Tunceli Alevi Ocaklarının yaşlılık olgusuna bakışlarının incelendiği ve nitel olarak tasarlanan bu çalışmada veri kaynağı olarak belirlenen Alevi Dedeleri/Pirler, 65 yaş ve üstü yaşta olan yaşlılar ve yaşlı yakınlarıyla bütün görüşmeler boyunca bir kontrol olarak kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme formları çerçevesinde on dört yaşlı (65 yaş ve üstü), yedi Alevi Dedesi ve 14 yaşlı yakını olmak üzere toplamda otuz beş kişiyle derinlemesine mülakatlar yapılmıştır. Bu bağlamda “esneklik”, “yanıt oranı”, “sözel olmayan davranış”, “ortam üzerindeki kontrol”, “soruların sırası”, “anlık tepki”, “veri kaynağının teyit edilmesi”, “tamlık” ve “derinlemesine bilgi” gibi görüşme yönteminin güçlü kılan bu özellikler aynı şekilde sahada bulunan katılımcıya da birçok açıdan katkıda bulunur (Şimşek, Yıldırım, 2016; 133-134).
Dolayısıyla bu çalışmada da katılımcıya birçok açıdan esneklik sağlayan görüşmeler sayesinde katılımcı tarafından etkili bir görüşme için rahat ve sessiz bir görüşme ortamı sağlanmış, daha derin veriler elde etmek için bazen ek sorular sorulmuş bazen katılımcıların soruları daha iyi anlayabilmeleri için bazı sorular değişik şekilde ifade edilmiş bazen de görüşmenin gidişatına göre soruların sırası değiştirilmiştir. Ayrıca veri toplama sürecine bizzat katılmış olan aynı şekilde bütün görüşmeler kendisi tarafından gerçekleştirilmiş olan katılımcı görüşme sürecinde katılımcıların davranışlarını, mülakat yapılan ortamı gözlemleyerek hem görüşmeler arasındaki bağlantıyı sağlamış hem de görüşmenin yanı sıra bu tür gözlemlerde bulunarak görüşmelerden elde edilen bilginin ne kadar geçerli olup olmadığını kontrol etmiştir. Böylece “araştırma alanına olan yakınlık, yüz yüze görüşmeler yoluyla ayrıntılı ve ve derinlemesine bilgi toplama, gözlemler yoluyla doğrudan ve olayın gerçekleştiği doğal ortam içinde bilgi toplama, uzun süreli bilgi toplama ve elde edilen bulguların teyit edilmesi için alana gidebilme ve ek bilgi toplama” (Şimşek, Yıldırım, 2016; 270) gibi nitel araştırmalarda geçerliliği sağlayan bu önemli özellikler bu araştırmada da uygulanarak araştırmanın geçerliliği sağlanmaya çalışılmıştır.
Ayrıca görüşmelerden sağlıklı verilerin elde edilmesi için öncelikle yarı yapılandırılmış görüşme formlarıyla her gruptan birer kişiyle pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama nitel araştırmada hazırlanan soru formunun hangi açılardan aksadığını aynı şekilde eksik veya fazla soruları tespit ederek soruların sıralamasına ilişkin son düzenlemeyi yapabilmek için uygulanmaktadır (Otrar, Şentürk, 2015; 112). Bu bağlamda görüşme formlarının son hali verildikten sonra görüşmeler nitel araştırmanın birçok ilkesi göz önünde tutularak Tunceli’nin merkezi başta olmak üzere bir köy ve ilçede gerçekleştirilmiştir. Ayrıca ekonomik sıkıntılardan dolayı Elazığ’a göç etmiş iki Alevi Dedesiyle Elazığ ‘da bulunan bir cem evinde görüşmeler yapılmıştır. Tunceli’deki görüşmeler ise park, kafe, kahvehane, cem evinde yapıldığı gibi bazı katılımcıların evinde ya da iş yerlerinde yapılmıştır. Bu ortamlarda farklı gruplarda yer alan kişilerle yapılan görüşmelerde araştırmacı görüşmeler yapılmadan önce katılımcıların güvenini kazanabilmek için araştırmanın amacını ve önemini detaylı bir şekilde açıklayarak katılımcılara bilgi vermiştir. Daha sonra 27 kişiyle yapılan görüşmeler ses kayıt cihazına alınmıştır.
Geriye kalan 8 görüşme ise araştırmacı tarafından not alınmıştır. Görüşme sürecinde konu hakkında derinlemesine bilgi elde edebilmek için araştırmacı katılımcı bir rol üstlenmiştir. Araştırmada etkin bir rol alan araştırmacı doğal ve rahat bir iletişim ortamı sağlamaya çalışmıştır. Ayrıca araştırmacı görüşmeler sırasında görüşülen kişileri yönlendirmeden kaçınarak yansız davranmıştır. Kısaca araştırmacı görüşme sürecinin etkili ve verimli bir hale gelmesi için “görüşme sorularını sorarken akışa göre gerekli değişiklikleri yapma”, soruları konuşma tarzında sorma”, “teşvik edici olma ve geri bildirimde bulunma”, “görüşme sürecini kontrol etme” ve “yansız ve empatik olma” (Brookfield 1992; Patton 2002’den akt. (Şimşek, Yıldırım, 2016; 147) gibi bazı ilkeleri göz önünde tutarak birçoğunu görüşmeler sırasında uygulamaya çalışmıştır.
Farklı ocaklara mensup ve talip olan 35 kişiyle yapılan görüşmeler tamamlandıktan sonra görüşme dökümleri yapılmıştır. Araştırmacı tarafından katılımcıların kimliklerinin gizli tutulabilmesi için her katılımcıya farklı bir kod verilmiştir. Ayrıca görüşmeler sırasında katılımcılara sürekli olarak söylendiği gibi araştırmaya katılan 35 katılımcının kişisel bilgileri gizli tutulmuştur. Araştırmacı tarafından deşifre edilen mülakatlar defalarca okunmuş daha sonra elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Nitel araştırmada yapılan analizin derinliğine göre veri analiz süreci genelde “betimsel analiz” ve “içerik analizi” olmak üzere iki farklı şekilde gruplandırılmaktadır. Elde edilen verilerin daha önce belirlenen temalara göre özetlenmesi ve yorumlanması betimsel analize, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşma ise içerik analizine karşılık gelmektedir. (Şimşek, Yıldırım, 2016; 239-242). Bu bağlamda nitel bir araştırma olarak tasarlanan bu araştırma birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmeyi ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamayı sağlayan içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Genel olarak içerik analizi yöntemi verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması şeklinde yapılmaktadır (Şimşek, Yıldırım, 2016; 243). Bu noktada içerik analizi yöntemine uygun olarak verilerin analizinden önce oluşturulan genel kavramsal çerçeveye ve araştırmanın sorularına göre kodlamalar yapılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler incelendikten
sonra elde edilen bazı yeni veriler kod listesine eklenmiş veya elde edilen bu yeni verilere göre önceden oluşturulmuş bazı kodlar değiştirilmiştir. Ayrıca önceden hazırlanmış temalar da daha sonra elde edilen verilere göre tekrar gözden geçirilmiştir. Böylece sahadan elde edilen verilere göre yeni kod ve temaların eklenmesiyle birlikte daha önceden belirlenen kod ve temaların yenilenerek geliştirilmesi sağlanmıştır. Bu bağlamda kodlar ve temalar tekrar gözden geçirilip düzenlendikten sonra bulguların tanımlanması ve yorumlanmasına geçilmiştir. Sahadan elde edilen verilerin bu şekilde ele alınıp analiz edilmesi araştırma sürecinde araştırmacıya büyük bir kolaylık sağlamıştır.
Böylece Tunceli Alevi ocaklarına mensup veya talip kişilerin yaşlılık algısının tam olarak analiz edilebilmesi için görüşme yapılan Alevi dedelerine, yaşlı yakınlarına ve yaşlılara (65 yaş ve üstü) yaşlılık olgusunun tanımından toplumsal değişmenin yaşlıların yerini ve önemini nasıl etkilediğine kadar birbirinden farklı olan konularda birbirinden farklı olan sorular sorulmuştur. Bu bağlamda derinlemesine yapılan görüşmelerden elde edilen tüm veriler (1) Tunceli Alevi ocaklarında “yaşlılığın”, “yaşlının” ve “yaşlanmanın” nasıl algılandığı (2) Tunceli Alevi ocaklarında yaşlılar için yapılan hizmetler (3) günlük yaşam ve yaşlılar (4) yaşlıların “aile ve sosyal ilişkileri” (5) toplumsal değişme ve yaşlılık olarak belirlenen ana temaların altında analiz edilmiştir.
Bu bağlamda çalışmada Alevi Dedeleri, yaşlılar ve yaşlı yakınlarıyla yapılan görüşmeler sonucu elde edilen bulgular araştırmanın kavramsal ve kuramsal çerçevesinde bulunan bazı kavram ve kuramlarla yorumlanmıştır. Ayrıca Alevi dedeleri, yaşlı yakınları ve yaşlılarla yapılan görüşmeler sonucu elde edilen bulgular kavramsal ve kuramsal çerçevede yer alan bazı kuramların “teyit edilmesi, açıklanması, örneklendirilmesi veya çürütülmesi” (Şimşek, Yıldırım, 2016; 87) için de kullanılmıştır. Daha sonra araştırmanın sonuç kısmında bu araştırmada elde edilen nitel veriler daha önceden yürütülmüş olan bazı farklı çalışmaların bulgularıyla karşılaştırılmıştır.
Ayrıca araştırmacının araştırma sürecindeki konumu açık ve net bir şekilde açıklanmış aynı şekilde veri kaynağı olarak araştırmaya katılan katılımcıların ve görüşmelerin yapıldığı ortamların tanımlanması detaylı bir şekilde yapılmış, araştırma verilerinin nasıl kaydedildiği, analiz edildiği ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Böylece veri toplama ve analiz yöntemleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalar yapılarak araştırmanın dış güvenirliğinin sağlanmasına yönelik önlemler alınmıştır. Ayrıca verilerin betimsel bir yaklaşımla doğrudan sunulması, aynı konu üzerinde yapılmış başka araştırmaların sonuçlarını ulaşılan sonuçların güvenirliğini teyit etmek için kullanılması, görüşmeler yoluyla elde edilen bulguların gözlem yoluyla teyit edilmesi (Şimşek, Yıldırım, 2016; 273-275) gibi nitel araştırmalarda alınması gereken bu önlemlerin birçoğu alınarak araştırmanın iç güvenirliği de sağlanmaya çalışılmıştır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN BULGULARI
5.1. Tunceli Alevi Ocaklarında “Yaşlılığın”, “Yaşlının” ve “Yaşlanmanın” Nasıl