Veri Toplama Yöntemi

Nitel araştırmalarda yaygın olarak kullanılan veri toplama yöntemleri; görüşmeler (derinlemesine görüşme, odak grup görüşmeleri gibi), gözlemler (katılımlı gözlem, katılımcı olmayan gözlem gibi), dokümanlar (dergiler, tıbbi kayıtlar, fotoğraflar, biyografiler, mektuplar gibi) ve görsel-işitsel materyaller şeklindedir (Creswell, 2016: 160-173; Glesne, 2013: 85-190). Aynı zamanda nitel araştırmalarda ve özellikle temellendirilmiş kuram araştırmalarında en sık kullanılan ve kritik rol oynayan veri toplama yöntemi görüşmelerdir (Charmaz, 2015: 133-138; Creswell, 2016: 88,162; Yıldırım ve Şimşek, 2016: 76). Burada önemli olan olguyla ilgili deneyimi olan az sayıdaki bireyle derinlemesine görüşme yaparak, bu bireyler için olgunun anlamını tanımlayabilmektir (Creswell, 2016: 162).

Bu araştırmada yüz yüze derinlemesine görüşme tekniği kullanılmıştır. Derinlemesine görüşmelerin amacı, araştırma konusunun ilgi alanına giren görüşmecilerin bilgi ve deneyimlerinden yararlanmaktır. Araştırmacı, görüşmeler yoluyla katılımcıların deneyimlerini, onları motive eden unsurları ve dünya görüşlerini keşfetme ve detaylandırmayı amaçlar. Ayrıca kendi perspektiflerinin dışından dünyayı görerek katılımcılarla birlikte öğrenme deneyimi yaşar (Rubin ve Rubin, 2012: 3). Araştırmada görüşme tekniğinin sağladığı etkileşim, esneklik ve sondalar yoluyla irdeleme özellikleri kullanılmış ve olguya ilişkin yaşantılar ve anlamlar ortaya çıkarılması amaçlanmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bu sebeple araştırmacı katılımcılara güven ve empatiye dayalı bir etkileşim ortamı oluşturmaya; yaşantıların derinliğine ortaya konulabilmesi ve açıklanabilmesi için de katılımcılarla yoğun bir etkileşim içine girmeye özen göstermiştir. Derinlemesine görüşmelerde bir araştırma sorusu üzerine odaklanılır ve sorunun cevabı derinlemesine irdelenir. Araştırmacı ana araştırma sorusuna odaklanarak, görüşme boyunca durumun niçin meydana geldiği, hangi anlam ya da anlamlara geldiği ve nasıl bir süreçte geliştiğine yönelik görüşmeyi sürdürür (Rubin ve Rubin, 2012: 5-6). Araştırmada vergi teşvik uygulamalarının otomotiv sektörü üzerinde ne düzeyde etkili olduğu sorusuna odaklanılmış ve belirlenen araştırma sorularıyla pilot çalışma yürütülmüştür. Pilot çalışma kapsamında, bir yönetici ve bir satış temsilcisi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulama sürecinde görüşme soruları yeniden gözden geçirilerek, görüşme

sorularında küçük değişiklikler yapılmasına karar verilmiş ve araştırmanın görüşme tekniği kısmında kararlaştırılan sorulara yer verilmiştir.

3.1.3.1. Görüşme tekniği

Görüşme, bir dizi katılımcı ile bir araya gelinerek araştırma sorularının katılımcılara yöneltilmesi ve elde edilen bilgilerin kaydedilmesi biçiminde yürütülen bir veri toplama tekniğidir (Tracy, 2013: 81). Görüşme, katılımcılara fikirlerin ve deneyimlerin paylaşılması açısından esnek bir platform sunmaktadır (Moriarty, 2011: 8). Görüşme yöntemi en çok kullanılan nitel araştırma tekniklerinden birisi olup (Mack vd., 2005: 29), yapılandırılmış/standartlaştırılmış görüşme, yarı yapılandırılmış görüşme ve yapılandırılmamış/standartlaştırılmamış görüşme yaklaşımları bulunmaktadır (Merriam, 2015: 87; Berg ve Lune, 2015: 133).

3.1.3.1.1. Görüşme çeşitleri

Yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere üç çeşit görüşme çeşidi bulunmaktadır. Bu teknikler, görüşme yapılacak konunun içeriğine, görüşülecek kişilere ve incelenecek olgulara göre araştırmacı tarafından seçilmektedir (Merriam, 2015):

Yapılandırılmış görüşme, daha önceden belirlenmiş standart soru setinden

oluşan görüşmelerdir. Araştırmacı soruları okur ve cevapları kayda geçer, görüşmeye esneklik kazandırmaz (Altunışık vd., 2015).

Yarı yapılandırılmış görüşme, önceden hazırlanan sorulara göre başlayan, araştırmacının bağımsız sorular sorma hakkına sahip olduğu yöntemdir. Burada araştırmacı gerekli gördüğü durumlarda soru sormama veya ekleme yapma hakkına sahiptir. Belli standart süre kısıtlaması yoktur. Yarı-yapılandırılmış görüşme esnek, erişilebilir ve anlaşılabilir bir yapıya sahip olduğu için, kişisel ve örgütsel davranışlardaki gizli yönleri açığa çıkarma yeteneğine sahiptir (Karataş ve Yavuzer, 2015).

Yapılandırılmamış görüşmede, önceden hazırlanan görüşme sorularının bulunmadığı, araştırmacının belli bir konu üzerinde tartışma ortamı oluşturduğu ve amaca yönelik ortaya çıkan açık uçlu sorulara cevap aranan yöntemdir. Birçok farklı

bilgiye de ulaşılması mümkün olan bu yöntemde birden fazla görüşme yapılması da mümkündür (Karataş ve Yavuzer, 2015).

Bu araştırmada görüşme yöntemlerinden araştırmada yapılan görüşmeler esnasında görüşmenin durumuna göre sorulara müdahale edebilme esnekliği tanıması sebebi ile yarı yapılandırılmış görüşme formu yaklaşımı tercih edilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinde, araştırılacak alanı temsil eden açık uçlu soruların oluşturduğu bir form üzerinden görüşmelerin esnek olarak yürütülebilmesi (Bricki ve Green, 2007: 11), görüşme sürecinde soruların yeniden sıralanabilmesi, görüşmecinin soruları açıklayabilmesi ve görüşmecinin sorulara istinaden alt başlıklar açılabilmektedir. (Berg ve Lune, 2015: 133).

3.1.3.1.3. Görüşme tekniğinin güçlü ve zayıf yönleri

Görüşme tekniğinin güçlü yanları olduğu gibi zayıf yanları da bulunmaktadır. Yüksek yanıt oranı, ortam üzerindeki kontrol, soruların sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, derinlemesine bilgi görüşme tekniğinin güçlü yönlerini, zaman alıcı olması, maliyetli olması, olası yanlılık, kayıtlı ya da yazılı bilgileri kullanamama, gizliliğin ortadan kalkması, soru standardının olmayışı, soru sayısının sınırlı oluşu, bireylere ulaşma güçlüğü ise zayıf yönlerini oluşturmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2016).

Bunun yanı sıra görüşme tekniği diğer tekniklerden farklı olarak bazı avantaj ve dezavantajlara sahiptir (Büyüköztürk vd., 2012).

Görüşme tekniğinin avantajları;

 Araştırmacı tarafından gerçekleştirilen görüşmeler, araştırma sürecinin herhangi bir aşamasında kullanılabilir,

 Görüşülen kişi, görüşmeye hazır olacağından dolayı araştırmacının soruları anında cevaplanabilir,

 Görüşülen kişi sorulan soruyu anlamadığı takdirde, soru araştırmacı tarafından daha anlaşılır hale getirilebilir,

 Bu teknik, görüşülen kişi ile araştırmacı arasında işbirliğini geliştirmede en etkili yol olarak görülür,

 Görüşülen kişi ile araştırmacı arasında güven ve dostluk kurarak, görüşülen kişiden karmaşık ve hassas konular hakkında bilgi alınmasıdır. Görüşme tekniğinin dezavantajları;

 Görüşülen kişinin eğitilmesi ve hazırlaması için geniş zaman gerekir,

 Görüşülen kişi ile araştırmacının tanışması, dostça ilişki kurabilmesi ve elde edilen verilerin analizlerinin zaman alması,

 Araştırmacının görünüşü, konuşması, beklentileri, görüşme tipi/çeşidinin yapılacak olan görüşme için çok önemli olmasıdır.