Web tabanlı öğrenmede öğretim tasarımı

Geçmişi yüz yıllara dayanan eğitim tarihi göz önüne alındığında öğretim tasarımının ortaya çıkışı oldukça yenidir. Öğretim tasarımı (Instructional Design) kavramının, alan yazın incelendiğinde farklı şekillerde ele alındığı görülmektedir. Reigeluth (1983)’e göre öğretim tasarımı, öğretim materyallerinin bir dersin içeriğinin etkili şekilde nasıl tasarlanacağını, öğretimin iyi şekilde gerçekleşmesi için zaman-etkilik oranının nasıl belirleneceği ve öğrenmenin çekici hale nasıl getirileceğiyle ilgilidir [41]. Kemp (2003) Modeline göre öğretim tasarımı öğrenenlerin performanslarını ve yeterliklerini artırmak için öğretim işlerinin planlanmasına, geliştirilmesine, değerlendirilmesine ve sürdürülmesine yönelik planlamayı içermektedir [57]. Bir diğer tanımda ise Ocak (2011) öğretim tasarımını,

“öğrenme ihtiyaçlarının ve hedeflerinin analiz edilmesi ve bu ihtiyaçlara cevap verecek bir sistemin geliştirilmesi süreci” şeklinde tanımlamıştır [58].

Öğretim süreci içerisinde birçok bileşen veya paydaş bulunmaktadır. Bu bileşenler öğretim elemanı, öğrenci, materyal, öğrenme ortamı ve diğer paydaşlar olarak sıralanabilir. Web Tabanlı Öğrenme ortamı göz önünde bulundurulduğunda hem eğitimci hem de bilgisayar mühendisi veya yazılımcılar gibi birçok kimsenin birlikte koordineli bir biçimde çalışması söz konusudur. İşin kalitesi açısından birlikte çalışan bu kişilerin sistemli bir biçimde çalışmaları gerekmektedir.

Sistemi genel olarak, tüm bileşenlerin bir amaç doğrultusunda uyumlu şekilde çalışarak belirlenen bir amaca doğru bütünlük oluşturması olarak tanımlamak mümkündür.

Öğrenme-öğretme sürecini bir sistem olarak düşünmek, süreçte tüm bileşenlerin önemli olmasını ve bu bileşenlerin belirlenen amaca ulaşmak için etkili biçimde kullanılmasını gerektirir. Çünkü öğrenme-öğretme sürecinin düzenlenmesi, değerlendirilmesi ve revize edilmesi birbirini etkileyen bir sistematik süreçtir. Bu nedenlerden ötürü öğretimde sistem yaklaşımı sürecini öğretim tasarımı kavramı ile ifade etmek mümkündür.

Karmaşık bir yapıya sahip olan öğretim tasarımı sürecinin karakteristik özelliklerini Gustafson ve Branch (2002) şu altı madde ile ifade etmiştir:

1. Öğretim tasarımı öğrenci merkezlidir.

2. Öğretim tasarımı hedef merkezlidir.

3. Öğretim tasarımı anlamlı performans üzerine odaklanır.

4. Öğretim tasarımı, geçerli ve güvenilir bir şekilde ölçülebilir sonuçlara odaklanır.

5. Öğretim tasarımı, uygulamaya, deneye ve gözleme dayalıdır.

6. Öğretim tasarımı, bir ekip çalışmasıdır [59].

Öğretim tasarımı süreci sistematik bir şekilde yapılandırılmalıdır. İyi bir öğretim sisteminin bileşenleri öğrenci, içerik, yöntem, materyal, çevre ve teknolojidir. Sistemin kaliteli öğrenme deneyimleri sunabilmesi için bu bileşenlerin uyum ve etkileşim içerisinde olması gerekir. Ayrıca sistemin sürekli olarak değerlendirilmesi ve aksayan yönlerinin geliştirilmesi ve güncellenmesi, başarılı bir öğretim süreci için şarttır. Yüz yüze eğitimde kullanılan bir bağlam uzaktan öğretim için planlama yaparken en azından ders içeriği, öğrenci-öğretmen-içerik etkileşimi, farklı yöntem ve tekniklerin kullanılması, geri dönütün sağlanması gibi süreçler bakımından mutlaka yeniden yapılandırılmalıdır.

Öğretim tasarım modelleri

Öğretim tasarımı modeli, öğretim tasarımı sürecinin, süreç içerisindeki temel bileşenlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin görsel olarak gösterimi olarak tanımlanabilir. Model, görülemeyen veya doğrudan uygulanamayan şeyleri anlamak için oluşturulmuş zihinsel resimlerdir. Diğer bir deyişle model, bir kuramın, bir sistemin ya da herhangi bir soyut olgunun şematik gösteriminden ibarettir. Genellikle karmaşık süreçleri daha basite indirgeyerek göstermek için kullanılır.

Öğretim tasarımı değişik alanlardaki eğitim, yetiştirme ve öğretim çalışmalarında farklı şekillerde kullanıldıkça öğretim tasarım modellerinin yararlılığı daha çok ortaya çıkmış ve sistematik kullanımını hızlandırmıştır. Geliştirilen modellerin birbirlerinden farklı olmasına rağmen ana hatlarıyla modellerde yer verilen tasarım bileşenleri benzer yapıdadır. Bazı modeller doğrusal bir yapı izlerken, bazıları döngüler içermekte, bazıları etkileşimli bir yapı ön görmekte, bazıları da bilişsel esnekliği temel almaktadır [58].

Öğretim tasarım modelleri ve uygulamaları, öğrenme ile ilgili kuram ve uygulamaların yayılması ile gelişmeye ve farklılaşmaya başlamıştır. Günümüzde farklı şekil ve yapıda

birçok öğretim tasarım modeli bulunmaktadır. Genel çizgileriyle bakıldığında, tüm modeller sistematik biçimde yerine getirilen ancak detaylı çalışmalara dayanan bir dizi işlemi kapsamaktadır. Özel durumlar dışında tüm modellerde, yaşanan sorunlardan hareketle eğitim gereksinimlerinin saptanmasından başlamakta ve bu gereksinimleri karşılamak üzere tasarlanmış ve denenmiş bir öğrenme sisteminin üretimi ile son bulmaktadır [58].

Ocak’a (2011) göre, öğretim tasarım modelleri genel öğretim tasarım modelinin adaptasyonu şeklinde ortaya çıkmıştır. Genel olarak modellerde yeni ve farklı olan durum, sürecin yeniliğinden ziyade sürecin nasıl yorumlandığı ile ilişkilidir. Bu yüzden modeller özel durum ve yerlere uymak için değişimlere uğramıştır [58].

Günümüzde kabul görmüş Öğretim Tasarımı modellerinden bazıları aşağıda listelenmiştir.

1. ADDIE Modeli

2. 4C (Four Component)- ID Modeli (Merriënboer) 3. ASSURE Modeli

4. Seels ve Glasgow Modeli 5. ARCS Motivasyon Modeli 6. Dick ve Carey Modeli 7. Kemp Modeli

8. Gerlach-Ely Modeli

9. Kirkpatrick Değerlendirme Modeli

10. Kritere Dayalı (Criterion Referenced) Öğretim Modeli 11. Smith ve Ragan Öğretim Modeli

Tüm modellerdeki ayrıntılı işlemleri özetleyen ve sistematik öğretim tasarım bileşenlerini gösteren çekirdek ya da genel öğretim tasarım modeline göre öğretim tasarımı aşamalarını 5 adımda ele almak faydalı olacaktır: (1) analiz aşaması, (2) tasarım aşaması, (3) geliştirme aşaması, (4) uygulama aşaması ve (5) değerlendirme aşamasıdır. Öğretim tasarım modellerinin genel yaklaşımı, ele alınan öğretimsel problemlere sistematik bir çözüm bulmaktır. Öğretim tasarımı modelleri, modellere, kavramsal ilişkilere, öğretimsel yöntemlere ve uygulama biçimlerine sistematiklik ve etkililik getirmek için kullanılır. Alan yazın incelendiğinde genel olarak öğretim tasarımı modellerinin amaçları şu şekilde sıralanmıştır:

1. Sistematik yol sunarak, izlenen yol ile ilgili tasarımcıların fikir birliği yapmasını sağlar.

2. Projenin ya da sürecin yürütülmesi için bir araç olarak kullanılır.

3. Varsayımların gerçek dünya ortamında test edilmesi imkânını sağlayarak, yapılan uygulamalar sonucunda geçerliliğini sorgular.

4. İyi bir tasarım için ölçüt olacak görevleri tasarımcılara bildirir [58].

ADDIE modeli

Çalışmada öğretim tasarım modeli olarak A (Analiz/Analysis) - D (Tasarım/Design) – D (Geliştirme/Development) –I (Uygulama/Implamentation) - E (Değerlendirme/Evaluation) modeli kullanılmıştır. Genel olarak düşünüldüğünde ADDIE modelinin tasarım modelleri arasında en çok kullanılan model olduğu söylenebilir. Günümüzde fazlaca versiyonu olan bu modelden türeyen birçok öğretim tasarımı modeli de mevcuttur [58].

Öğretim tasarımı bireysel öğrenmeyi merkeze alır, uzun ve kısa süreçlerden oluşur, sistematiktir ve sistem yaklaşımını kullanır. Etkili bir öğretim tasarımı özgün görevlere, karmaşık bilgiye ve gerçek problemlerin çözümüne odaklanır [58]. ADDIE’nin tek bir doğru uygulanma süreci yoktur [60]. Her bir ADDIE aşamasıyla ilgili uygulama süreci ve sırası tasarımcının bakış açısına, tasarım ekibinin bilgi birikimine ve uygulanan bağlam özelliklerine göre değişir. ADDIE, öğretimin amaçlı öğrenme ortamlarında kullanılmak üzere geliştirilmesi ile ilgili karmaşıklıkların ortadan kaldırılmasını sağlar. ADDIE’nin temel bileşenleri uygulamadan uygulamaya değişmez. Fakat uygulandığı ortama göre bileşenlerde farklılıklar görülebilir [2].