Victor Vroom (Beklenti Kuramı)

İki faktör (Valens ve Bekleyiş) motivasyonu belirlemektedir. Bu faktörlerden birisinin olmaması durumunda ise kişi motive olmayacaktır. Bekleyiş teorisinin üçüncü kavramı olan araçsallık, kişinin gösterdiği verimliliğin belli sonuçlara ulaşması olarak tanımlanmaktadır. Yani, kişi gösterdiği performans sonucu bir ödül alabilir. Bu ödüllendirme birinci kademe sonuç olarak adlandırılabilir (Dereli, 1995:170).

Vroom’a göre motivasyon, üç ana faktörün oluşturduğu bir sonuçtur. Bu faktörlerden birincisi; insanların gerçekleştirmeye çalıştıkları amaçlardır. Burada kişinin iç dünyası üzerine eğilmek yerine dikkatler o kişi içi gerçekleştirilmesi önemli olan amaçlar üzerinde toplanır. Önemli olan çalışanların hangi amaçları önemli olarak gördükleridir.

İkinci faktör; Bir kişinin üretkenlik ile kişisel amaca erişilmesi arasında gördüğü ilişkidir.

Üçüncü faktör ise; bir kişi ne dereceye kadar kendi üretkenliğini etkileyebilir? Eğer bir kişi verimini etkileyebilme konusunda yapabileceği çok az şey veya hiçbir şey olmadığı inancında ise, bu konudaki gelişimleri zayıf olabilecektir.

VALENS

Şekil 18 Vroom Motivasyon Modeli

KAYNAK: KOÇEL, T., (2003): İşletme Yöneticiliği, Beta Yayınları, İSTANBUL, s.650.

Bu kurama göre sonuçlar iki düzeyde ele alınmaktadır: Birinci düzey sonuçlar, örgütte gösterilen performansla ilgilidir. İkinci düzey sonuçlar ise bireyin hedeflediği bireysel sonuçlardır. Birinci düzey sonuçlar ikinci düzey sonuçları elde etmek için aracı olurlar. Örneğin, parça başı ücret sistemi uygulanan bir işletmede çalışan işçi günde kaç parça üretirse (birinci düzey sonuç), o kadar ücret alacaktır (ikinci düzey sonuç) (Baysal ve Tekarslan, 1996:116).

Victor Vroom’un teorisinin temelleri ise şöyle ifade edilebilir (Koçel, 2003:649): • Birey göstereceği çabanın ona bazı ödüller kazandıracağına büyük ölçüde inanmalıdır (Bekleyiş). Kişi gösterdiği çabalar neticesinde gösterilen ödülü alabileceğine inanıyorsa, daha fazla gayret sarf edecektir.

• Birey başarı sonunda kendine verilecek ödülleri arzulamalıdır. Diğer bir ifade ile ödüller onun için kıymet taşımalıdır (Valens). Bazı kişiler verilecek ödülü fazlasıyla arzularken, aynı ödül bir başkası için herhangi bir anlam ifade etmeyecek, uğruna çaba sarf etmeyecek, böylece ödül verilmesine rağmen kişide motivasyon sağlanamayacaktır.

PERFORMANS GAYRET

BİRİNCİ DÜZEY SONUÇ

İKİNCİ DÜZEY

SONUÇ TATMİN OLMA

Birey kendinden beklenen başarıyı geçekleştireceğine inanmalıdır. Victor Vroom’a göre bir kişinin belli bir iş için gayret sarf etmesi iki faktöre bağlıdır. 1. Valens (kişinin ödülü arzulama derecesi), 2. Bekleyiş, dolayısıyla motivasyon şöyle ifade edilebilir:

Motivasyon = Valens x Bekleyiş

Bu modelin üç temel kavramı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Valens (Valence)’dir. Valens bir kişinin belirli bir gayret sarfederek elde edeceği ödülü arzulama derecesini belirtir. Belli bir ödül farklı kişiler tarafından farklı şekillerde arzulanacaktır. Bazıları bu ödülü son derece arzu ederken bazıları da bu ödüle hiç değer vermezler. Hatta başkaları için böyle bir ödül uğrunda gayret sarf etmeye değmeyecek bir değeri de ifade edebilir. Dolayısıyla bu üçüncü grup için Valens negatif olacaktır. Valens’i 1 ile +1 arasında değer alan bir değişken olarak göstermek mümkündür. Kişilerin belirli bir ödüle verdikleri değer, bir bakıma ödülün onların ihtiyaçlarını tatmin etme değerini de gösterir. Netice olarak yüksek valens kişinin daha fazla gayret sarf etmesine sebep olacaktır.

Bu modelin ikinci kavramı bekleyiştir. Bekleyiş, kişinin algıladığı bir olasılığı ifade eder. Bu olasılık belirli bir gayretin belirli bir ödülle ödüllendirileceği hakkındadır. Eğer kişi gayret sarfetmekle belirli bir ödülü elde edebileceğine inanıyorsa (bunu bekliyorsa) daha fazla gayret sarfedecektir. Dolayısıyla bekleyişi 0 ile +1 arasında değişen bir değer ile ifade etmek mümkündür. Eğer kişi belirli bir gayret (davranış) ile belirli bir ödül arasında bir ilişki görmezse, bekleyiş 0 değerini alacaktır.

Eğer bir kişinin hem valensi hem de bekleyişi yüksek ise o kişi motive olacaktır. Yani bütün bilgi, eneri ve yeteneğini kendi arzusu ile işe koyacak, yani arzu ederek çalışacaktır.Bu üç performans bileşeninden bir tanesi eksik olduğunda işgörenin performansı sıfır olacaktır. Bu yüzden amaçlanan yüksek performans düzeylerine ulaşılabilmesi için her işgörende bu üç unsurun maksimum değerde tutulması gerekmektedir (Erengül, 1997:108).

Bu modelin üçüncü kavramı araçsallık kavramıdır. Araçsallık şunu ifade eder: Kişi belirli bir gayret ile belirli bir düzeyde performans gösterebilir. Bu performans da belirli bir şekilde ödüllendirilebilir. Bu ödüllendirme birinci kademe sonuç olarak düşünülmelidir. Örneğin birinci kademe sonuç olarak kişinin maaşı arttırılabilir. Esasında birinci kademe sonuçlar, ikinci kademe sonuç olarak adlandırılabilecek amaçları gerçekleştirmede bir araçtır. Yukarıdaki örnekteki maaş, esasında daha yüksek bir statü elde etmek, etrafta tanınmak, kişinin ailesini daha iyi geçindirebilmesini sağlamak için bir araçtan ibarettir. Yoksa tek başına yüksek maaşın bir anlamı yoktur. İşte araçsallık birinci kademe sonuçların ikinci kademe sonuçlara ulaştıracağı konusunda kişinin sahip olduğu subjektif olasılığı ifade etmektedir. Araçsallık çeşitli kademeler arasındaki ilişkiye, bekleyiş ise gayret ile birinci kademe sonuçlar arasındaki ilişkiye işaret etmektedir.

Bu modeli kullanmak isteyen bir yönetici aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir (Koçel, 2003:649):

- Kişi için hangi çeşit ve hangi düzeyde bir sonucun (ödülün) önemli olduğu belirlenmelidir.

- Organizasyon için ne tür bir davranış ve performansın arzulanır olduğu belirlenmelidir.

- Performans ile ödül arasında ilişki kurulmalıdır.

Eğer bir işgören belirli düzeyde gayretin belirli bir performans ile sonuçlanacağına inanıyorsa (beklenti) ve bu performansın da belirli bir birinci kademe ödül ile karşılanacağını düşünüyorsa (beklenti) ve aynı zamanda işgören bu belirli birinci kademe ödülü bazı ikinci derece sonuçlar için gerekli görüyorsa (araçsallık) ve işgören hem birinci hem de ikinci derece ödülleri arzu ediyorsa (çekicilik), bu işgören tatmin olacaktır (Koçel, 2003:521).