Veri toplama aracı üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde çalışanların demografik özelliklerine ilişkin araştırmacı tarafından geliştirilen “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. İkinci bölümde Gökçe (2006) tarafından geliştirilmiş ve geçerlilik - güvenilirlik çalışması yapılmış olan tek boyutlu, beşli likert türü “İş Yerinde Duygusal Yönden İncitilme” ölçeği, üçüncü bölümde ise Celep (2000) tarafından geliştirilmiş ve geçerlilik- güvenilirlik çalışması yapılmış olan, dört alt boyutlu beşli likert türü “Çokboyutlu Örgütsel Adanmışlık Öğretmen Ölçeği” kullanılmıştır.
3.3.1. Kişisel Bilgi Formu
Araştırmada kullanılan kişisel bilgi formu öğretmenlerin çeşitli değişkenlere göre özelliklerini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Araştırmaya katılan kişilere; cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, branş, meslekteki hizmet süresi, bulundukları okuldaki çalışma süreleri, okul türü olmak üzere sekiz tane soru yöneltilmiştir.
Okul türünün belirlenmesinde araştırmacı tarafından okullar genel lise ve mesleki/teknik lise olmak üzere iki grupta toplanmıştır. Bu gruplamalar Tablo- 5’teki gibidir:
Tablo-5: Okul Türleri ve Gruplamaları
Genel Lise Mesleki/ Teknik Lise
Genel Lise Anadolu Lisesi Fen Lisesi
Anadolu Öğretmen Lisesi Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi
Sağlık Meslek Lisesi / Anadolu Sağlık Meslek Lisesi
Teknik Lise / Anadolu Teknik Lisesi Meslek Lisesi / Anadolu Meslek Lisesi Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Kız Teknik ve Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi
İmam Hatip Lisesi / Anadolu İmam Hatip Lisesi
Araştırmaya katılan öğretmenlerin branşları da 6 grupta toplanmıştır. Bu gruplamalar Tablo-6’da gösterilmiştir.
Tablo-6: Branş ve Gruplamaları
Fen Alanları Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji
Sosyal Alanlar Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih, Coğrafya, Felsefe Grubu
Mesleki / Teknik Alanlar Meslek dersleri
Yabancı Dil Alanları İngilizce, Fransızca, Almanca
Güzel Sanatlar / Spor Alanları Görsel Sanatlar, Müzik, Beden Eğitimi Psikolojik Danışmanlık ve
Rehberlik
Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmen
3.3.2. İş Yerinde Duygusal Yönden İncitilme Ölçeği
“İş Yerinde Duygusal Yönden İncitilme Ölçeği” Gökçe (2006) tarafından geliştirilmiştir. Gökçe (2006), ilk aşamada “İş Yaşamında Duygusal Yönden Zarar Görme Anketi” adı ile hazırlamıştır. Anketin hazırlanması için yapılan ön uygulamalar sırasında, anketin adının katılımcılarda önyargı oluşturması nedeniyle, “İş Yerinde Duygusal Yönden İncinme Anketi” biçiminde ismini değiştirmiştir. Anketin geliştirilme sürecinde alınan görüşler sonucunda ise, anketin adı “İş Yerinde
Duygusal Yönden İncitilme Anketi” biçiminde değiştirilmiştir. Sonuçta anket, bu isimle uygulanmıştır. Ancak, araştırmanın yazılması sürecinde çalışma için en uygun ifadenin ‘İş Yerinde Yıldırma’ olduğuna, Gökçe(2006) tarafından karar verilmiştir. Bu nedenle, araştırmanın özellikle bulgular bölümünde ‘duygusal yönden incitilme’ ifadesi yerine ‘yıldırma’ ifadesi kullanılmıştır.
Ölçekte 59 madde yer almaktadır. Faktör analizi sırasında, ölçekte yer alan, birbirinden bağımsız alt faktörleri belirlemek için Varimax Dik Döndürme Yöntemi ve Equamax Yatay Döndürme Yöntemi kullanılmıştır. Her iki döndürme sonucunda da ölçeğin tek boyutlu olduğu görülmüştür. Anketin yapı geçerliliği Varimax Dik Döndürme Yöntemi ile yapılan analiz sonucuna göre değerlendirilmiştir. Analiz sonunda maddelerin faktör yük değerleri. 35’in üzerinde çıktığı için, ölçekten herhangi bir madde atılmamıştır. Tek faktörden oluşan bu ölçeğin iç tutarlılık katsayısı ve madde toplam korelasyonu da hesaplanmıştır. Buna göre ölçeğin madde toplam korelasyonlarının .55 ile .95 arasındadır. Ölçeğin Cronbach’s Alpha katsayısı .99 dur. Ölçekte yer alan tek faktörün açıkladığı varyans %68,8 olarak hesaplanmıştır. Bu bulgular doğrultusunda “duygusal yönden incitici davranışlar” ölçeğinin tek faktörlü ve yüksek derecede güvenilir bir ölçek olduğu kabul edilmektedir (Gökçe, 2006 s. 99-104).
Bu araştırmada uygulama öncesi yapılan güvenirlik analizi sonucu ölçeğin Cronbach’s Alpha katsayısı .98 olarak bulunmuştur. Ölçek likert tipi beşli dereceleme türüne uygun olarak hazırlanmıştır. Bu bölüm (1) hiç, (2) nadiren, (3) ara sıra, (4) çoğu kez, (5) her zaman şeklinde 5’li Likert ölçeği biçiminde derecelendirilmiştir.
Ölçeğin aralık genişliği;
Aralık Genişliği = Dizi Genişliği / Yapılacak Grup Sayısı formülü kullanılarak 4/5= 0.80 olarak hesaplanmıştır. Buna göre ölçekteki puan aralıkları aşağıdaki gibidir:
Puan Aralıkları 1 Hiç 1.00 – 1.79 2 Nadiren 1.80 – 2.59
3 Ara sıra 2.60 – 3.39 4 Çoğu kez 3.40 – 4.19 5 Her zaman 4.20 – 5.00
Ankette yer alan alt ölçeklerde en yüksek puan 5 ve en düşük puan 1 biçiminde değerlendirilmiştir. Örneğin “Okul etkinliklerinde aktif görevler almasının engellenmesi” maddesine “her zaman” seçeneğini işaretleyerek yanıtlayan bir öğretmen bu durumla her zaman karşılaştığını belirtmiş olmaktadır. Bu maddeye “hiç” seçeneğini işaretleterek yanıt veren bir öğretmen bu durumla hiç karşılaşmadığını ifade etmiş olmaktadır (Gökçe, 2006 s. 104).
3.3.3. Çokboyutlu Örgütsel Adanmışlık Öğretmen Ölçeği
Bu ölçek öğretmenlerin örgütsel adanmışlık puanlarını belirlemek için uygulanmıştır. Ölçek 4 boyuttan ve toplamda 28 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte beşli likert tipi derecelendirme kullanılmıştır. “Her zaman” seçeneği 5, “Çoğu zaman” seçeneği 4, “Ara sıra” seçeneği 3, “Az” seçeneği 2 ve “Çok az” seçeneği 1 ile puanlanmıştır. ölçek dört boyuttan oluşmaktadır. Ölçekteki toplam 28 maddenin güvenirlik Cronbach’s Alpha değeri α = .88’dir. Cronbach’s Alpha katsayısı okula adanma alt boyutunda .80; öğretim işlerine adanmada boyutunda .75; öğretmenlik mesleğine adanma alt boyutunda .78; çalışma grubuna adanma alt boyutunda .81 olarak saptanmıştır (Celep, 2000 s.148-151).
Bu araştırmada ölçekteki toplam 28 maddenin Cronbach’s Alpha değeri α = .90’dır. Cronbach’s Alpha katsayısı okula adanma alt boyutunda .75; öğretim işlerine adanmada boyutunda .83; öğretmenlik mesleğine adanma alt boyutunda .82; çalışma grubuna adanma alt boyutunda .90 olarak saptanmıştır. Boyutlara ait güvenirlik katsayıları ve ilgili soru numaraları Tablo-7’deki gibidir:
Tablo-7: Çok Boyutlu Örgütsel Adanmışlık Ölçeği Alt Boyutlarının Güvenirlik Analizleri Sonuçları ve İlgili Soru Numaraları
Ölçek ve Boyutlar Cronbach’s Alpha
Güvenirlik Katsayısı İlgili Soru Numaraları
Genel Adanmışlık .90
Okula Adanma .75
1, 5, 9, 13, 17, 21, 25, 27, 28
Öğretim İşlerine Adanma .83 2, 6, 10, 14, 18, 22, 26 Öğretmenlik Mesleğine Adanma .82 3, 7, 11, 15, 19, 23 Çalışma Grubuna Adanma .90 4, 8, 12, 16, 20, 24