Verilerin Analizi

Anket formundan elde edilen veriler SPSS v11.5 (Statistical Program for Social Sciences version 11.5 for Windows) paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir.

Adölesanların cinsiyete göre demografik özellikleri, sağlık durumları ile ilgili bilgileri, ana öğünleri tükettikleri mekânlar, yemek seçme ve bazı yiyecek/yemekleri severek tüketme durumları, aktif spor yapma durumları, sıklığı ve branşları, öğünleri ile ilgili bilgileri, vitamin/mineral desteği alma durumları, sigara kullanma durumları, bazı besinleri tüketim sıklıkları, günlük enerji ve besin öğesi alımları yeterlilik düzeyleri ve Sağlıklı Beslenme İndeksi (SBİ) puanı frekans yüzde dağılımları ile belirlenmiştir. Antropometrik ölçümlerin referans değerlerle karşılaştırılması sonucunda elde edilen veriler yaşa ve cinsiyete göre 5. persentilin altı, 5-15. persentil, 16-85. persentil, 86-95. persentil ve 95. persentil üzeri olarak sınıflandırılmıştır (Pekcan ve ark. 2000).

Adölesanların cinsiyete göre besin tüketim kayıtlarından hesaplanan enerji ve besin öğelerinin, antropometrik ölçümlerinin, biyokimyasal bulgularının, BKI‟ye göre biyokimyasal bulgularının, bazı besinleri tüketme durumlarına göre antropometrik ölçümlerinin, SBİ‟ye göre antropometrik ölçümlerinin, SBİ‟ye göre biyokimyasal bulgularının, enerji ve besin öğesi alımlarının yeterlik düzeyine göre biyokimyasal ve antropometrik bulgularının, günlük fiziksel aktivite türleri ve enerji

harcamalarının ortalamaları karşılaştırılmıştır. Verilerin parametrik test

varsayımlarını karşılama durumlarına ilişkin çözümlemeler Levene‟s testi ile belirlenmiştir. Homojenliğin sağlandığı (p>0.05) durumda ikili karşılaştırmalarda bağımsız gruplar t-testi ve ikiden fazla grup karşılaştırmalarında ANOVA

kullanılmıştır. Parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda da ikili karşılaştırmalarda Mann-Whitney U testi, ikiden fazla karşılaştırmalarda Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Adolesanların enerji ve besin öğesi alımları ile antropometrik ölçümleri ve biyokimyasal bulguları, antropometrik ölçümleri ile biyokimyasal bulguları, antrpometrik ölçümleri ve fiziksel aktivite için harcanan enerji, biyokimyasal bulguları ve fiziksel aktivite için harcanan enerji arasındaki ilişki korelasyon testi uygulanarak belirlenmiştir. p değeri <0.01 ve <0.05 düzeylerinde önemli kabul edilmiştir (Büyüköztürk, 2002).

4.3.1. Beslenme durumu analizi

Yirmi dört saatlik hatırlatma yöntemi ile elde edilen besin tüketimleri,

adolesanların tükettikleri yemeklerin içine giren besinler ve miktarları standart yemek tarifeleri kullanılarak ayrıştırıldıktan sonra birey başına düşen ortalama günlük besin öğesi miktarları BeBis v3.4 (Beslenme Bilgi Sistemi version 3.4 for Windows) programında değerlendirilerek günlük enerji ve besin öğeleri

(karbonhidrat, protein, yağ, posa, A vitamini, karoten, E vitamini, B1vitamini, B2

vitamini, B6vitamini, folik asit, B12 vitamini, C vitamini, sodyum, potasyum,

kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko, çoklu doymamış yağ asidi, kolesterol) tüketim miktarları belirlenmiştir. Günlük tüketilen ortalama besin öğeleri miktarları cinsiyete göre değerlendirilerek Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığı Gıda ve Beslenme Enstitüsünün günlük alınması önerilen besin öğesi miktarları (RDA) ile karşılaştırılmıştır (Noss ve Rady, 2002).

Değerlendirmede kesişim noktaları olarak önerilen günlük alım düzeyleri [(2/3=%67)±%33] hesaplanmıştır. Enerji ve diğer besin öğelerini önerilen düzeyin %67-133‟ü oranında tüketenlerin alımları yeterli, önerilen düzeyin <%67‟sini tüketenlerin yetersiz, >%133‟ünü tüketenlerin fazla tükettiği kabul edilmiştir (Baysal ve ark. 1999).

Adolesanların besin tüketim kaydı analizleri sonucunda elde edilen diyetin tahıllar, meyveler, sebzeler, süt ve et tüketimleri ile diyetin toplam yağ, doymuş yağ,

kolesterol, sodyum ve besin çeşitliliği kriterleri kullanılarak Sağlıklı Beslenme İndeksi (SBİ) hesaplanmıştır. Sağlıklı Beslenme İndeksi diyet kalitesinin belirlenmesinde kullanılan Healthy Eating Index (HEI) Türkçe‟ye çevrilerek oluşturulmuştur. SBİ‟nin hesaplanmasında besin grupları ve besin öğeleri her biri 0- 10 puan arasında puanladırılmıştır. Örneğin; önerilen tahıl tüketimi “6” porsiyon ise ve belirtilen tüketim miktarı “3” porsiyon ise tahıl grubunun puanı orantı yolu ile hesaplanarak “5” olarak bulunmuştur. Toplam 100 puan üzerinden değerlendirilen SBİ‟de 0-50 puan arası “kötü”, 51-80 puan arası (orta ya da iyileştirme ihtiyacı olan), >80 puan ise “iyi” olarak nitelendirilmiştir. (Weinstein ve ark. 2004).

BileĢen Minumum Puan (0) Maksimum Puan (10)

Tahıllar 0 porsiyon 6-11 porsiyon

Sebze 0 porsiyon 3-5 porsiyo

Meyve 0 porsiyon 2-4 porsiyon

Süt 0 porsiyon 3-4 porsiyon

Et, yumurta, kurubaklagil 0 porsiyon 2-3 porsiyon

Toplam yağ ≥45% kcal ≤30% kcal

Doymuş yağ ≥15% kcal < 10% kcal

Kolesterol ≥ 450 mg ≤ 300 mg

Sodyum ≥ 4800 mg ≤ 2400 mg

Besin çeşitliliği ≤ 3 çeşit/gün ≥ 8 çeşit/gün

a_{SBİ= Sağlıklı Beslenme İndeksi.}

b_{Tüketilmesi Önerilen Minumum ve Maksimum porsiyon miktarları} C

Bowman et al., 1998.

ġekil 2. Her SBĠa

bileĢenib için Minumum ve Maksimum Puanlarc

4.3.2. Antropometrik ölçümler

Obezitenin değerlendirilmesinde sıklıkla kullanılan bir yöntem olan Beden

Kütle Indeksi (BKI), vücut ağırlığının (kg)/[boy uzunluğu (m)]2

formülü ile hesaplanmıştır (Pekcan 1992, Kadıoğlu 2004, Güven ve ark. 2005). BKİ hem çocuklarda hem de yetişkinlerde beslenme durumunu göstermede kullanılan oldukça objektif bir ölçüttür. Ayrıca, klinik değerlendirmede deri altı ve toplam vücut yağının da iyi bir göstergesi olarak da kabul edilmektedir (Sivaslı ve ark. 2006).

4.3.3. Biyokimyasal analizler

Biyokimyasal analizler sonucunda elde edilen bulgular, 13-18 yaş grubu adölesanlara ait referans değerleri ile karşılaştırılmıştır.

4.3.4. Fiziksel aktivitenin analizi

Adölesanların Bazal Metabolizma Hızı (BMH), Harris-Benedict denklemi kullanılarak hesaplanmıştır (Pekcan ve ark. 2000).

Erkekler için, 66.743+13.752 x Ağırlık (kg)+5.003*Boy (cm)-6.755 x Yaş (yıl) Kızlar için, 66.096+9.563 x Ağırlık (kg)+4.676 x Boy (cm)-4.676 x Yaş (yıl)

Fiziksel aktivite için harcanan toplam enerji, BMH‟ın fiziksel aktivite faktörü ile çarpılmasıyla bulunmuştur. Fiziksel aktivite faktörü, fiziksel aktivite için harcanan sürenin (saat) fiziksel aktivite katsayısı ile çarpılmasıyla bulunmuştur. Aktivite gruplarının fiziksel aktivite kat sayıları aşağıda verilmiştir.

Uyku, 1.0

Yatarak dinlenme, 1.0

Oturarak yapılan aktiviteler, 1.5 Ayakta yapılan aktiviteler, 2.5 Hızlı yürüme, 5.0

Bisiklet binme vb. aktiviteler, 50.

Dans vb. aktiviteler, 5.0

Futbol, basketbol vb. aktiviteler, 7.0

Fiziksel aktivite düzeyi (PAL), toplam enerji harcamasının BMH‟na oranlanarak bulunmuştur. PAL, 1.2-1.4 arasında olanlar çok hafif aktivite düzeyi, 1.5-1.6 arasında olanlar hafif aktivite düzeyinde ve 1.7-2.0 arasında olanlar orta aktivite düzeyinde değerlendirilmiştir (James ve Schofield 1990, Pekcan ve ark. 2000).