Veri Toplama Süreci

Merriam (2015: 83)’ a göre, “veri çevremizde sıradan ve alenen bulunan bir bilgi değildir. Bilginin veri olup olmayacağı araştırmacının ilgisine, araştırdığı konuya ve bakış açısına göre değişmektedir.” Bu araştırma ise araştırılan konu ve araştırmacının bakış açısı doğrultusunda nitel bir yöntemle yürütülmüştür. Nitel araştırmalarda veriler kelimelerle elde edilmektedir (Patton, 2002: 4). Bu anlamda nitel araştırmalarda veri toplamak için kullanılan en yaygın yöntem mülakat tekniğidir (Merriam, 2015: 84). Mülakatın temel amacı özel veri toplamaktır. Araştırmacı katılımcılarla mülakat yaparak onların akıllarındaki şeyi öğrenmek ister (Patton, 2002: 341). Buradan hareketle bu araştırmadaki veriler de mülakatlar aracılığıyla elde edilmiştir. Ulaşılmak istenen veriler ışığında, Türkiye’de faaliyet gösteren çokuluslu/ulusötesi firmalarda çalışan 10 alıcı ülke kökenli beyaz yakalı çalışanla mülakat gerçekleştirilmiştir. Bu mülakatlar 45 ile 70 dakika arasında sürmüştür. Mülakatların büyük bir bölümü için, katılımcıların da izniyle ses kaydı alınmış ve böylece mülakatlardaki veri kaybının en aza indirgenmesi hedeflenmiştir.

Araştırmaya konu olan verilerin, başta, ilgili çokuluslu/ulusötesi firmaların Türkiye’deki bağlı ortaklığında çalışan köken ülke yöneticilerinden elde edilmesi düşünülmüştür. Ancak Türkiye’de çalışan söz konusu expat yöneticilerin; Türkiye’deki makro kurumsal bağlamı bilmemeleri, veri toplama noktasında sıkıntılar yaşanacağını göstermiştir. Nihayetinde araştırmacı, “Türkiye’de faaliyet gösteren çokuluslu/ulusötesi firmalarda çalışan alıcı ülke yöneticilerinin rolünü” araştırmaya yönelmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada ulaşılmak istenen verilerin muhatabı, Türkiye’de faaliyet gösteren çokuluslu/ulusötesi firmalarda çalışan Türk yöneticiler olmuştur.

3.2.1. Mülakat Sorularının Hazırlanması

Merriam (2015: 69)’a göre; alanda gözlemlediğimiz şeyler, katılımcılara sorduğumuz sorular ve incelediğimiz dokümanlar çalışmanın teorik çerçevesiyle belirlenmektedir. Bu araştırmada da mülakat soruları belli bir teorik çerçeveye bağlı kalarak hazırlanmıştır. Bu araştırmadaki çerçeve, Whitley (2002: 48)’in “iş sistemlerini yapılandıran temel kurumsal özellikler” çerçevesidir. Bu çerçevede bir ulusun makro kurumsal kimliğini oluşturan dört temel parametre bulunmaktadır. Bunlar; devlet, finansal sistem, beceri geliştirme-kontrol sistemi ve otorite-güven ilişkilerini düzenleyen norm ve değerlerdir.

Tablo 5

Veri Toplama ve Analiz Süreçlerine Yön Veren Göstergeler Makro Kurumsal

Özeliklere İlişkin Temalar

Temalara İlişkin Göstergeler

De

vlet

-Bir kurum olarak devletin iş dünyasıyla kurduğu ilişkinin niteliği

-Devletin kaynak sağlayıcı olarak üstlendiği rolün niteliği

-Devletin müşteri olarak oynadığı rol

-Devletin risk paylaşımcı olarak oynadığı rol

Fin an sal S iste m ^{-Kredi temelli} -Piyasa temelli

-İhtiyaç duyulan dış kaynaklara ulaşma araçları E ğitim S iste m

i ^{-Genel eğitim sistemi} -Mesleki eğitim sistemi -Kamu eğitim sisteminin gücü

-Eğitim sisteminin işletmelerin istediği nitelikte personel yetiştirme yetkinliği -Eğitim sistemine duyulan güven

Otor ite ve Gü ve n İli şk il er i

-Formel kurumlara duyulan

güven derecesi

-Yetki ilişkileri-güç mesafesi

-Formel kurumlara duyulan güven düzeyi -Güç aralığının ve yetki/hiyerarşi ilişkilerinin niteliği

Kaynak: Makro kurumsal Bağlamın Aile İşletmelerinin Kurumsallaşma Çalışma ve Başarısına Etkileri: Türkiye Eksenli Çoklu Örnek Olaylar, Coşkun R., Taş A., Gürler G., Yayınlanmamış Makale.

Tablo 5’te devlet parametresiyle ifade edilmek istenen; devletin ekonomik işleyişteki baskınlığı, çokuluslu/ulusötesi firmalara ve aracılara karşı tutumu, özel sektörle riskleri paylaşma eğilimi gibi hususlardır. Finansal sistem ile ulaşılmak istenen, ülkedeki genel

ekonomik koşullar ve ülkenin finansal olarak kredi temelli mi yoksa sermaye piyasası temelli mi bir sisteme sahip olduğudur. Eğitim sistemi parametresinde ele alınan husus ise eğitim sisteminin genel nitelikleri ve etkinliğidir. Bu çerçevedeki son parametre, otorite-güven ilişkilerini düzenleyen norm ve değerlerdir. Burada ulaşılmak istenen, bir ülke toplumundaki hiyerarşi anlayışı, ast-üst ilişkileri ve ülkede işlerin yapılış şekliyle ilgili kabul edilen normlar gibi hususlardır. Mülakat soruları bu parametreler doğrultusunda, operasyonel hale getirilerek hazırlanmıştır.

Teorik çerçeve, araştırmacının mantıksal bir bağlamda mülakat sorularını hazırlaması açısından oldukça önemlidir. Ancak teorik çerçeve aynı zamanda görmediğimiz, sormadığımız ve ilgilenmediklerimizi de belirlemektedir (Merriam, 2015: 69). Bu anlamda odaklandığın şey, kaçıracağın şeyi de belirleyebilir. Ancak bu çalışmada araştırmacı, teorik bir çerçeveden hareket etse bile, yarı yapılandırılmış ve esnek biçimde hazırlanmış mülakat sorularıyla gözden kaçırılacakları en aza indirgemeyi hedeflemiştir. Çünkü yarı yapılandırılmış mülakatlarda belli bir görüşme kılavuzu olsa da; buradaki sorular görece esnektir. Dolayısıyla da mülakat yapılan her katılımcıdan spesifik veriler toplanabilir. Ayrıca yarı yapılandırılmış mülakatlarla, katılımcının algıladığı dünyayı kendi düşünceleriyle anlatması da sağlanmaktadır (Merriam, 2015: 87-88).

3.2.2. Mülakat Yapılacak Kişilerin Belirlenmesi

Mülakat ya da görüşme yolu ile veri toplama, kimler ile görüşüleceği konusunda karar vermek ile başlar. Bu karar, araştırmacının neyi kimin bakış açısından öğrenmek istediğine bağlıdır. Burada önemli olan ise araştırmacının, konuya katkı sağlayacak katılımcıları seçerek, teoriye ve amaca uygun örnekleri bulmasıdır. Dolayısıyla nitel çalışmalarda önemli olan katılımcıların sayısı değil; fenomeni anlaması ve algılarını başarılı bir şekilde araştırmacı ile paylaşmasıdır (Merriam, 2015: 101-102).

Bu çalışmada, konuya katkı sağlayacak katılımcıların belirlenmesi aşamasında, öncelikle, Türkiye’de çalışmakta olan expat yöneticiler değerlendirilmiştir25. Bu değerlendirmede, uzun yıllar Türkiye’de yaşamakta olan Güney Kore kökenli bir yöneticiyle informel görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmeler neticesinde, Türkiye’de çalışan expat yöneticiler üzerinden, böyle bir araştırma yürütülmesinin pek mümkün olmadığı görülmüştür. Çünkü bu yöneticiler kısa bir süre için Türkiye’ye çalışmaya gelmektedir.

25 Çünkü çalışma, ilk önce, Türkiye’de çalışan expat yöneticilerin Türkiye ile kendi ülkeleri arasındaki kurumsal mesafeden kaynaklanan sorunların çözümünde nasıl bir rol üstlendiklerini anlamaya yönelik olarak tasarlanmıştır.

Dolayısıyla bu yöneticiler, Türkiye’nin makro kurumsal özelliklerini ve bu özellikler bağlamında Türkiye ile kendi ülkeleri arasındaki mesafeyi değerlendirebilecek nitelikleri ve tecrübeyi kazanamadan Türkiye’den ayrılmaktadır. Ayrıca firmalar da, bu yöneticilere kurumsal mesafeden kaynaklanan sorunların çözümünde rol almaları yönünde bir görev yüklememektedir. Expatlara biçilen roller, böylesi sorunların çözümünden çok daha farklı roller olmaktadır.

Bu durum, araştırmacıyı çokuluslu/ulusötesi firmalarda çalışan Türk yöneticilerle görüşmeye yöneltmiş ve araştırma yabancı kökenli çokuluslu/ulusötesi firmalarda çalışan yöneticilerin alıcı ve köken ülke arasındaki kurumsal mesafeden kaynaklanan sorunların çözümünde nasıl bir rol aldıklarını anlamaya yönelik olarak tasarlanmıştır. Bu aşamadan sonra, çeşitli referanslar vasıtasıyla, çalışma için kilit rol oynayacağı düşünülen katılımcılara ulaşılmıştır. Fakat katılımcılara kimliklerinin saklanacağı garantisi verilmiştir. Bu nedenle, katılımcıların kimlikleri bu çalışmada ya da herhangi bir yerde kesinlikle paylaşılmayacaktır.

3.2.2.1. Katılımcılara İlişkin Demografik Özellikler

Mülakat yapılan katılımcılara dair demografik özellikler aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

Tablo 6

Katılımcıların Demografik Özellikleri

KATILIMCI YAŞ CİNSİYET MEDENİ DURUM ÖĞRENİM DURUMU FİRMADAKİ POZİSYONU FİRMADAKİ TECRÜBESİ K01 39 ERKEK EVLİ YL ÜRETİM MÜDÜRÜ 3 YIL K02 45 ERKEK EVLİ LİSANS ÜRETİM

TEKNOLOJİLERİ MÜDÜRÜ

6 YIL

K03 42 ERKEK EVLİ YL İNSAN KAYNAKLARI

MÜDÜRÜ

5 YIL

K04 40 ERKEK EVLİ LİSANS DIŞ TİCARET MÜDÜR YARDIMCISI

4 YIL

K05 43 ERKEK EVLİ LİSANS KALİTE KONTROL MÜDÜRÜ

10 YIL K06 35 KADIN BEKÂR YL DIŞ TİCARET

MÜDÜR YARDIMCISI

8 YIL

K07 40 ERKEK BEKÂR YL KALİTE KONTROL MÜDÜRÜ

3 YIL K08 44 ERKEK EVLİ YL GENEL MÜDÜR 2 YIL K09 37 ERKEK EVLİ LİSANS MUHASEBE-FİNANS

MÜDÜRÜ

7 YIL K10 44 ERKEK EVLİ LİSANS MUHASEBE FİNANS

MÜDÜRÜ

Tablo 6’da katılımcıların demografik özellikleri incelendiğinde, yaşlarının 35 ile 45 arasında değiştiği görülmektedir. Yaş ortalamaları ise 40,9’dur. Katılımcıların cinsiyetleri göz önüne alındığında; 9’unun erkek, 1’inin kadın olduğu görülmektedir. Yani katılımcıların büyük bir çoğunluğunu erkek yöneticiler oluşturmaktadır. Bunun gerekçesi ise Türkiye’de yönetici pozisyonunda bulunan kadın çalışanların azlığıdır. Eğitim durumlarına göre 5 yöneticinin lisans, 5 yöneticinin ise yüksek lisans mezunu olduğu görülmektedir. Medeni durumlarına bakıldığında; katılımcıların 8’inin evli, 2’sinin bekâr olduğu görülmektedir. Katılımcıların 1’i üretim müdürü, 1’i üretim teknolojileri müdürü, 1’i insan kaynakları müdürü, 2’si dış ticaret müdür yardımcısı, 2’si kalite kontrol müdürü, 1’i genel müdür ve 2’si muhasebe-finans müdürü pozisyonunda görev yapmaktadır. Firmalarda çalışma süreleri 2 yıl ile 10 yıl arasında değişmektedir. Ortalama çalışma süresi ise 4, 8 olarak hesaplanmıştır. Katılımcıların demografik özellikleri, çalıştıkları firmalardaki pozisyonlarını da göz önüne aldığımızda, mülakat sorularını cevaplayacak nitelikte ve tecrübede olduklarını göstermektedir.