Bu tez çalışmasının araştırma modeli şekilde görüldüğü gibidir.
Şekil 12. Araştırmanın Modeli
3.2. Evren ve Örneklem
Çalışmanın evrenini Balıkesir, Bursa ve İstanbul’da 50 banka şubesinde çalışan 750 kişi oluşturmaktadır. Örneklem büyüklüğü, evreni bilinen örneklem büyüklüğü hesaplama formülünden (Baş, 2001) faydalanılarak tespit edilmiştir (Bolat, 2017:133). %50 görülme sıklığı, %5 hata payı ve %95 güven aralığı ölçütleri dikkate alındığında, örneklem büyüklüğü 254 olarak hesaplanmıştır. Toplam örneklem büyüklüğü 391 kişidir. Araştırma, tanımlayıcı türde tasarlanmıştır ve anketleri uygulamada kolayda örneklem yöntemi kullanılmıştır. Anketleri doldurmak gönüllülük esasına dayanmakta olup; anketler 15 Haziran-28 Haziran 2020 tarih aralığında web ortamında anket linkinin ilgili banka müdürleri ve çalışanları ile paylaşımı şeklinde uygulanmıştır. Bu kapsamda yaklaşık 550 adet anket banka çalışanlarına uygulanmıştır. Gönüllülük esasına göre yapılan çalışmada 422 adet anket doldurulmuştur. Anketlerin geri dönüş
100
oranı %76.7’dir. Elde edilen 422 anketin 31 âdetinin gelişigüzel (rastgele) doldurulduğu tespit edilmiş ve bu anketler analize dâhil edilmemiştir. Bu durumda analize dâhil edilen anket sayısı 391 olmuştur. Örneklemi oluşturan banka çalışanları, bireysel bankacılık, KOBİ bankacılığı, kurumsal ve ticari bankacılık gibi bölümlerde çalışmaktadır. Anket uygulaması, www.corexm.com internet sitesine bağlı Web Tabanlı Survey Platformu olan Persty Survey iQ üzerinden Anket Gizlilik Politikası ve Anket Aydınlatma Metininde yer alan kural ve taahhütler çerçevesinde yürütülmüştür. Anketteki değişkenler, 1=Kesinlikle katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Kısmen katılıyorum, 4=Katılıyorum, 5=Kesinlikle katılıyorum ve 6=Fikrim yok şeklinde Likert tipinde hazırlanan ölçeklerle ölçülmüştür.
Örneklemi oluşturan 391 banka çalışanından kadın banka çalışanlarının oranı %55 (n=215), erkek banka çalışanlarının oranı %45 (n=176); %87 (n=340) kişi 21-40 yaş aralığında ve %13 (n=51) kişi ise 41-55 yaş aralığındadır. Evlilerin oranı %44.8 (n=175) bekârların oranı %56.3 (n=216); lise mezunlarının oranı %7.7 (n=30), ön lisans mezunlarının oranı %4.1 (n=16), lisans mezunlarının oranı %63.2 (n=247), yüksek lisans mezunlarının oranı %21.2 (n=83) ve doktora mezunlarının oranı %3.8 (n=15)’dir.
3.3. Veri Toplama Araçları ve Teknikleri
Örgüt Kültürü Ölçeği: Çalışmada, örgüt kültürü tipini belirleyebilmek için Deshpande vd. (1993)’nin Quinn (1988) ve Cameron ve Freeman (1991)’dan uyarladıkları on altı maddeli ölçek kullanılmıştır. Ölçek Türkçe’ye tarafımızca uyarlanmıştır. Ölçek klan, adhokrasi, hiyerarşi ve pazar boyutlarından oluşmakta ve her bir boyut dört ifade içermektedir. Klan boyutuna örnek ifade “kurumumuz geniş bir aile gibidir. Kurumumuzun personeli kendileriyle ilgili pek çok şeyi paylaşır”, adhokrasi boyutuna örnek ifade “kurumumuz girişimci ve değişime açık bir yerdir. Personelimiz girişimlerde bulunmaya ve risk almaya heveslidir”, hiyerarşi boyutuna örnek ifade “kurumumuz çok resmidir. Personelimiz yapacağı işleri ayrıntılı kurallarla yürütür” ve pazar boyutuna örnek ifade “kurumumuzun yöneticileri üretkenliğe ve çalışkan olmaya önem verirler”dir. Ölçeğin Cronbach alpha değeri 0.89’dur. Smart ve John (1996:227)’un yaptıkları çalışmada Cronbach alpha değerleri, klan kültüründe 0.82; adhokrasi kültüründe 0.83; hiyerarşi kültüründe 0.67 ve pazar kültüründe 0.78 olarak tespit edilmiştir. Lund (2003:226)’un yaptığı çalışmada Cronbach alpha
101
değerleri, klan kültüründe 0.60; adhokrasi kültüründe 0.80; hiyerarşi kültüründe 0.63 ve pazar kültüründe 0.63 olarak tespit etmiştir. Ölçeği, Erdem (2007:68) örgüt kültürü ile ilgili ifadelere yüz puanı dağıtma yöntemiyle kullanmıştır. Karadeniz (2017:73) yaptığı çalışmada cronbach alpha değerlerini, klan kültüründe 0.78; adhokrasi kültüründe 0.84; hiyerarşi kültüründe 0.85 ve pazar kültüründe 0.84 olarak tespit etmiştir. Saç (2018:83)’ın yaptığı çalışmada cronbach alpha değerleri, klan kültüründe 0.88; adhokrasi kültüründe 0.89; hiyerarşi kültüründe 0.85 ve pazar kültüründe 0.86 olarak tespit edilmiştir.
İş Tatmini Ölçeği: İş tatmini ölçeği, Baş (2002) tarafından geliştirilen ölçekten beş boyut ve yirmi üç ifade şeklinde uyarlanmıştır. Ölçeği oluşturan boyutlar işin niteliği, liderlik, yönetsel ortam, çalışma arkadaşları ve ücretten oluşmaktadır. İşin niteliğine örnek ifade “sevdiğim bir işi yapmaktayım”, liderlik boyutuna örnek ifade “yöneticimin kendi görev ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirdiğini düşünüyorum”, yönetsel ortam boyutuna örnek ifade “şirketimizde personelin sorunları süratle çözümlenmektedir”, çalışma arkadaşları boyutuna örnek ifade “çalışma arkadaşlarımla verimli ve uyumlu çalışırız” ve ücret boyutuna örnek ifade “hak ettiğimden daha az maaş alıyorum”dur. Ölçeğin cronbach alpha değeri 0.90’dır. Rol Belirsizliği Ölçeği: Rol belirsizliği ölçeği, Rizzo vd. (1970) tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğe son şekli Schuler vd. (1977) tarafından verilmiştir. Ölçek Türkçe’ye Erigüç (1994) tarafından uyarlanmıştır (Topaloğlu, 2017:35). Ölçek tek boyuttan ve altı ifadeden oluşmaktadır. Örnek ifade “işimle ilgili belirgin, planlanmış hedefler ve amaçlar vardır”dır. Ölçeğin cronbach alpha değeri 0.87’dir. Gonzalez- Roma ve Lloret (1998:539)’in yaptıkları çalışmada Cronbach alpha değeri 0.78; Ceylan ve Ulutürk (2006)’ün yaptıkları çalışmada 0.85; Sabuncuoğlu (2008)’nun yaptığı çalışmada 0.80; Specth (2013:29)’in yaptığı çalışmada 0.89 ve Doğan vd. (2016)’nin yaptıkları çalışmada 0.88 olarak tespit edilmiştir.
Kuşaklar Ölçeği: Kuşaklar için yazında sıklıkla karşılaşılan (Crampton ve Hodge, 2009:1; Becton vd., 2014:3) 1925-1945 (Geleneksel Kuşak), 1946-1964 (Bebek Patlaması Kuşağı), 1965-1979 (X Kuşağı), 1980-1999 (Y Kuşağı) ve 2000 yılı ve sonrası (Z Kuşağı) sınıflandırması temel alınmıştır. Örneklemi oluşturan kişilerin %13’ü (n=51) X kuşağı; %87 (n=340) Y kuşağında yer almaktadır. Kuşakların bu
102
şekilde sınıflandırılmasını Keleş (2011); Balcı ve Bozkurt (2013); Adıgüzel vd. (2014)’de kullanmışlardır.
3.1. Verilerin Analizi
Bu bölümde, verilerin analizine geçmeden önce verilerin normal dağılıp dağılmadığını belirlemek amacıyla normal dağılımla ilgili testler yapılmıştır. Ardından doğrulayıcı faktör analizi, tanımlayıcı istatistikler ve korelasyon analizi ve son olarak da regresyon analizleri yapılmıştır. Normallik testi için “basıklık (kurtosis) ve çarpıklık (skewness) değerlerine” (Field, 2009:139; Kline, 2010:62) bakılmıştır. Mertler ve Vannatta (2005)’e göre değişkenlerin basıklık ve çarpıklık değerlerinin -1 ve +1 arasında olması durumunda verilerin normal dağıldığı kabul edilebilir (Çokluk vd., 2016:16). Bu kapsamda örgüt kültürü (basıklık -0.24; çarpıklık -0.44), rol belirsizliği (basıklık 0.49; çarpıklık -0.69) ve iş tatmini (basıklık -0.29; çarpıklık -0.06) değişkenlerine ait basıklık ve çarpıklık değerlerinin normal aralıklarda olduğu görülmüştür.
103