Yöntem

Çalışma kapsamında kentsel çevre kalitesi ve açık-yeşil alan konusuyla ilgili teorik bilgiler derlenerek, literatür taraması ve veri toplama işlemleri yapılmıştır. Çalışma ile ilgili bilgiler konu ile ilgili kitaplar, dergiler, makaleler, çalıştay ve sempozyum konuşmaları, tez araştırmaları, kütüphaneler, basın ürünleri, web siteleri, online veri kaynakları, arşivler değerlendirilerek toplanmıştır. Çalışma kapsamında

literatür taraması yöntemi kullanılarak kentsel mekân ve kalite, kentsel yaşam kalitesi, kentsel çevre kalitesi kavramları tanımlanmıştır. Ulusal ve uluslararası düzeyde yapılmış örnek çalışmalar ve uygulamalar incelenmiştir. Özellikle açık-yeşil alan başlığında kentlerde çevre kalitesini ölçmek için kullanılan öznel ve nesnel göstergeler üzerinde durulmuştur.

Araştırma kapsamında örneklem alanlarını oluşturan Hürriyet Parkı ve Abdullah Gül Parkı‟nın çevre kalitesinin ölçülmesine yönelik veriler ise; (1) saha çalışması (gözlemler, fotoğraflama çalışmaları, yerel kurum görüşmeleri ve mevcut durum verilerinin elde edilmesi) ve (2) örneklem parklarını etkin kullanan (yürüyüş, dinlenme, eğlenme, spor, kültürel vb. amaçlı) veya parkların mevcut özellikleri nedeni ile etkin kullan(a)mayan yerleşik halkın öznel değerlendirilmelerini mümkün kılacak bir anket

çalışmasındanelde edilmiştir.

(1) Nesnel değerlendirmelere imkân tanıyan saha çalışmaları literatür çalışmasının akabinde 2020 yılı kasım ve aralık aylarını içeren dönemlerde gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmaları esnasında mevcut durum analizi yapılmış, seçilen park alanlarının (Hürriyet Parkı ve Abdullah Gül Parkı) erişilebilirlik durumu incelenmiş, parkların donatı varlığı tespit edilmiş, yürüyüş yolları ve bisiklet yolları incelenmiş, iki parkın çevre kalitesine yönelik değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca konuya ilişkin Malatya Büyükşehir Belediyesi (İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı, Fen İşleri Daire Başkanlığı, Ulaşım Hizmetleri Daire Başkanlığı, Tarımsal Hizmetler ve Park Bahçeler Daire Başkanlığı vb.), Malatya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü kurum çalışanlarıyla Hürriyet Parkı ve Abdullah Gül Parkı‟nda yer alan yetkililerle yüz yüze görüşmeler yapılmış, ilgili belgeler temin edilmiştir. (2) Çalışmada kullanılan anket föyüne (Ek-1) ilişkin Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu Başkanlığı‟nın 12.11.2020 tarih ve 2 nolu kararı ile onay alınmıştır (Ek-2).

Tezin saha çalışmasında uygulanacak ankete ilişkin örneklem büyüklüğünü hesaplamada URL 43‟de yer alan örneklem büyüklüğü hesaplama modülü (Sample size

calculator) kullanılmıştır. Araştırmada 800.165 nüfuslu (2019) Malatya araştırma

evrenini temsil edecek ideal örneklem büyüklüğü “%95 güven aralığı, %5 hata payı, %50 cevap dağılım değeri” koşullarında 384 olarak hesaplanmıştır. Bu örneklem büyüklüğünü elde etmeye yönelik gerçekleştirilen ve “Malatya‟da yaşıyor olma” ve “18 yaş üzeri olma” kriterinin önemsendiği anket çalışmasında park kullanıcıları ile ilgili anketler 15 Kasım-15 Aralık 2020 tarihleri arasında pandemi tedbirleri gereği online

koşullarda, şartların elvermesi halinde ise yüz yüze yapılmıştır. Katılımcılara ulaşmada teknik personel ile sosyal medya grupları desteği ile toplumun her kesiminden (öğrenci, genç, yaşlı vb.) 328 kişilik bir topluluğa ulaşılmış; 295 online anket, 33 yüz yüze anket olmak üzere toplamda 328 anket uygulaması sağlanabilmiştir. Elde edilen 328 anket katılımı ile araştırma evrenini temsil etmede örneklemin hata payı ise (sadece %0,41 değerinde küçük bir sapmayla) %5,41 düzeyinde olmuştur.

Malatya ili Hürriyet Parkı/Abdullah Gül Parkı kullanıcı memnuniyeti anket formu temelde 10 ana bölümden oluşturulmuştur (Ek-1): İlk bölümde kullanıcıların demografik ve sosyo-ekonomik özelliklerine (cinsiyet, yaş, medeni durum öğrenim durumu vb.) ilişkin sorular yöneltilmiştir. İkinci bölümde Malatya ilinde ve yaşadıkları bölgede bulunan açık-yeşil alan varlığına ilişkin (evinizin bahçesi var mı, evinize yakın açık-yeşil alan var mı vb.) sorular yöneltilmiştir. Anket föyünün üçüncü bölümünde kullanıcılara hangi belediye sınırları içinde yaşadıkları, parkları ne sıklıkla ziyaret ettikleri ve en çok hangi parkı kullandıkları sorulmuştur. Çalışmanın dördüncü

bölümünde kullanıcılara seçtikleri park özelinde (ne sıklıkla ziyaret ettikleri, nasıl

ulaştıkları, ne kadar zaman harcadıkları, neden bu parkı tercih ettikleri vb.) sorular yöneltilmiştir. Anket föyünün beşinci bölümünde kullanıcılara seçtikleri açık-yeşil alanda bulunan sosyal göstergelere (kullanıcı grupları, insanlar arasındaki iletişim, sosyal bağlılık, sosyal aktivite vb.) ilişkin sorular yöneltilmiştir. Anket föyünün altıncı

bölümünde kullanıcılara seçtikleri açık-yeşil alanda bulunan işlevsel göstergelere

(ulaşılabilirlik, otopark varlığı, aktivite alanları, park içi donatılar vb.) ilişkin sorular yöneltilmiştir. Anket föyünün yedinci bölümünde ise kullanıcılara seçtikleri açık-yeşil alanda bulunan güvenlik göstergelerine (yönetim varlığı, danışma birimi, akşam kullanımını vb.) ilişkin sorular sorulmuştur. Anket föyünün sekizinci bölümünde kullanıcılara seçtikleri açık-yeşil alan özelinde ekolojik göstergelere (hava kirliliği, gürültünün azaltılması, sera etkisi vb.) ilişkin sorular yöneltilmiştir. Anket föyünün

dokuzuncu bölümünde kullanıcılara seçtikleri açık-yeşil alan ile ilgili kentsel mekân kalitesi göstergesine (kent-doğa ilişkisi, monotonluk, kent estetiği vb.) ilişkin sorular

yöneltilmiştir. Anket föyünün son bölümü olan onuncu bölümünde ise kullanıcılara pandemi döneminde seçtikleri parkı kullanımlarıyla ilgili sorular yöneltilmiştir.

“Örneklem alanları konumundaki açık-yeşil alanların Malatya kentsel alanında “sosyal, işlevsel, güvenlik, ekolojik ve kentsel mekân kalitesi gösterge başlıklarında farklı düzeylerde çevresel kaliteye katkıda bulundukları” hipotezinden hareketle anket

uygulamasında her iki parkın çevresel kaliteye katkı durumu her bir kalite göstergesi ve bu göstergelere bağlı kapsamlı alt göstergeler bağlamında değerlendirilmiştir:

Sosyal Göstergeler; “(1) parka toplumun her kesiminden insanların gelmesi, (2) değişik kullanıcı gruplarına (aileler, arkadaşlar) rastlanması, (3) parka gelen insanların sosyal açıdan uyumlu olması, (4) parkta insanlar arasındaki iletişimin iyi olması, (5) insanların toplanıp iletişim kurabileceği alanları içerme, (6) sosyal bağlılığı arttırabilme potansiyeli, (7) sessiz ve huzurlu olması, (8) sosyal aktivite alanlarının yeterliliği, (9) parkın geceleri de rahatlıkla kullanabilmesi, (10) farklı yaş gruplarına yönelik çok yönlü aktivite olanağı içerme, (11) eğitim ve kültürel faaliyetlere imkân sağlama, (12) suç oranını azaltmaya katkıda bulunma ve (13) insanlara doğa ile temas imkânı sağlanma”

İşlevsel Göstergeler; “(1) parka ulaşımda dolmuş, otomobil ve bisikletin rahatlıkla kullanılması, (2) park içerisinde ulaşım kolaylığı, (3) yeterli sayıda otoparkın olması, (4) işlevsiz ya da işlevini yitirmiş alanlar bulunmaması, (5) aktivite alanlarının uygun bir şekilde yerleştirilmiş olması, (6) bilgi verici yönlendirici levhaların yeterliliği, (7) tuvalet ya da lavabo olanakları, (8) kafeterya ya da çay bahçelerinin yeterliliği, (9) spor alanlarının yeterliliği, (10) fiziksel sağlık ve egzersiz olanağı sağlama, (11) yürüyüş ve koşu alanı sağlama, (12) yeşil alan miktarının yeterliliği, (13) estetik yeşil alanların bulunması, (14) aydınlatma elemanlarının yeterliliği, (15) dayanıklı ve estetik aydınlatma elemanlarının varlığı, (16) oturma birimlerinin yeterliliği ve uygun yerleştirilmesi, (17) oturma birimlerinin dayanıklı, estetik ve konforlu olması, (18) çocuk oyun alanının yeterliliği ve (19) dayanıklı ve estetik çocuk oyun elemanlarının bulunması.

Güvenlik Göstergeleri; “(1) park yönetiminin bulunması, (2) parkın gündüzleri güvenli olması, (3) parkın akşamları güvenli olması, (4) güvenlik görevlisinin bulunması, (5) danışma biriminin varlığı, (6) şikâyette bulunabilecek bir yerin bulunması, (7) parkın bakımının yeterliliği ve (8) yapısal elemanların bakım ve tamirinin yeterliliği.

Ekolojik Göstergeler; “(1) parkın hava hareketlerine olanak tanıyarak kirli havayı filtre etmesi ve oksijen üretimi sağlaması, (2) parkın gürültünün azaltılmasına katkı sağlaması, (3) parkın araçlardan kaynaklanan kirliliğe karşı filtre görevi görmesi ve (4) parkın sera etkisini azaltması ve kent iklimine fayda sağlaması.

Kentsel Mekân Kalitesi Göstergeleri; “(1) farklı kentsel kullanımlar arasında tampon görevi görme, (2) yapıların ışık ve hava almasını sağlama, (3) kent-doğa ilişkisi geliştirme, (4) mimari formların sert etkilerini yumuşatma ve bütünlük sağlama, (5)

binaların meydana getirdiği monotonluğu giderme ve (6) bitkisel unsurlarla kent estetiğini meydan vb. gibi açık alanlarda arttırma.

Verilerin analiz aĢamasında online anket sisteminde yer alan anonim (isim

belirtilmemiş) veriler SPSS/IBM Statistical Packace for Social Science programında toplanarak, araştırma soruları çerçevesinde sorular analiz edilmiştir. İki farklı çalışma alanına ait anket sorularının analiz aşamasında Frekans Dağılımlarının yanı sıra 5‟li Likert ölçeğinde tasarlanmış soruların analizinde Tek Örneklem T Testinden, değişkenler arası ilişkileri (birlikte değişim vb.) ölçmede Kikare Analizlerinden (CrossTabs) yararlanılmıştır. Araştırma ve analizler sonucunda elde edilen bulgular oluşturulan çizelge ve grafiklerle yorumlanmıştır.

4. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA: MALATYA KENT