Bu bölümde araştırmanın yöntemine, çalışma grubuna, veri toplama araçlarına ve verilerin analizi ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.
3.1. Araştırmanın Modeli
Bu çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin öz yeterlikleri ile mesleki yeterliklerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırmada kullanılan yöntem incelenecek konunun özelliğinden dolayı nitel araştırma yöntemlerinden seçilmiştir. (Yıldırım ve Şimşek, 2008) nitel araştırmayı, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya koyulduğu süreçlerin izlendiği bir yöntem olarak tanımlamışlardır. Araştırmada okul öncesi öğretmenlerinin öz yeterlik ve yeterliklerinin incelenmesi amacıyla nitel ve nicel veri toplama tekniklerinden yararlanıldığı karma bir model tercih edilmiştir.
3.2. Çalışma Grubu- Örneklem
Araştırmanın örneklem grubunu Kastamonu ili Merkez ilçesinde 2017-2018 eğitim yılında, MEB’e bağlı bağımsız anaokullarında, ilkokulların anasınıflarında ve üniversite uygulama anasınıfında görev yapmakta olan 6 okul öncesi öğretmeni oluşturmaktadır. Öğretmenlerden iki tanesi uygulama anaokulunda, iki tanesi bağımsız anaokulunda diğer ikisi ise ilkokullara bağlı anasınıflarında çalışmaktadır. A, B, C, D, E ve F öğretmenlerinin demografik özelliklerine bakıldığında A öğretmeninin 40-49 yaşları aralığında, meslek lisesi mezunu, 16 yıl ve üzeri deneyime sahip, evli ve 2 çocuklu, eğitim durumu ise lisans mezunudur. İlköğretim okullarında görev yapmakta, kadrolu ve 12 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından memnun ve sınıfında yardımcı abla yoktur. Maaşını kısmen yeterli bulmaktadır ancak mesleğine yönelik tükenmişlik hissetmemektedir. Mesleğine yönelik her zaman kitap, dergi takip ederken 15 ve üzerinde hizmet içi eğitim almıştır. Aile tipi otoriter ve yaşadığı şehirden kısmen memnundur.
B öğretmeninin 30-39 yaşları aralığında, meslek lisesi mezunu, 6-10 yıl arası deneyime sahip, evli ve 3 çocuklu, eğitim durumu ise lisans mezunudur. Bağımsız
anaokullarında görev yapmakta, kadrolu ve 18 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından kısmen memnun ve sınıfında yardımcı abla bulunmamaktadır. Maaşını kısmen yeterli bulmaktadır ve mesleğine yönelik kısmen tükenmişlik hissetmektedir. Mesleğine yönelik nadiren kitap, dergi takip ederken 5 ve üzerinde hizmet içi eğitim almıştır. Aile tipi otoriter ve yaşadığı şehirden memnundur.
C öğretmeninin 30-39 yaşları aralığında, anadolu lisesi mezunu, 11-15 yıl arası deneyime sahip, evli ve 1 çocuklu, eğitim durumu ise lisansüstü eğitimdir. Bağımsız anaokullarında görev yapmakta olup, kadrolu ve 23 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından memnun ve sınıfında yardımcı abla yoktur. Maaşını kısmen yeterli bulmaktadır ancak mesleğine yönelik tükenmişlik hissetmemektedir. Mesleğine yönelik her zaman kitap, dergi takip ederken 5 ve üzerinde hizmet içi eğitim almıştır. Aile tipi demokratik ve yaşadığı şehirden kısmen memnundur.
D öğretmeninin 20-29 yaşları aralığında, meslek lisesi mezunu, 1-5 yıl arası deneyime sahip, bekar, eğitim durumu ise lisans mezunudur. İlköğretim okullarında görev yapmakta, ücretli öğretmenlik yapmakta olup ve 24 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından kısmen memnun ve sınıfında yardımcı abla yoktur. Maaşını yeterli bulmamaktadır ancak mesleğine yönelik tükenmişlik hissetmemektedir. Mesleğine yönelik nadiren kitap, dergi takip ederken aynı zamanda hiç hizmet içi eğitim almamıştır. Aile tipi aşırı korumacı ve yaşadığı şehirden memnun değildir.
E öğretmeninin 30-39 yaşları aralığında, Anadolu lisesi mezunu, 6-10 yıl arası deneyime sahip, bekar ve eğitim durumu ise lisans mezunudur. Bağımsız anaokullarında görev yapmakta, kadrolu ve 25 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından memnun ve sınıfında yardımcı abla vardır. Maaşını yeterli bulmaktadır ve mesleğine yönelik tükenmişlik hissetmemektedir. Mesleğine yönelik her zaman kitap, dergi takip ederken 3 ve üzerinde hizmet içi eğitim almıştır. Aile tipi demokratik ve yaşadığı şehirden kısmen memnundur.
F öğretmeninin 30-39 yaşları aralığında, Anadolu lisesi mezunu, 6-10 yıl arası deneyime sahip, evli, 1 çocuk sahibi ve eğitim durumu ise lisans mezunudur. Bağımsız anaokullarında görev yapmakta, kadrolu ve 25 kişilik sınıf mevcudu vardır. Okul imkanlarından memnun ve sınıfında yardımcı abla vardır. Maaşını yeterli bulmaktadır ancak mesleğine yönelik kısmen tükenmişlik hissetmektedir. Mesleğine yönelik ara
sıra kitap, dergi takip ederken 3 ve üzerinde hizmet içi eğitim almıştır. Aile tipi demokratik ve yaşadığı şehirden memnundur.
Katılımcı öğretmenler kolay örnekleme yöntemiyle seçilmiş olup gönüllük esas alınmıştır.
3.3. Verilerin Toplanması
3.3.1 Veri Toplama Araçlarının Hazırlanması
Araştırmada kullanılan iki bölümden oluşan veri toplama aracı öğretmenlere uygulanmıştır. Veri toplama aracının ilk bölümünü açıklama ile araştırmacı tarafından geliştirilen kişisel bilgi formu oluştururken ikinci bölümü Tepe (2011)’in geliştirmiş olduğu “Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çok Boyutlu Öz Yeterlik İnancı
Ölçeği’ (OÖÇBÖİÖ) oluşturmaktadır. Altı boyuttan ve otuz yedi maddeyi kapsayan
Okulöncesi Öğretmenlerinin Çok Boyutlu Öz Yeterlik İnançları Ölçeğinin alt boyutları, Öğrenme Öğretme Süreci (9 madde), İletişim Becerileri (6 madde), Aile Katılımı (6 madde), Planlama (6 madde), Öğrenme Ortamlarının Düzenlenmesi (5 madde) ve Sınıf Yönetimi (5 madde) olarak sıralanabilir. Beşli likert değerlendirme türünde olan ölçekte; hiç, az, orta, çok, tamamen seçenekleri bulunmaktadır.
Okulöncesi Öğretmenlerinin Öz Yeterlik İnançları Ölçeği’ nin güvenirlik katsayısı tüm alt boyutlar için 0.95 ve üzerinde bulunmuş, bu sonucun ise (Demir, 2009) tarafından önerilen alt sınır 0.70’in üzerinde olduğu saptanmıştır.
Ölçek maddelerine bağlı kalınarak bu maddeler üzerinden araştırmacı öğretmenlerin mesleki yeterliklerini gözlemleyip maddelere açıklamalar getirip puanlamalar yaparak yeni bir gözlem formu elde etmiştir. Oluşturulan gözlem formu ölçekteki 37 maddeyi kapsamaktadır. Ek olarak araştırmacı bu maddelerdeki yeterliklerin 23 tanesini betimsel analiz yöntemi kullanarak 14 tanesini ise içerik analizi yöntemi kullanarak çözümlemiştir. Bu süreçte gözlem formu iki alan uzmanı tarafından incelenerek son hali verilmiştir.
3.3.2 Veri Toplama Araçlarının Uygulanması
Çalışma, öneri formu ve ölçek formu ile beraber, Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından gereken izinlerin Kastamonu İl Milli Eğitim Müdürlüğünden alınmasıyla çalışmanın
yapılması sağlanmıştır. 2017 – 2018 eğitim öğretim yılında okullara gidilip okul idaresi ve öğretmenlerle görüşmeler sağlanmıştır. Araştırmacı öğretmenlere kendini, ölçeği ve gözlem formunu tanıtarak nasıl bir uygulama yapacakları hakkında bilgilendirmiştir. Öğretmenlerden gönüllü olanların katılımları ile onlara birer ölçek formu bırakılmış ve bir süre sonra toplanmıştır. Bir haftalık ön uygulama yapan araştırmacı sonrasında altışar hafta boyunca altı öğretmeni gözlemlemiştir ve notlarını kaydetmiştir.
3.3.3 Elde Edilen Verilerin Çözümlenmesi
Çalışmada kullanılan Kişisel Bilgi Formu (KBF), gözlemlerin yapıldığı öğretmenlere 2017- 2018 öğretim yılında araştırmacı tarafından dağıtılıp bu form ile öğretmenlerin yaş, mezun olunan lise, mesleki deneyim, medeni durum, çocuk sahibi olup olmama durumu, eğitim durumu, mezun olunan bölüm, çalıştığı okul türü, çalışma statüsü, sınıftaki öğrenci sayısı, okul imkânları yeterliliği, sınıfta yardımcı abla olup olmama durumu, maaşı yeterli bulma, meslekte tükenmişlik hissi, mesleği seçme nedeni, mesleğe yönelik kitap, dergi takip sıklığı, hizmetiçi eğitim alma durumu, hangi tip ailede büyüdüğü, öğretmenlik yapılan şehirden memnun olma durumu ve yaşamının büyük bir bölümünü geçirdiği yer hakkında bilgiler toplanmıştır. Dağıtılan formlarla ilgili öğretmenlere açıklamalarda bulunularak formları nasıl doldurmaları gerektiği belirtilip araştırmacının yapmış olduğu gözlemler ile kendilerini değerlendirme sonuçlarını karşılaştırmak amaçlanmıştır.
37 maddelik ‘Okulöncesi öğretmenlerinin Öz-Yeterlik İnançları Ölçeğindeki 23 madde betimsel analize uygun bulunmuştur ve analizleri yapılmıştır. Geri kalan 14 maddelik kısımda ise araştırmacının gözlemlerinden yola çıkılarak sayısal verilerle sonuçlandırılamayan ancak uzmanlar yardımıyla kodlama yapılıp içerik analizi yapılmıştır. Araştırmacının altı öğretmene altışar hafta boyunca yaptığı yarı yapılandırılmış gözlem sonuçları iki alan uzmanı desteğiyle belli başlıklar altında toplanarak kodlamalar geliştirilmiştir. Bu kodlamalara örnek olarak içerik analizi kapsamında yapılan açıklamalardan; ‘Çocukların nasıl olduklarını sorar ve onları konuşmaya teşvik eder’ açıklamasından ‘konuşmaya teşvik’ kodu oluşturulup bu kodu öğretmenlerin kaçar defa tekrar ettikleri hesaplanmıştır. Bir başka araştırmacı örneği olarak ‘Çocuklara teker teker sizce kurallar nelerdir, neden vardır? Peki sizce trafik kuralları nelerdir?’ şeklinde sorular sorarak hepsinden farklı cevaplar istemesi verilebilir. Burada ise ‘farklı cevaplar’ kodu oluşturulup kaçar defa tekrarladıkları bulunmuştur. Betimsel analiz yöntemi uygulamasında ise araştırmacı öğretmenleri 6 hafta boyunca gözlemleyerek onlara her hafta tüm maddeler için 1, 2 ve 3 puanlarından uygun olanı vererek bir puanlama tablosu elde etmiştir. Öğretmenlerin de her madde
için kendilerini nasıl değerlendirdikleri sonucunu kendi sonuçlarıyla karşılaştırarak öğretmenlerin öz yeterlik inanç düzeyleri hakkında istenen bilgilere ulaşılmıştır.
37 maddelik Okul öncesi Öğretmenlerinin Çok Boyutlu Öz Yeterlik İnançları Ölçeğinin alt boyutlarından, İletişim Becerileri altı maddesi, Aile Katılımı altı maddesi, Planlama altı maddesi, Öğrenme Ortamlarının Düzenlenmesi beş maddenin iki maddesi ve Sınıf Yönetimi beş maddenin üç maddesi toplamda 23 madde gözlemlenmiştir. Bu maddelerin tablolarında öğretmenler A,B,C,D,E ve F harfleri ile gösterilmektedir. Öğretmenlerin toplamda alabileceği en yüksek puan 3 olup yeterli olarak değerlendirilmiş, orta değer olan 2 ise kabul edilebilir ve son olarak en az değer olan 1 ise yetersiz olarak gösterilmektedir. 6 hafta boyunca incelenen 6 öğretmenin her birinin bir maddeden alabileceği en yüksek puan 18, ortalama puan 12 ve en az puan 6’dır. 6-11 puan arası alanlar yetersiz, 12 puan alan öğretmenler o maddede kabul edilebilir, 13-18 puan alanlar ise yeterli olarak değerlendirilmelidir. Öğretmenlerin 3’er puan alarak süreç sonunda toplamda alabilecekleri en yüksek puan 108 olup maksimum değerdir. 2’şer puan aldıklarında ise ortalama alabilecekleri puan 72, 1’er puan aldıklarında ise 36 puan elde ederek en az yani minimum değere sahip olmaktadırlar. Madde toplam puanı 0,50 ve 1,00 aralığında olması beklenmektedir. Bu değer ortalama ve üstünü ifade eder. Ölçek maddelerinde 0,50 değeri 72 puana, 1,00 değeri ise 108 puana denk gelmektedir. Bu da maddelerin toplam puanlarının 72 ve üzeri olması gerektiğini vurgulamaktadır; Puanlama yapılamayan 14 maddenin ise kodları oluşturulup bu kodların göstergelerinin her öğretmende hangi sıklıkta olduğuna bakılarak bir sıralama yapılmıştır.