlayışla konu alan yüksek lisans ve doktora tezleri “Ulusal Tez Merkezi”nden temin edilmiş, kullanımı yazar tarafından kısıtlanan tezlere Kastamonu Üniversitesi TÜBESS sistemi aracılığıyla ulaşılmıştır.

Tezler incelenirken kitaplarda olduğu gibi “İçindekiler” bölümlerine yer verilmiştir. İçindekiler bölümleri verilirken ana bölümler ve başlıklar birbirinden noktalı virgül (;) ile alt başlıklar ise birbirinden virgül (,) ile ayrılmıştır. İçindekiler bölümünden sonra tezlerin amaç ve yöntemleri hakkında bilgi verilmiş, ardından bölümlerinin muhtevası ele alınmıştır. Bunun yanında tezlerin Kastamonu halk bilimi çalışmaları içindeki yeri ve önemi hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.

Makaleler tespit edilirken Turan Baraz, Semra Tetik ve Nazmiye Özsan tarafından hazırlanan “Türk Folklor Araştırmaları Dergisi Konu-Yazar Kaynakçası” adlı eser ile Millî Kütüphanenin internet ortamında hizmete sunduğu “Kaşif Kütüphane Otomasyon Sistemi”nden Halkbilgisi Haberleri ve Türk Folklor Araştırmaları Dergilerinde yer alan Kastamonu halk bilimi ile ilgili yazıların künyelerine ulaşılmıştır. Ayrıca Kastamonu’da yayımlanmış süreli yayınların künyelerine ve nüshalarına kütüphane çalışması sonucu ulaşılmıştır. Bunların dışında kalan künyelere ise Mehmet Yılmaz tarafından yayımlanan “Kastamonu Bibliyografyası” adlı eserden ulaşılmıştır.

Makaleler incelenirken yöntem ve amaçları hakkında bilgi verilmiş, eğer başlıklardan oluşturulmuşsa bölümler tek tek ele alınmıştır. Bunun yanında eserlerin Kastamonu halk bilimi çalışmaları içindeki yeri ve önemi hakkında değerlendirmelere gidilmiştir.

Kastamonu halk bilimi çalışmalarıyla ilgili bildirilere Kültür ve Turizm Bakanlığının düzenlediği I-IX. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri (1975, 1981, 1986, 1992, 1996, 2001, 2006, 2011, 2017), Kastamonu Üniversitesinin düzenlediği I-V. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumları (2012, 2014, 2016, 2017, 2018) ve Uluslararası Pompeipolis Taşköprü Bilim Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu (2017) ile çeşitli illerde ve üniversitelerde düzenlenmiş diğer sempozyum, kongre vb. toplantıların bildiri kitaplarından ulaşılmıştır.

Bildiriler incelenirken yöntem ve amaçları hakkında bilgi verilmiş, başlıklardan oluşturulmuşsa her bölüm üzerinde durulmuştur. Bunun yanında eserlerin Kastamonu halk bilimi çalışmaları içindeki yeri ve önemi değerlendirilmiştir.

Tezde bildiri kitaplarında basılanlar dikkate alınmış, sunulmuş fakat basımı yapılmamış bildirilere yer verilmemiştir. Künyelerin yazımında “American Psychological Association (APA) Sistemi” künye yazım biçimi esas alınmıştır. Ulaşılabilen eserler “kitaplar”, “tezler”, “makaleler” ve “bildiriler” başlıkları altında yazar soyadına göre alfabetik sırayla aşağıda belirtilen düzen içerisinde yazılmıştır. Kitap Künyeleri:

Tek Yazarlı Kitap: Yazar Soyadı, Yazar Adı. Kitap Adı, Yayın Yeri: Yayınevi Adı, Yayın Yılı, Toplam Sayfa Sayısı.

Örnek: Atlı, Sagıp. Kastamonulu Âşık Kemâlî ve Divançesi, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2017, 310 s.

İki ya da Üç Yazarlı Kitap: Birinci Yazar Soyadı, Birinci Yazar Adı ve İkinci Yazar Soyadı, İkinci Yazar Adı, Üçüncü Yazar Soyadı, Üçüncü Yazar Adı. Kitap Adı, Yayın Yeri: Yayınevi Adı, Yayın Yılı, Toplam Sayfa Sayısı.

Örnek: Çal, Halit ve Çal Ataoğuz, Özlem. Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve

Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları, Kastamonu: Kastamonu Belediyesi, 2008, 140

Tez Künyeleri:

Yazar Soyadı, Yazar Adı. Tez Adı, Üniversite ve Enstitü Adı, Tez Türü, Tez Yılı, Toplam Sayfa Sayısı.

Örnek: Bahşişoğlu, Ayşegül. Türk Kültüründe Çeyiz Geleneği ve Kastamonu Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998, İX+ 99 s.

Makale Künyeleri:

Tek Yazarlı Makale: Yazar Soyadı, Yazar Adı. “Makale Adı”. Dergi Adı, Yayın Yılı, Cilt, Sayı, Sayfa Aralığı.

Örnek: Küçükbasmacı, Gülten. “Kastamonu’da Asa Suları”, Türk Kültürü ve Hacı

Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.83, 2017, s.199-221.

İki ya da Üç Yazarlı Makale: Birinci Yazar Soyadı, Birinci Yazar Adı ve İkinci Yazar Soyadı, İkinci Yazar Adı. “Makale Adı”. Dergi Adı, Yayın Yılı, Cilt, Sayı, Sayfa Aralığı.

Örnek: Belli, Oktay ve Kayaoğlu, Gündağ. “Kastamonu Bakırcılığı”, Türkiye İş

Bankası Kültür ve Sanat Dergisi, S.27, 1995, s.44-46.

Bildiri Künyeleri:

Tek Yazarlı Sempozyum Bildirisi: Yazar Soyadı, Yazar Adı. “Bildiri Adı”,

Sempozyum Kitabı Adı, (Sempozyum Tarihi ve Yeri), Yayın Yeri: Yayınevi: Yayın

Yılı: Sayfa Aralığı.

Örnek: Ortaç, H. Serpil. “Kastamonu-Tosya İlçesi İğne Oyacılığının Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri”, İkinci Kastamonu Kültür Sempozyum Bildirileri, (18-20 Eylül 2003-Kastamonu), Ankara: Gazi Üniversitesi Basımevi, 2005, s.498-503.

İki ya da Üç Yazarlı Sempozyum Bildirisi: Yazar Soyadı, Yazar Adı ve Yazar Soyadı, Yazar Adı. “Bildiri Adı”, Sempozyum Kitabı Adı, (Sempozyum Tarihi ve Yeri), Yayın Yeri: Yayınevi: Yayın Yılı: Sayfa Aralığı.

Örnek: Şahin, Kamil ve Yöndemli, Fuad. “Kastamonulu Şeyh Şa’ban-ı Veli Hazretlerinin Tasavvuf Tarihindeki Yeri ve Önemi”, I. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı

Veli Sempozyumu, II. C., 4-6 Mayıs 2012, s.381-386.