Veri Yoğunlaştırma ve R-ağacı

R-ağacı ve türevleri dinamik ortamlarda ekleme ve silme işlemlerini gerçekleştirebilecek bir yapıya sahiptirler. Doluluk oranı (m) belirlenirken kurulan dizin yapısının kullanılacağı ortam ve hedefler önemlidir. Dinamik bir ortamda R- ağacı %50 civarında bir doluluk oranı belirler, deneysel çalışmalar ise ortalama olarak bu oranın %70 olduğunu göstermektedir [42]. Durağan (statik) bir ortamda bu oran daha da iyileştirilebilir. Doluluk oranının artması sayesinde ağaçtaki boşluklar azalacak ve bu boşluklardan dolayı derinliği artan ağaç küçülecek, sığlaşacaktır. Bu sayede de arama performansı tepki süresi açısından iyileşecektir.

Boş alanların azaltılması ve ağacın yoğunlaştırılması için veriler eklenmeden önce bir takım ön işlemlere tabi tutulur. Bu mantıkla kurulan bir dizin yapısında verilerin her zaman durağan olması gerekmez. Güncelleme yapıldığında veya belirli aralıklarla veriler yeniden düzenlenerek dizin yapısı yeniden kurulabilir. Bu sayede R-ağacının doluluk oranları %100’e yakın değerlere taşınabilir. Verilerin

sıklaştırılmasına yönelik olan bu türlü algoritmalara yoğunlaştırma (packing)

algoritmaları denir.

Genel süreç B-ağaçlarının yapılandırılmasına benzer. İlk önce yapraklar ve daha sonra üst seviyeler ve kök oluşur. Her bir düğümün tutabileceği dikdörtgen sayısı M, veri kümesindeki toplam dikdörtgen sayısı ise N olmak üzere genel bir yoğunlaştırma algoritması şöyle düşünülebilir :

♦ Veri kümesi (dosyası) N adet dikdörtgen, ⎡N/M⎤ tane ardışık gruba sıralı bir şekilde dağıtılmak üzere ön işlemden geçirilir. Her bir grup aynı seviyedeki yapraklara yerleşecektir. Sona kalan grup, b’den daha az sayıda eleman içerebilir.

♦ ⎡N/M⎤ tane grup sayfalara yerleştirilir ve (mbb, oid) düzenindeki dizin kayıtları her bir yaprak için geçici bir dosyaya aktarılır.

♦ Geçici dosyada tutulan dikdörtgenler (mbb) özyinelemeli olarak ağaç yapısında köke varana kadar yoğunlaştırarak yerleştirilir.

4.3.1 STR (Sort-Tile-Recursive) Yoğunlaştırma Algoritması

Genel çerçevesi maddeler halinde verilen veri yoğunlaştırma algoritmaları verileri yoğunlaştırırken (sıkıştırırken) izledikleri yola göre farklılaşırlar. [58]’de öne sürülen STR (Sort-Tile-Recursive) algoritması basit ve etkili bir çözümle kendisinden önceki yoğunlaştırma algoritmalarına oranla %50’ye varan üstünlük sergilemektedir.

STR çözümünde genel çözüm maddelerinde olan kabuller temel alınır. N tane dikdörtgen, kapasitesi M olan ⎡N/M⎤ tane yaprağa yerleştirilecektir. Yaprak sayısına P dersek, yatayda ve dikeyde sayıları eşit ve P olan dilimlere ayrılan

düzlemde, N tane dikdörtgen sıralanıp bu dilimlere yerleştirilecektir.

İlk olarak dikdörtgenler merkezi noktalarının x koordinatına göre sıralanır ve S tane dikey dilim oluşturulur. Son dilim hariç her bir dilim, sıralı listeden SxM tane dikdörtgen içerir. Son dilimin eleman sayısı SxM’den az olabilir. Dikey dilimleri

belirledikten sonra y koordinatına göre sıralama yapılır ve M tane dikdörtgen barındıran gruplara ayrılır. Bu aşamada yoğunlaştırılmış (sıkıştırılmış) R-ağacının yaprakları açığa çıkar. Dikdörtgenler ön işlemden geçirilip yaprakların içerikleri düzenlendikten sonra öz yinelemeli olarak yukarı seviyeler oluşturulur. Şekil 4.9’da daha önceki şekillerde de örneklenen hidrografik veri kümesi kullanılmıştır ve geleneksel R-ağacı ve yoğunlaştırma tekniğinin karşılaştırmalı sonuçları verilmiştir.

Şekil 4.9 : R-ağacı (a) ve STR ile yoğunlaştırlmış R-ağacı örnekleri Doluluk oranı olabildiğince yüksek tutularak %100’e yaklaştırılan bu yapıda yer kullanımında verim en üst düzeye çekilmek istenmektedir. Fakat dezavantaj olarak öne sürülecek en önemli nokta dinamik ekleme ve silme işlemlerine doğrudan desteğinin zayıflığıdır. Yeni bir ekleme sonucunda doluluk oranları yüksek olacak şekilde yapılandırılmış bir ağaçta taşma olma olasılığı oldukça yüksektir. Bu gibi durumlara alternatif bir çözüm olarak doluluk oranları %100’den düşük seçilebilir veya yeni duruma göre yeniden yapılandırma tercih edilebilir. Bu yöntemde tamamen ortadan kaldırılamayan bir diğer durum ise dikdörtgenlerin örtüşmesidir. Mevcut yapısı ile durağan (statik) veri kümelerini hedefleyen uygulamalarda tercih edilebilecek bir çözüm sunan STR algoritması, ağaç derinliğini azalttığından ve ön işlemler sayesinde konumsal olarak birbiriyle alakalı nesneleri aynı yapraklarda daha iyi gruplamasından dolayı konumsal sorgularda kayda değer performans sağlamaktadır.

4.4 R+-ağacı

R+-ağacı, dizin dikdörtgenlerinin ara düğümlerde de tutulabildiği ve örtüşmelerine izin verilmediği bir R-ağacı yapısıdır. Örtüşmelerin az olduğu bir yapıda sorguların tepkileri daha hızlı olacaktır ve maliyetler düşecektir. Örneğin bir nokta sorgusunda kökten yapraklara doğru tek bir yol izlenerek sadece noktayı içeren nesnelerin olduğu yaprağa erişilir. Bu nesnelerin dizin dikdörtgeni bir başkasıyla tanım gereği örtüşmeyeceğinden tek bir yol izlenerek adaylar belirnebilir.

R+-ağacının sağlaması gereken özellikler [66]’da verilmiştir :

♦ Ara düğümlerdeki her bir (I,cp) kaydı için, R dikdörtgeni I tarafından tamamen örtülmek şartıyla, cp ile gösterilen bir düğümün alt ağacında yer almalıdır. Buna aykırı durum R’nin bir nesnenin sınırlayıcı kutusu (mbb) olmasıdır ki yaprakta yer alan bir kayıt anlamındadır. Bu durumda R, I ile kısmi olarak örtüşebilir.

♦ Herhangi iki ara düğümün dizin dikdörtgeninin örtüşmesi (kesişime sahip olması) söz konusu değildir.

♦ Düğümlerdeki kayıt sayıları için en az veya en çok olacak şekilde bir kısıt yoktur. Bu konudaki tek özel durum kökün kendisinin yaprak olmadığı durumda en az iki çocuğunun olması gerektiğidir. Bütün yapraklar aynı seviyede yer alır ve ağaç dengelidir. Bu denge ekleme ve silme algoritmaları tarafından sağlanmalıdır.

Şekil 4.10’da örnek bir R+-ağacı verilmiştir. 8 ve 12 numaralı nesnelerin tekrarlı kayıtlar olduğu görülmektedir. 8 numaralı nesne p ve r yapraklarıyla, 12 numaralı olan ise p ve q yapraklarıyla örtüşmektedir. Her iki nesne de aynı yaprak seviyesindedir fakat dizin dikdörtgenleri kesinlikle üst üste binmemektedir, kesişimleri yoktur, örtüşmemektedir.

Şekil 4.10 : R+-ağacı

R+-ağacı yapısal olarak R-ağacı ile aynı görünüme sahip olmasına rağmen doluluk oranı R-ağaçlarındaki gibi ön görülemediğinden ve nesne tekrarları yüzünden R+-ağacı aynı veri kümesini kullanan R-ağacından daha büyük olabilmektedir. R+-ağacının yapılandırması ve yönetimi diğer R-ağacı tiplerinden daha karmaşık ve zordur [33].

R+-ağacı yapılandırılırken veri ekleme sıradan bir R-ağacı ekleme süreci değildir. Dinamik eklemelere izin verilirken bir yandan da kendine özgü yoğunlaştırma (sıkıştırma) algoritması ile tüm düğümlerin olabildiğince doldurulmasını sağlar. Bu durum durağan veya sık değişmeyen veri kümeleri için elverişlidir. Ölü alanlar azaltılarak sorgulardaki yanlış adayların potansiyeli düşürülebilir. Alan kullanımı etkinliği düzenlenerek taşan düğümlerin bölünme sayıları indirgenebilir. R+-ağaçları tam kapasiteye kadar yoğunlaştırılırsa derinliği R-ağacından çok daha az olacaktır. Bu da arama performansını olumlu etkiler.

Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse nokta sorgularında örtüşmeyen düğümler sayesinde daha az yol ile daha az yaprağa erişim yapılarak R- ağacından daha etkili sonuçlar alınabilir. Pencere sorguları için kazanç bu kadar kesin olarak tayin edilemeyebilir. Nesne tekrarlarının ağacı büyütmesi ve aday listesinin bu tekrarlaran kayıtlardan arındırılmasına yönelik ardıl işlemler buna sebep olmaktadır.