56X Türev Araç Gerçeğe Uygun Değerleme Farkları

56X.03 Futures SözleĢme

18.000

730 Genel Üretim Gideri 27.000

257 BirikmiĢ Amortisman 45.000

Yukarıdaki vak‟anın muhasebeleĢtirilmesinde TDHP‟nın esas alınmasında ise, 11X Türev Araçlar yerine 118 Diğer Menkul Kıymetler Hesabına muhasebe kaydının yapılması gerekmektedir. A firması kurların yükseleceğini tahmin ettiğinden ve nakit akıĢ riskinden korunmak amacıyla satın aldığı türev araçların miktarı ve vadesi makine satın alımı ile aynıdır. Futures sözleĢmeye konu olan varlığın fiyatı, büyüklüğü ile riskten korunma konusu varlığın büyüklüğü ve fiyatı aynı olduğundan tam etkinlik söz konusudur.

Riskten korunma muhasebesi isteğe bağlı olup, vak‟anın muhasebeleĢtirilmesinde A firması riskten korunma muhasebesi uygulamamaktadır. A firması tarafından yapılan muhasebe kayıtlarında TDHP‟nı esas alınmaktadır. Makine alımına ait muhasebe kayıtları ve futures sözleĢmeye ait muhasebe kayıtları bir birinden ayrı olarak muhasebeleĢtirilmektedir. Futures sözleĢmelerin değerinde meydana gelen olumlu değiĢmeler 645 Menkul Kıymet SatıĢ Kârları hesabında, olumsuz değiĢmeler 655 Menkul Kıymet SatıĢ Zararları hesabında muhasebeleĢtirilmekte ve türev araçlara iliĢkin muhasebe kaydı bulunmamaktadır. A firmasının bu olaya iliĢkin yaptığı muhasebe kayıtları aĢağıdaki gibidir:

-Futures sözleĢmesine ait komisyon ve giderlere ait muhasebe kaydı:

________________ 01.04.2014 __________________

653 Komisyon Gideri 2.000

770 Genel Yönetim Gideri 3.000

102 Banka

-A firmasının sözleĢme ile ilgili kur değiĢim değerleme muhasebe kaydı: $200.000 x (2,20 - 2,16) = 8.000 TL

________________ 30.06.2014 __________________

102 Banka 8.000

645 Menkul Kıymet SatıĢ Kârları 8.000

-A firmasının sözleĢme ile ilgili kur değiĢim muhasebe kaydı: $200.000 x (2,25 - 2,20) = 10.000 TL

________________ 25.07.2014 __________________

102 Banka 10.000

645 Menkul Kıymet SatıĢ Kârları 10.000

-A firmasının makineyi satın alması: $200.000 x 2,25 = 450.000 TL

________________ 25.07.2014 __________________

253 Tesis Makine Cihaz 450.000

320 Satıcılar 450.000

-Makine tutarının ödenmesi:

________________ 25.07.2014 __________________

320 Satıcılar 450.000

102 Banka 450.000

Yukarıdaki örnek olayda riskten korunma muhasebesi uygulandığından, TMS kapsamında kayıtlar gerçekleĢtirildiğinde, türev araçlar sözleĢme tamamlanana kadar bilançoda takip edilebilmekte iken, A firmasının muhasebe kayıtlarında türev araçlar bilançoda görülmemektedir.

Söz konusu durumda, TMS kapsamında kayıtlar yapıldığında, makinenin maliyet bedeli makinenin alımı için sözleĢme tarihindeki kur üzerinden toplam 432.000 TL çıkmaktadır. Firmanın yaptığı kayıtlara göre ise, makine alıĢ tarihindeki değeri olan 450.000 TL olarak aktifleĢtirilmiĢtir. Futures anlaĢma ile sağlanan kur farkı kazancı ise, 645 Menkul Kıymet SatıĢ Kârı hesabında takip edilmiĢtir. Her iki yöntemde de futures sözleĢme ile kur farkının olumsuz etkisi bertaraf edilmiĢ olmakla birlikte, TMS‟ye göre yapılan kayıtlar makinenin gerçek maliyetini göstermektedir. Firmanın yaptığı kayıtlar sonunda ise, makine teslim alındığı tarihteki değeriyle gösterilirken, kur farkı bir menkul kıymet satıĢından doğan kazanç gibi kaydedilmiĢtir.

TMS‟ye göre, nakit akıĢ riskinden korunma muhasebesi uygulanmasının gereği özkaynak hesaplarında muhasebeleĢtirme yapıldığından, gelir tablosunda fiktif kâr oluĢması engellenmektedir. Firmanın yaptığı kayıtlara göre ise, riskten muhasebesi uygulanmadığından ve türev sözleĢme ile ilgili kayıtlar sadece gelir tablosu hesaplarında takip edildiğinden, gerçekleĢmediği halde olağan kârlar daha yüksek çıkmaktadır. Finansal tabloların gerçeği yansıtması açısından kıyaslandığında olayın TMS‟ye göre kaydedilmesi daha doğrudur.

3. 3. 2. 2. B Firmasına Ait Türev Araçlara İlişkin Vak’a ve Analizi

B firması yaklaĢık on beĢ yıldan beri Londra Metal Borsası‟nda türev araçlardan faydalandığını belirtmektedir. Firma bakırdan oluĢan mal stoğu ve stoğun cari değerinde ortaya çıkabilecek değiĢikliklerden korunmak için futures sözleĢmelerine girmektedir.

B firması hammadde satın alıp, nihai mamulün müĢteriye satıĢını gerçekleĢtireceği üç aylık sürede fiyat rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için türev ürünlerden faydalanmaktadır. Çünkü, kendi bünyesindeki maliyetleri kısabilmesine rağmen, kendi kontrolü dıĢında oluĢan bakır fiyatlarını kontrol altında tutması mümkün değildir.

Buna bağlı olarak rakabet gücünü yitirmemek için firma vadeli iĢlem piyasalarında uzun pozisyon (alıĢ) alarak bakır fiyatlarındaki olası yükseliĢlerin ya da kısa pozisyon (satıĢ) alarak olası düĢüĢlerin önüne geçmeyi hedeflemektedir. B firması, iĢlemleri Londra Metal Borsası‟nda ve banka aracılığı ile gerçekleĢtirmektedir. Alınan hammadde ve satılan ürünlerin fiyatlama iĢlemleri LME bakır fiyatı üzerinden yapıldığı için bunlara karĢılık yapılan hedge iĢlemleri de LME fiyatı üzerinden yapılmaktadır.

B firması, bakırı hem ürün olarak satmakta, hem de üretimde kullanmaktadır. Londra Metal Borsası‟ndan (LME) bakır satın alımını futures sözleĢme ile

gerçekleĢtirmektedir. Kur artıĢlarından etkilenmemek, hammadde girdi fiyatlarını sabitlemek ve rekabet avantajını yitirmemek için B firması bakır paritesinin yükseliĢine göre artıĢ gösteren Londra Metal Borsası‟nda bakır fiyatlarını sabitlemektedir. B firması fiyat bağlantılarını müĢterilerden talep geldikçe gerçekleĢtirmektedir. Stok hedge iĢlemleri ise, her hafta raporlara göre takip edilip herhangi bir gün içersinde fiyatın trendine göre yapılabilmektedir. Bu talepler doğrultusunda futures kontrat alım satımı suretiyle risk almamayı tercih etmektedir.

Firma faaliyetleri sırasında, birbirinden bağımsız çok sayıda türev araç sözleĢmesinde kısa pozisyon (satıĢ) ve uzun pozisyonlar (alıĢ) almaktadır. AĢağıda hedge Ģefinden alınan bilgiler doğrultusunda gerçekleĢen bir vak‟a ile ilgili bilgiler sunulmaktadır.

B firması, hem bakır ticareti yapmakta, hem de bakırı hammadde olarak kullanmaktadır. Ticaret müdürünün verdiği bilgiye göre, 01.04.2014 tarihinde 25 ton tutarında bakır sipariĢi alınmıĢtır. MüĢteri bakırı, fiziksel teslimat olarak 25.07.2014 tarihinde istediğini belirtmiĢ olup fatura da aynı tarihte düzenlenecektir ve yapılan anlaĢma gereği satıĢ teslimat tarihindeki piyasa fiyatından gerçekleĢtirilecektir.

Hedge Ģefi ticaret müdüründen gelen bu bilgiler doğrultusunda bakır fiyatlarındaki artıĢ beklentisinden dolayı Londra Metal Borsası‟ndan banka aracılığı futures sözleĢmesi yapmıĢtır. SözleĢmeye göre 25 ton bakır, tonu $6.500‟dan 25.07.2014 tarihinde teslim alınacaktır. SözleĢme ile ilgili 1.500 TL komisyon ödenmiĢtir. SözleĢme detayları:

SözleĢme tarihi: 01.04.2014 Teslim tarihi: 25.07.2014 SözleĢme tutarı: 25 ton

Kurlar: Bakır Fiyatları($/Ton):

01.04.2014: $1 = 2,15 TL/$ ($/Ton) 6.500 30.06.2014: $1 = 2,19 TL/$ ($/Ton) 7.000 25.07.2014: $1 = 2,20 TL/$ ($/Ton) 7.500

B firması tarafından TMS kapsamında yapılması gereken muhasebe kayıtları aĢağıdadır:

-B firması futures sözleĢmesini sözleĢme tarihinde aĢağıdaki gibi nazım hesaplara kaydedecektir.

SözleĢme tutarı 25ton x $6.500 x 2,15 = 349.375 TL

_________________ 01.04.2014 _________________