5.1. AraĢtırmanın Modeli
AraĢtırma iki genel bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölüm çalıĢmanın ontolojik ve epistemolojik yönünü de dikkate alarak konun tarihselliğini ve toplumsallığını ortaya koymaya dönük çok yönlü teorik temelden oluĢmaktadır. Ġlk olarak kültür, kimlik, ulusal kimlik ve ulus-devlet tanımlandırması yapılmıĢ ve Türkiye Cumhuriyeti modernleĢme süreci, beraberinde milliyetçilik ile ilgili kuramsal yaklaĢımlar ele alınmıĢtır. Bu aĢama tamamlandıktan sonra, Çeçenistan‟ın genel tarihsel koĢulları ve Çeçen muhacirlerin göç etme koĢulları, Türkiye‟deki yerleĢim yerleri ve Türkiye koĢullarında etnik, siyasal, dinsel ve kültürel aidiyetlikleri ve bu aidiyetlikler arasındaki iliĢkiler tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır.
Projenin ikici bölümü alan araĢtırmasına dayanmaktadır. Evren olarak KahramanmaraĢ ili Göksun ilçesi Çardak beldesi seçilmiĢtir. AraĢtırmamızda örneklem olarak Çardak beldesinin seçilmesi araĢtırma probleminin „yerel anlamda‟ tarihsel süreçte taĢıdığı önemden kaynaklanmaktadır. Aynı zamanda Çardak,
63
Türkiye‟de Çeçenlerin en yoğun olduğu yerleĢkelerden biridir. Bu anlamda bu çalıĢma Türkiye‟de yaĢayan Çeçenlerin aidiyet biçimleri ve bu biçimler arasındaki iliĢkilerin yönünü anlama açısından bizi daha nesnel sonuçlara götürerek alanın özgünlüğünü anlamamızda ve Türkiye‟de azınlık bir halk olarak Çeçenlerin konumu belirlemek açısından oldukça önem taĢımaktadır.
Nicel veri toplama ve analiz yöntemleri kullanılmıĢ, teknik olarak ise derinlemesine mülakat tekniği tercih edilmiĢ, teorik zemin dikkate alınarak etnik kimlik ve aidiyet, ortak dini kimlik, demografya, siyasal tercihler ve dünya görüĢü ve toplumsal hafıza bağlamında birbiri ile iliĢkili mülakat soruları hazırlanmıĢtır. Derinlemesine mülakat tekniğinin tercih edilmesindeki ana etmen gündelik yaĢam pratiklerimizin pek çoğunun içselleĢtirilmiĢ eğilimlerimiz olması ve hem etnik hem de ulusal kimliğimizin kendini gündelik yaĢam pratiklerinde göstermesinden kaynaklıdır.
5.2. Evren ve Örneklem
AraĢtırmanın evrenini Türkiye‟de yaĢayan Çeçenler oluĢturmaktadır. Dernek bazlı çalıĢmalardan yola çıkarak tahmini 50.000 ila 100.000 arasında bir rakam söylemek mümkündür. Çeçenlerin Türkiye‟deki nüfuslarına iliĢkin bu müphemliğin kaynakları; Türkiye‟ye yerleĢen Çeçenlerin kendi topraklarına geri dönme eğilimlerinin olması, Türkiye‟de yaĢayan Çeçenler ile ilgili yeterli kaynakların bulunmaması, 1970‟lerdeki iç göç hareketleriyle Çeçenlerin Türkiye coğrafyasına oldukça yayılmıĢ olmaları ve en önemlisi de kaynakların büyük bir çoğunluğunda Kafkas halkları ve Türk kökenli boyların „„Çerkezler‟‟ olarak geçmesidir.
AraĢtırmanın örneklemini oluĢturan grup ise Çardak‟ta yaĢayan Çeçen etnik kimliğine sahip bireylerdir. Çardak beldesinin nüfusu yaklaĢık 2.000 kiĢiliktir ancak bu rakam yazları daha da artmaktadır. Örneklem büyüklüğü olarak ise Çardakta yaĢayan Çeçen etnik kimliğine sahip bireyler arasından25 kiĢi seçilerek, bu kiĢilerle derinlemesine mülakat görüĢmeleri yapılmıĢ, görüĢme yapılacak kiĢiler kartopu örnekleme yöntemi ile belirlenmiĢtir. Çardak beldesinde yaĢayan nüfus, Türkiye‟ye ilk yapılan Çeçen göçlerinin merkezi konumlarından biri olması, nüfusunun büyük bir kısmının Çeçen etnik kimliğine sahip olan bireylerden oluĢması, gündelik yaĢamda kendi etnik, dilsel, dinsel ve kültürel kimliklerini rahatlıkla yaĢamaları, ulusal ve yerel kimliklerini çok yönlü üretme ve yeniden üretmeleri, modernliği ve
64
pre-modernliği iç içe yaĢamaları açısından özgün bir konuma sahiptir. Bu açıdan bakıldığında Çardak beldesinin bu özgünlükleri; araĢtırmamıza genç ve yaĢlı kuĢaklar arasındaki ideolojik kodlama farklılıklarının bilgisini elde etmemizde de etkili olacaktır. Çardak, gençlerin ve yaĢlıların ne tür bir toplumsal bellek zincirinde değiĢime uğradığını ve ne tür bir politik geçmiĢten geldiğini, Çeçenlerde modernlik ile geleneksellik arasındaki çatıĢmaları anlayabileceğimiz, Çeçenlerin kendi kültürel koĢullarını yaĢadığı ve ürettiği bir alan olarak düĢünülmektedir. Bu araĢtırma örneklem grubunu oluĢturan bireylerle sınırlıdır. Dolayısıyla Çardak‟ın, Türkiye‟nin en büyük Çeçen yerleĢim yerlerinden biri olması ve bu beldede yaĢayan bireylerin, nüfus olarakbüyük bir kısmının Çeçen etnik kimliğine sahip olması ise konuyla ilgili anlayıĢımızı geliĢtirmemize yardımcı olacağı düĢünülmektedir.
5.3. Veri Toplama Araçları ve Teknikleri
AraĢtırma kapsamında nitel araĢtırma yöntemi ve derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıĢtır. Örneklem alanımız olan Çardak‟a 2016 Haziran ayında gidilerek öncelikle bölgenin siyasal, kültürel ve sosyal anlam haritası üzerine fikir sahibi olabilmek için gözlemler yapılmıĢ, bölgeyle ilgili hatırı sayılır ön bilgiler toplanarak, özellikle araĢtırma problemini oluĢturan konu temelinde yeterli veriler sunabilecek kiĢilerin tespiti yoluna gidilmiĢtir. Gerekli gözlem ve çalıĢmalar yapıldıktan sonra çalıĢmanın temelini oluĢturan görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ, toplamda 25 kiĢi ile derinlemesine görüĢme yapılmıĢtır. Katılımcılar yaĢ, cinsiyet ve statü gibi değiĢkenler dikkate alınarak seçilmiĢ, kuĢaklar arasındaki dilsel, dinsel, kültürel ve politik geçiĢleri değerlendirebilmek açısından 20-30, 30-40 ve 50-70 yaĢ olmak üzere, yaĢ grupları dikkate alınarak görüĢmeler yapılmıĢtır.
Derinlemesine mülakat görüĢmeleri; etnik ve kültürel benzerlikler, ortak dini kimlik, toplumsal hafıza, örgütlenme kapasitesi ve nüfus yoğunluğu, dünya görüĢleri ve siyasal tercihler olmak üzere beĢ temel baĢlık üzerinden yapılmıĢtır. Bu beĢ bölüm kapsamında 20 soru sorulmuĢ, katılımcıların cevapları ile bağlantılı olarak spontane ek sorular da yöneltilmiĢtir. Sorular birbiri ile bağlantılı olduğu için katılımcıların bir soru içinde diğer bir sorunun da cevabını vermesi durumunda bu sorular katılımcılara yöneltilmemiĢ veya kısaca üstünden geçilmiĢtir. Örneğin „„Türk kültürü ile Çeçen kültürü arasında benzerlikler/ortaklıklar/yakınlıklar kuruyor musunuz? Kuruyorsanız gerekçelendirebilir ve örneklendirebilir misiniz?‟‟ sorusunda katılımcı ortaklıklar ve
65
farklılıkları karĢılaĢtırarak aktarıyor veya ortaklıkların yanında farklılıkları da dile getiriyorsa „„Türk kültürü ile Çeçen kültürü arasında önemli farklılıklar görüyor musunuz? Örneklerle açıklar mısınız?‟‟ sorusu katılımcıya yöneltilmemiĢtir. Mülakat sorularının tümüne ekler kısmında yer verilmiĢ ve katılımcıların nitelikleri ile deĢifre edilmiĢ mülakat görüĢmelerinden biri de yine ekler kısmında yer almaktadır.
Ayrıca bazı katılımcılarımıza sorularımıza verdikleri cevaplarla bağlantılı olarak bazı ek sorular yöneltilmiĢtir. YaĢ ortalaması yüksek olan katılımcılarımıza ortak dini kimlik kategorisindeki sorulan sorulara verdikleri cevaplar doğrultusunda, „„Çardak’ta bulunan camilerde görevlendirilmek üzere, hem Çeçen dilini bilen hem
de Şafi mezhebine mensup olan bir imam talebinde bulundunuz mu?‟‟ sorusu
sorulmuĢtur. Genç, orta yaĢ ve 50 yaĢ üstü katılımcılarımıza, ‘‘Mevcut literatüre
baktığımız zaman Türklüğe övgü ile karşılaşıyor ve Türklük ile Çeçenlik arasında bütünleştirici, ılımlı bir ilişki gözlemliyoruz. Siz Türklük ile aranızda nasıl bir bağ kuruyor ve bu bahsettiğim durumu nasıl gerekçelendiriyorsunuz?’’ sorusu
yöneltilmiĢ, yine konunun akıĢı doğrultusunda kültürün yaĢatılması ve devamlılığı ile ilgili olumsuz görüĢler beyan edildiğinde ‘‘Kültürünü ve benliğini kaybetmemek için
uzun yıllar Rusya ile mücadeleler vererek, büyük kayıplar veren Çeçenler, bugün neden kültürlerinden bu kadar uzaklaştılar?’’ seklinde bir soru sorulmuĢtur.
Etnik aidiyet ve kültürel benzerlik, ortak dini kimlik ve toplumsal hafıza kategorileri Türklük ile Çeçenlik arasındaki iliĢkiyi anlamımız açısından bize önemli ipuçları verirken, örgütlenme kapasitesi ve nüfus yoğunluğu ile dünya görüĢü kategorileri kimlik ve siyasal tutum arasındaki iliĢkiyi anlamaya ve etnik aidiyetlerinin sınırlılıklarını belirlemeye yöneliktir. Ek sorular ise Çardak‟ın siyasal anlam haritasının sınırlarını kavramak ve kültürel kimliklerini hangi temellerle iliĢkilendirdiklerini tespit etmek açısından merkezi öneme sahiptir.
5.4. Verilerin Analizi
Toplanan veriler, Çardakta yaĢayan Çeçen etnik kimliğine sahip bireylerin olgusal durumları tespit edilerek, gündelik yaĢam pratiklerini oluĢturan sosyal iliĢki ağlarının niteliği ve kaynağı çerçevesinde analiz edilmiĢtir. Mülakatlar iki araĢtırmacı tarafından, yapılan ses kayıtlarının deĢifre edilerek yazıya geçirilmesi ile çözümlenmiĢ, her mülakat katılımcıların konuya hâkimiyeti kapsamında en az kırk dakika en fazla bir-bir buçuk saat sürmüĢ, ve World‟e aktarılmıĢtır. Her görüĢmenin
66
World sunumu ise ortalama on sayfa tutmuĢtur. Örneklem içinde yer alan görüĢmecilerin konuĢmaları, özgünlüğünü korumak açısından olduğu gibi aktarılmıĢ, görüĢmeler deĢifre edilirken içerik, ifade ve vurgulara hiçbir Ģekilde müdahale edilmemiĢtir. Son olarak ise tanımlanan aidiyet bağlarının hem kimlik inĢa süreçlerine hem de etnik ve ulusal kimlikleri arasındaki iliĢkiye etkisi yaĢ ve cinsiyet değiĢkenlerine göre analiz edilmiĢtir.