Bu çalışmada ki veriler, uygulama sonunda öğretmen ve öğrencilerle yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla elde edilmiştir. Stewart ve Cash (1985) görüşmeyi, “önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci” olarak tanımlamıştır. Bu tanımda;
• Süreç “iletişimdeki sürekliliği ve dinamikliği”,
• Karşılıklı, “iki veya daha fazla birey arasında gerçekleşen karşılıklı etkileşimi”,
• Etkileşimli, “görüşmeye dahil olan bireyler arasında oluşan bireyler arası bağı”,
• Önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç, “görüşmeye dahil bireylerden en az birinin belirli bir amacı olduğunu ve bu amaca yönelik bilgi toplama çabası olduğunu”
• Soru sorma ve yanıtlama, “görüşme süresince görüşmeye dahil olan bireyler arasındaki etkileşim ve ilişkiyi başlatma ve sürdürme; bunun yanı sıra taraflardan en az birinin önceden planlanmış amacının gerçekleştirilmesine hizmet etme ve bu amaca yönelik bilgiye ulaşmayı sağlama işlevini” ifade eder ( Stewart ve Cash, 1985; Aktaran, Yıldırım ve Şimşek, 2005).
Görüşme, bireylerin, çeşitli konulardaki, bilgi, düşünce, tutum ve davranışları ile bunların olası nedenlerinin öğrenilmesinde kullanılabilir. Görüşmede, söylenenlerin, yüzeysel anlamları yanında “gerçek” ve derinliğine anlamları da çıkartılabilir. Yapmacık cevapların ayıklanabilme ve gerçeklerin ortaya çıkarılabilme olasılığı çok yüksektir. Araştırmacı her karşılaştığı noktayı, anında soracağı sorularla aydınlatma olanağına sahiptir (Karasar, 2005).
Görüşmeye katılanların sayısına göre görüşmeler; bireysel ve grupça olmak üzere iki sınıfta incelenebilir. Bireysel görüşmede, görüşmeci ile kaynak kişi dışında kimse bulunmaz. Kişiye özel bilgiler, ancak bireysel görüşmelerde elde edilebilir (Karasar, 2005). Bu sebeple bu araştırmanın verilerini toplamada bireysel görüşmeler tercih edilmiştir.
Görüşmeler, uygulanan görüşme kurallarının katılığına göre de; yapılanmış (formel), yarı yapılanmış (yarı formel) ve yapılanmamış (informal, serbest) olmak üzere üçe ayrılabilir.
• Yapılanmış görüşme: Önceden iyice planlanmış, şekillenmiş, standartlaşmış görüşmelerdir. Görüşmeci daha önceden kararlaştırılmış şekil ve forma uymak zorundadır. Görüşmede izlenecek yol ve sorular en ince ayrıntılarına kadar önceden hazırlanmıştır. Eğer tam bir standartlık bekleniyorsa sorular sadece bir kez sorulur ve tekrarlanmaz. Ek sorular sorulmaz ve hiçbir açıklama yapılmaz. Yapılanmış görüşmelerde objektifliğin daha yüksek olacağı düşünülür. Yapılanmış görüşmelerin bir üstünlüğü de karşılaştırılabilirlik özelliğinin olmasıdır (Kaptan,1998).
• Yapılanmamış görüşme: Yapılanmamış görüşme büyük hareket ve yargı serbestîsi veren, esnek, kişisel görüş ve yargıların kökenlerine inmeyi sağlayan bir görüşme şeklidir. Sorulacak sorular, önceden, ana çizgilerle hazırlanmış olsa da, görüşmedeki gelişmelere göre, yeni sorular düşünmek ve sormak gerekebilir.
• Yarı Yapılanmış Görüşme: Görüşmeler çoğunlukla, yapılanmış ve yapılanmamış görüşme arasında bir ortamda yapılır ki, bunlara da yarı yapılanmış görüşmeler denir (Karasar, 2005).
Bu araştırmanın verilerini toplamada yarı yapılanmış görüşme formu kullanılmış ve bu görüşme formu hazırlanırken, bir görüşme formunun hazırlanmasında dikkate alınması gereken şu ilkeler göz önünde bulundurulmuştur:
• Kolay anlaşılabilecek sorular yazma, • Odaklı sorular hazırlama,
• Açık uçlu sorular sorma, • Yönlendirmekten kaçınma,
• Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma, • Alternatif sorular ve sondalar hazırlama, • Farklı türden sorular yazma,
• Soruları mantıklı bir biçimde düzenleme,
• Soruları geliştirme (Bogdan ve Bilgen, 1992; Brookfield, 1992; Patton,1987; Aktaran: Yıldırım ve Şimşek, 2005).
“Alternatif sorular ve sondalar hazırlama” maddesinde bahsi geçen “sonda” kavramı, görüşme formunda sorulan sorulara ek olarak hazırlanırlar ve görüşülen bireyin soruyu daha iyi anlamasına yardımcı olmak ve daha ayrıntılı yanıtlar vermesini sağlamak için kullanılırlar. Özellikle sondalar, görüşme sürecinde toplanan verilerin derinlemesine olmasını ve zenginleştirilmesini sağlayan önemli etkenler olarak görülür. Sondalar, görüşülen bireye hangi noktalarda ek veri vermesi gerektiği, verilen ayrıntının yeterli olup olmadığı ve tam olarak anlaşılmayan açıklamalara ek açıklamalar getirmesi gerektiği konusunda bir geri bildirim özelliği de taşır. Sondalar görüşme formu hazırlanırken sorulan temel sorular için ayrı ayrı düşünülmeli ve görüşme sürecinde ortaya çıkabilecek ihtiyaçlar göz önüne alınarak önceden yazılmalıdır. Ancak sondaların, görüşme sorularından daha esnek bir yapısı vardır. Hazırlanan sondalardan bazıları kullanılmayabilir ya da görüşme sürecinde yeni sondalar ortaya çıkabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2005)
Yukarıda sayılan ilkeler göz önüne alınarak hazırlanan görüşme formu, alanında uzman olan öğretim üyelerinin görüş ve önerileri doğrultusunda yeniden düzenlemiş ve uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Görüşmelere başlanmadan önce bir öğrenci ile görüşme yapılmış, yapılan görüşme ses kayıt cihazı ile kaydedilmiştir. Bu görüşme kaydı araştırmacı tarafından dinlenerek görüşme yaparken ortaya çıkan aksaklıklar belirlenmiş ve bunları gidermeye yönelik önlemler alınmıştır.
Uygulamanın yapıldığı sınıf 39 öğrenciden oluşmaktaydı. Portfolyo çalışmaları tüm sınıfa anlatılmış ve uygulanmıştır. Ancak sınıfın yarısı portfolyo çalışmalarında beklenilen katılımı göstermiştir. Portfolyo çalışmalarını tamamlayan tüm öğrencilerle araştırmacı görüşme süreci uygulaması yapmıştır.. Görüşmelerde katılan her öğrencinin izni alınarak görüşme ses kayıt cihazı ile kaydedilmiştir. Görüşmelerde en iyi kayıt yöntemi, fiziki araçlarla anında yapılacak sürekli kayıtlardır. Böylece, hem görüşme süreci engellenmemiş hem de görüşme sonuçlarının ileride, daha ayrıntılı değerlendirilmesi için, uygun bir belge kazanılmış olur (Borg, 1963: Aktaran, Karasar, 2005). Öğretmen ve öğrencilere sorulan görüşme soruları Tablo 3.3.1 de verilmiştir.
Tablo 3.3.1
Öğretmen ve öğrenci görüşme soruları
Öğretmen ile Yapılan Görüşmenin Soruları
1. Portfolyonun sizce öğrencilere sağladığı faydalar nelerdir? • Size göre portfolyo öğrencilerin çabalarını yansıtmakta mıdır?
• Size göre portfolyo öğrencilerin neleri öğrendiğini, nerelerde eksik olduğunun farkında olmalarını sağlamakta mıdır?
• Hazırlanan portfolyo öğrencilerin derste daha etkin olmasını sağlamakta mı? • Öğrencilerin derse karşı olumlu güdülenmelerinde faydası olmakta mıdır? • Öğrencilerin matematik dersini başarabileceklerine yönelik düşüncelerinin
gelişmesine katkı sağlamakta mıdır?
• Öğrencilerde öz disiplin ve sorumluluk bilincinin gelişmesine etki etmekte midir? 2. Sizce portfolyoların öğretmen açısından faydaları nelerdir?
• Öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimin gelişmesine fırsat vermekte mi? • Her öğrencinizi tanıma fırsatı vermekte mi?
• Sınıfta uyguladığınız öğretim yöntemini tespit etmenizde etkisi olmakta mı? • Öğrenci gelişimlerini izlemenizde faydası olmakta mı?
3. Bu çalışmanın öğretmen açısından ne gibi zorlukları vardır? • Değerlendirmesi zor mu?
• Çalışmalar zaman alıyor mu?
4. Genel olarak portfolyo çalışmaları için düşünceleriniz nelerdir?
Öğrencilerle Yapılan Görüşmenin Soruları
1. Portfolyo çalışması süresince hissettiğin duygular nelerdir? • Mutlu oldun mu?
• Bu çalışmaları gereksiz buldun mu?
• Matematik dersine karşı duyguların değişti mi? 2. Portfolyo çalışma sırasında en çok neyi yapmak hoşuna gitti?
• Dosyadaki ürünleri hazırlamak hoşuna gitti mi?
3. Portfolyodaki ürünleri hazırlarken en çok seni zorlayan unsurlar ne oldu? • Zaman alması mı?
• Araştırma yapmak mı?
4. Portfolyo hazırlamanın sana ne gibi faydaları olduğunu düşünüyorsun? • Gelişmen için gösterdiğin çabayı yansıtıyor mu?
• Neleri öğrendiğini, nerelerde eksik olduğunun farkında olmanı sağladı mı? • Portfolyo dosyan için hazırladığın ürünler derste daha etkin olmanı sağladı mı? • Derse karşı olumlu güdülenmende faydası oldu mu?