Tanzimât’ın ilânından hemen sonra ülke yönetiminde yapılan düzenlemelerle eyalet ve sancak merkezi olan kentlerin tümünde yönetim, yargı ve maliye işleriyle doğrudan uğraşan meclisler kurulmuştur.
Vilâyet İdare Meclisi, “Memleket Meclisi” daha sonra “Büyük Meclis” adını almış olan kuruluşun yerine 1864’den itibaren oluşturulmuştur. Bu meclislerin doğal üyeleri, defterdar, mektupçu, müfettiş-i hükkâm-ı şer’iye (Şer’i işler müfettişi), umur-ı ecnebiye müdürü idi. Vali başkan olarak görev alıyordu. Meclisin seçimle görevlendirilen dört üyesinden ikisi Müslüman, ikisi ise Müslüman olmayan toplulukları temsil ediyorlardı.
1864 ve 1869 düzenlemesiyle bu şekilde oluşturulan vilâyet idare meclislerinin yapısında ufak tefek değişiklikler 1871’de yapıldı. Vilâyet İdare Meclislerinin iki görevi vardı. İlki vilâyetin genel yönetimi ile ilgili olanlardı. İkincisi ise özel idareyi ilgilendiriyordu. Genel işlerin görüşülmesi, karara
146
bağlanması, Vilâyet Umum Meclislerine bırakılıyordu.
Vilâyet Umumi Meclisleri, vilâyete bağlı sancaklardan (livalardan) gönderilecek ikisi Müslüman, ikisi Müslüman olmayan dörder üyeden oluşmakta idi. Meclisin başkanlığını vali yapıyordu. Bu meclis, yılda bir defa vilâyet merkezinde toplanarak en çok kırk gün süre ile bölgenin sözünü edeceğimiz sorunlarını görüşüp, önerilerde bulunmakla görevli kılınmıştı.
Yörenin en uygun mevsiminde vali, toplantı tarihlerini belirleyerek, bir ay öncesinde livalara bildirirdi. Livalarda murahhas üyeler seçilirdi. Bu seçim, her kazanın ikisi Müslüman, ikisi Müslüman olmayan temsilcilerinin liva merkezinde toplanıp aralarından üç kişiyi açık oyla seçmeleriyle sonuçlanırdı. Mutasarrıf seçilen üç kişiyi atayarak vilâyet makamına bildirirdi. Livalardan seçilen üçer üye kazalardan gelen seçmen temsilcileri, yol, eğitim- öğretim, ziraat ve ticaretle ilgili sorun ve isteklerini bildiren dilekçeler verirlerdi. Sancaklardan seçilen
147
üyelerin vilâyet merkezinde bir araya gelmeleri ile “Umumî Meclis” oluşturulmuş olurdu. Toplantı öncesinde üyeler, isteklerini valiye bildirmek ve dilekçelerini sunmak zorunda idiler. Vali, bu istekleri birleştirip gruplandırarak gündeme aldırırdı.
Vilâyet Umumî Meclisi’nin başlıca görüşme konuları şunlardı: Vilâyet sınırları içindeki devlet yollarının (Tarik-i Sultaniyye’nin) kaza ve köyleri birbirine bağlayan özel yolların (Tarik-i hususiye) onarım, yapım ve bakımı için alınarak ve alınan önlemleri belirlemek, yapılacak harcamaların nerelerden nasıl sağlanacağını saptayarak, hükümete önerilerde bulunmak. Tarım ve ticaretin geliştirilmesi için öneriler getirilerek, gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak, her düzeyde halktan alınan ve alınacak vergilerle, konulacak yeni vergiler hakkında görüş ve düşünce bildirmek.
Bu meclislerin kurulmasındaki amaç, halkın yönetime katılması, ya da yöresel demokratik bir yönetime geçilerek halkın kendi kendisini idare etmesi değildi. Hükümetin temsilci olan yöneticilerin işlerini
148
kolaylaştırmak, vergilerin alınmasında güvenliğin korunmasında ülkenin refah ve mutluluğunu sağlamada onlara yardımı dokunur anlayışıyla böyle bir yol seçilmiştir.
Emretme ve yürütme yetkisi olmayan umumî meclislerin bu durumu II. Meşrutiyet’e kadar böyle devam etmiştir. Ancak 1913’te çıkarılan Vilâyet Kanunu’yla bu meclislere “İl Özel İdaresi” statüsü verilmiş, kuruluş, görev ve yetki bakımından daha geniş olanaklara kavuşturulmuştur.153
Diğer vilâyetler gibi Konya vilâyetinde de bir Meclis-i Umumî oluşturulmuştur. Meclis-i Umumi’de görüşülen konular genellikle vilâyet, kaza ve köylerde mevcut olan çözüm bekleyen problemlerdir. Meclis Umumî üyeleri belirlenen tarihte vilâyete gelmek durumundaydılar.
Vilâyet Meclis Umumî üyelerinden olan Niğdeli Sait Efendi, Akşehirli Haydar Bey Nusret
153 Çadırcı, Tanzimat Dönemi Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, s.254-268.
149
Efendi ile Seydişehirli Mazhar ve Aksaraylı Hacı
Ahmet Efendi’ler Konya’ya gelmişlerdir.154
Bu dönemde Meclis-i Umûmî toplanmış ve görüşmelere başlamıştır. Konya Vilâyet Meclis-î Umumisi’nde gündeme alınan konular şunlardır:
1- Meclis’in Cuma ve Pazar günleri hariç her gün toplanması,
2- Konya Ovası iskası için getirecek suyla ilgili çalışmaların başlatılması ve bu konuyla ilgili resmî yazışmaların yapılması,
3- Köylerde açılacak okullar için, köylerdeki çocukların sayısının tesbiti. Ayrıca nüfus cedvellerinin hazırlanması,
4- Antalya ve Isparta bölgesinde bulunan ormanların ıslah edilmesi ve koruma altına alınması. Ormanlarla ilgili yerel orman müfettişlerinden bilgi edinilmesi,
150
5- Belediye dairelerinin düzenlemesi ve iyileştirilmesi için bağlı belediye bütçelerinin toplanması.
6- Vilâyet sıhhiye müfettişlerinin merkez vilâyette oturması, senenin altı ayı bağlı olan yerleri gezerek teftiş etmesi, kontrol ettiği yerlerden kaldığı süre için bir belge alması, kontrol ettiği yerleri kapsayan bir raporu vilâyet makamına vermesi. Hazırlanan tutanak üzerine harcırahını bağlı olan belediyelerden alması,
7- Orman ve Baytar Müfettişlerinin aynı şekilde bağlı olan yerleri gezerek teftiş etmeleri, teftişleriyle ilgili raporu vermeleri ve harcırahlarını ilgili yerlerden almaları,
8- Seyyar aşı memurlarının daimi kontrollere mecbur bırakılması.155
Konya vilâyeti Umumî Meclisi’nin, bir başka toplantısında görüştüğü konular şunlardır:
151
1- vilâyete bağlı olan yerlerde, özellikle Niğde sancağı içinde gül ve dut fidanı yetiştirilmesi için üreticilere kolaylık sağlanması ve üreticilerin teşvik edilmesi. Yine bu bölgede afyon yetiştiriciliği için üreticilerin teşvik edilerek gerekli kolaylığın sağlanması,
2- Dineği köyünden çıkan pınar suyunun, Niğde’ye bağlı Kayabaş halkının kullandığı bölümde açıktan akmasının halkın sağlığını bozması nedeniyle, boruların içine alınması. Masraflarla ilgili gerekli olan seksen bin kuruşun bir kısmının yardımla, kalanının ise işçi ücretlerinin artanı vesaireden karşılanması,
3- Niğde’deki mezarların (Müslüman) yardımseverlerin yapacağı yardımla duvar işine alınması,
4- Adana ve Aydın bölgelerinden vilâyet sınırlarına girerek, ormanlara zarar veren ve bitkileri lüzumsuz yere tüketen kabilelere engel olunması için, yapılacakların ilgili vilâyetlere ve sancaklara yazı ile bildirilmesi,
152
5- Emlâk ve arazilerin yeniden yazılması. Evlerin vergilerinin binde beş azaltılması, harab olan akarâtın (gelir getiren malların) düzeltilmesi ve tutarının belirlemesi,
6- Köy ve kasabayla terkedilmiş olan arazi ve ormanlarda yetişen tahıllar ve ürünlerden yüzde sekiz öşür alınması, ve bu miktarın iki buçuğunun öğretmen maaşına karşılık bölge maarifine bırakılması,
7- Eskiden beri panayır yeri olduğu tesbit edilen Niğde’de bulunan Üç Kuyulu Yayla’nın tekrar panayır yeri olarak kalmasının kabul edilmesi ve gelirinin Niğde belediyesine bırakılması,
8- Koyunun anasından dört, toklusundan üç ve tiftik keçisinden koyun gibi dört, keçinin anasından üç guruş ve çiçinden yüz para alınması,
9- Yük konulmayan develerle, sadece sahibine ait olan develerden temettu’ (kâr) vergisinin alınması,
153
10- Hayvanların satış işlemlerinde veya değiş tokuş yapılarak elden ele geçmesinde, mutlaka resmî düzenleme yapılması ve mültezimin koçan vermesi.156
Bu dönemde Vilâyet Umum Meclisi’nin gündemine alınan hususlar bunlardır. Gündemde olan konular bayındırlık, zirâât, sağlık, hayvancılık, vergilerin tesbitidir. Eğitimle ilgili konuların da gündeme alındığı, bazı tedbirlerin alınmaya çalışıldığı görülmektedir.
Meclis üyelerinden Akşehirli Haydar Bey ve Asaduryân Nazret Efendi bir rapor hazırlanmıştır. Raporda vilâyet ve kazalarda ziraat, hapishaneler, yollar, belediye ile ilgili bazı öneriler getirilmektedir. Üzerinde durulan konulardan bazıları şunlardır;
-Bakımsız ve sıhhate uygun olmayan bir halde bulunan ve yeniden yaptırılması kararlaştırılan kaza hapishaneleri için yetmiş ikişer bin kuruş verilmesi kararlaştırılmış ve havaleleri yapılmıştır. Fakat bu meblağ zamanında maliye memurları tarafından
154
ödenmemiştir. Hapishanelerin inşası için kararlaştırılan bedelin ödenmesi ve acilen inşaata başlanılması,
-Belediyenin gelirlerini artırmak ve sağlamlaştırmak için yıllık çift atlı araba ve tek atlı arabalardan yarım mecidiye alınması, bu konuda gerekli düzenlemenin yapılması,
-Yardıma muhtaçların ihtiyaçlarının giderilmesi, ayrıca hiçbir yerden geliri olmayanların kendi gayretleriyle çalışıp kazanmaları için uygun bir işe yerleştirilmelerinin sağlanması, bunun için her mahallin kendi genel gelirinden yüzde beşini ayırması, -Vilâyet dahilinde bulunan yolların köylerden- nahiyelere, nahiyelerden- kazalara, kazalardan- merkez sancağa kadar olan bölümlerinin yaptırılması. Mahalli yardımların tamamiyle bölgelerine terk edilmesi. İşçi çalıştırmak suretiyle yapılacak yolların (Rumeli vilâyetinde olduğu gibi) masraflarının karşılanması için vilâyet genel gelirlerinden yüzde beşinin bayındırlık harcamalarına bırakılması.
155
Sarfedilecek miktarın, Umumî Meclisin kararına uyulması şartıyla kararlaştırılması.157
325 ( 1909) senesine ait yapılan seçimlerde oy çokluğu ile Meclis vilâyet idare üyeliklerini kazananların isimleri açıklanmıştır. Bu seçimde üyeliklere getirilen kişiler şunlardır.
Ağazade Bekir Efendi ve
Baltaoğlu Yunus Efendi; İdare Meclisine,
Alaiye’li Emin Efendi ve
Rüşdî Efendizâde Tevfik Efendi; İstinaf Hukuk Mahkemesine,
Müftizâde Mustafa Efendi ve
Değirmencioğlu Hacı Yorgi; İstinaf Mahkemesine,
Kilistralı(Gökyurt) Hacı Tahir Efendi; Bedayet Hukuk Mahkemesine,
Müftüzâde Mehmet Efendi; Bedayet Cezâ Mahkemesine getirilmiştir.
156
Meclis Umumî Vilâyet üyeleri görevlerini bitirmişlerdir. Meclis tâtil edildiği için üyeler memleketlerine dönmüşlerdir.
Konya’da yapılan seçimlerle ilgili “Tanin” gazetesinde bir haber yer almıştır. Tanin’deki habere göre; Konya’da yapılan Meclis idare üyeliklerinin seçiminden dolayı İttihat ve Terakki ile vilâyet arasında tartışma olduğunu “Serbesti” gazetesi yazmıştır. Böyle bir olayın olup olmadığı, 25 Mart sene 325 ( 7 Nisan 1909 ) tarihli bir telgrafla vilâyeten istenmiştir. Konya’dan gönderilen 26 Mart sene 325 ( 8 Nisan 1909) tarihli telgrafta böyle bir olayın gerçekleşmediği belirtilmiştir.158
Çoğunluğun desteğiyle Vilayet Meclisi üyeliğine tayin olan Tahrirat Kalemi Müsmed sânisi ve aynı zamanda Konya Gazetesi Baş Yazarı Kâzım Efendi bazı mazeret ileri sürerek istifa etmiştir. Kâzım Efendi’nin validesi rahatsızdır. Yataktan kalkamamaktadır. Kendileri bu durumdan çok üzüntü duymakta ve görevini tam olarak yerine
157
getiremediğinden dolayı da üzüntüsü daha da artmaktadır. İstifa etmesinin nedeni budur. Kâzım Efendi görevinde kalmış olsa memlekete büyük faydalar sağlayacak derecede değerli bir insandır, bu nedenle istifası herkesi üzmüştür.
Konya Sancağı Meclisi Umumî üyeliğine seçilen kişiler;
Müftüzâde Hacı Vehbî Efendi, Müftüzâde Mehmet Efendi,
Meclis idare azasından Serakim Efendi,
Dava vekillerinden Okiyanos Efendi’dir. Kendileri tebrik edilmekte ve memleket için hizmetleri beklenmektedir.159
1329 yılına ait yapılan seçimlerde Meclis İdare üyeliklerine seçilenler şunlardır:
Vilâyet İdare Meclisi;
Mecidiyezâde Ali Râmiz Bey, Kokonosoğlu Serakim Efendi.
158
Burdur Sancağı İdare Meclisi Üyeliğine; Hacı Hüsnü Beyzâde Mahmut Bey Sehâkiyan Kigûk ? Efendi
Mahkemeye;
Demirzâde Ahmet Bey
Kaplanoğlu Enşinâş ? Efendi
Teke Sancağı Meclis İdare Azalığına; Abdi Efendi,
Kara Yorgi Oğlu Hacı Yânî Efendi. Mahkemeye;
Edibzâde Mustafa Efendi, Paşalıoğlu Pandeli.
Seydişehri Meclis İdare Azalığına; Mazhar Bey,
Orta Karaviran Köy’lü Hacı Mustafa Efendi, Mahkemeye Nâfiz Efendi.
Karaman Meclis İdaresine; Küdümenli Hacı Ali Efendi,
159 İstavrâkî Efendi.
Mahkemeye; Karabet Efendi. Ereğli Meclis İdaresine; Dervişzâde Mustafa Efendi, Hâcı Îyâ.
Mahkemeye; Müftizâde Ali Efendi.
1326 (1910) yılı yapılan seçimlerde aldıkları oy çoğunluğuna göre belediye üyeliğine atanan şahıslar şunlardır:
Aldığı oy İsim
473 Hacı Ali tayin olmuştur.
200 Delalbâşızâde Tahir
Efendi üyeliğe,
151 Hacı Velizâde Hacı İsâ
Efendi üyeliğe,
127 Arapkirlizâde Hacı
Mustafa Efendi üyeliğe,
126 Enfiyecizâde Hacı
160
87 Okiyonos Efendi üyeliğe
seçilmiştir.160
Meclis idare üyelerinden olan Kokonosoğlu Serakim Efendi istifa etmiştir. Serakim Efendinin yerine Ayanoğlu Benako Efendi tayin olmuştur.161
Meclis-i Umumî Vilâyet memur maaşlarıyla da uğraşmaya başlamıştır. Konya Hukuk Mekteb’i müdür ve öğretmenlerinin maaşlarını indirmeye, oy çokluğuyla karar vermişlerdir. Bu kararın yerinde olup olmadığı konusunda gazetede bir fıkra yer almaktadır:
“Vaktiyle ressamın biri bir insan resmini yapmış. Memleketin en kalabalık bir mahallinde teşhir etmiş idi. Kendisi de eserin sahabi olduğunu kimseye bildirmeyerek gelip geçenlerden resmi tenkit edenlerin mütalaalarını dinler ve bu suretle hanesine avdetinde resim o gün tenkit edilen noktalarını ikmal ederdi. Bir gün seyircilerden biri yanındaki arkadaşına resmi tenkiden:
160 Hakem, No:69, 9 Sefer 1328 ( 20 Şubat 1910 ), s.4.
161 Hakem, No:91, 16 Cemaziyelahir 1328 ( 25 Haziran 1910), s.2.
161
-Resim pek güzel lâkin, şu çizmelerin kıvrıkları pek münasib olmamış …. diyordu.
Ressam bu zatın tenkidini mâkul görmüş ve heman yanına sokularak demiş ki:
-Resimde çizmenin kıvrıkları
hakikatedediğimiz gibi matlûb(istenilen) derecede münasib olmamış. Resmin başka bir kusurunu görüyor musunuz?..
Seyirci tenkidât ve mütâlaâtının(düşünceler)
dilenmesinden mahzûz(hoşlanmış) ve mağrur
(gururlu)olarak pantolonun, ceketinin güzel, saçların olur olmaz noktalarına itiraz etmeye ve ressamın en ziyâde özenerek tersim itdiği en ruhlu incelikli birer kusur gibi göstermeye başlayınca ressam:
-Efendi! Lütfen ne san’at ile iştigal(meşgul) itdiğinizi söyler misiniz? diye sordu.
Münekkid cenâbları: “Çizme yapmakla iştigal ediyorum” deyince ressam:
162
-Öyleyse mütalaat ve tenkidâtınızda da
çizmeden yukarıya çıkmayınız!.. cevabını
vermiştir.”162
Vilâyet İdare Meclisi kalem kâtipliği için memur alınacaktır. Bu göreve getirilecek memurlar üç yüz kuruş maaş alacaktır. Sınavda başarılı olacaklar bu göreve gelecektir. Arzu edenlerin yirmi altı tarihli Perşembe günü saat sekizde tahrirat kalemine gelmeleri gerekmektedir.163
Vilâyet tahsil müdürlükleri gereksiz bulunarak kaldırılmasına karar verilmiştir. Her kazanın tahsil işlemleri, tahsil memurları tarafından incelenerek gerçekleştirilecektir.164
Aynı görevde olan, gerek hava değişimi, gerekse özel işlerini sonuca bağlamak için izin alan memurlara, izinli oldukları süre içinde tam maaş verilmesi genelge ile bildirilmiştir.165
162 Hakem, No:64, 22 Muharrem 1328 ( 03 Şubat 1910), s.3. 163 Hakem, No:57, 26 Zilkâde 1327 ( 09 Aralık 1909), s.4. 164 Hakem, No:79, 3 Cemaziyelevvel 1328 ( 13 Mayıs 1910), s.4. 165 Hakem, No:84, 12 Cemaziyelevvel 1328 ( 22 Mayıs 1910), s.4.
163
Bir çok yerde evlenenlerden ve ayrıca delikanlı, mahalle, muhtar, camiî, mütevelli parası adıyla para toplanmaktadır. Bu gelenek yüzünden pek çok yakışıksız ve biçimsiz durumlar ortaya çıkmaktadır. Nikâh işlemlerinin kolaylaştırılması ve hiç kimseden para alınmaması konusunda, Vilâyetten bağlı bölgelere genelge gönderilmiştir.166
Temmuz ve Ağustos aylarına özel olarak Pazar günlerinin tatil olması kararlaştırılmıştır. Bu durum vilâyetleri kapsamamıştır. İstanbul eski dönemde olduğu gibi ayrıcalıklı olmaya başlamıştır. Memurlardan bir kısmı ya hiç gelmemiş ya da öğle üzeri gelmiştir. Akşama kadar hükümet dairesi adetâ tatil gibidir.
Bu ayrıcalık rahatsızlık vermektedir. “Acaba Ankara’nın Konya’nın İstanbul’dan farkı nedir? Sorarız adl ve ihsân yalnız İstanbul’a mı?!.” denilerek bu durum dile getirilmekte ve eleştirilmektedir.167
166 Hakem, No:95, 24 Haziran 1326 ( 07 Temmuz 1910), s.3. 167 Hakem, No:98, 11 Recep 1328 ( 19 Temmuz 1910), s.3.
164
Bu dönemde, bazı memurların haksız yere, işlemlerle ilgili ücret aldıkları söylentisi ortaya çıkmıştır. Kazalardan birinden ismini açıklamayan bir kişi gazeteye bu iddialarla ilgili bir yazı göndermiştir. Yazıda, yaşanılan bir olay anlatılmakta ve istenilen paralara anlam verilememektedir. İstenilen paralar harc mıdır, rüşvet midir? Bir türlü anlaşılamamıştır. Gazetede yer alan yazıda bu onu ile ilgili yetkililerin dikkati çekilmekte, gerekenin yapılması istenmektedir.168