Farklı kitap okuma türlerinin çocukların dil gelişimine olan etkilerini belirlemek amacıyla yapılan bu araştırmada; Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi (TEDL-3), Türkçe Dil örneği Analizi, Kişisel Bilgi Formu ve Yarı Yapılandırılmış Gözlem Formu olmak üzere dört farklı veri toplama aracı kullanılmıştır.
3.3.1. Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi-TELD-3
Çalışma kapsamında çocukların dil gelişimlerini nicel olarak ölçmek için Seyhun ve Topbaş (2009) tarafından Türkçeye uyarlanan “Test of Early Language Development-Third Edition” (TELD-3) (Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi-TELD-3) kullanılmıştır.
Amerikan dili ve kültürü için Hresko, Reid ve Hammill (1999) tarafından geliştirilmiş TELD-3 uzmanlar tarafından oldukça sıklıkla kullanılan bir standart ölçüm aracıdır. Aracın beş amacı bulunmaktadır:
1. Erken bir müdahale de bulunmak amacıyla yaşıtlarına göre erken dil becerilerinin gelişimimi bakımından önemli ölçüde geride kalmış çocukları belirlemek,
2. Çocukların sözel bakımdan kuvvetli ve zayıf yanlarını saptamak,
3. Dil becerileri açısından geride kalmış çocuğun olası alabileceği dil terapi programını ve içeriğini belirlemek,
4. Erken çocukluk döneminde dil becerilerini araştırmada standart bir ölçüm aracı olarak hizmet vermek ve
5. Diğer değerlendirme tekniklerini desteklemek; olarak belirlenmiştir.
TELD-3 dil testi A ve B olmak üzere paralel formlardan oluşmaktadır. Her bir form Alıcı ve İfade Edici olmak üzere iki alt testi içermektedir. Bu alt testler dilin anlam bilgisi, biçimbilgisi ve sözdizimi alanlarını ölçen maddelerden oluşmuştur. Her bir formda toplam 76 madde bulunmaktadır. A formu Alıcı Dil alt testinde 24 anlam bilgisini ve 13 sözdizimi/biçimbilgisini ölçen madde ve İfade Edici Dil alt testinde 22 anlam bilgisini, 17 sözdizimi/biçimbilgisini ölçen madde bulunmaktadır. B formunun Alıcı Dil alt testinde 25 anlam bilgisini ve 12 sözdizimi/biçimbilgisini ölçen madde ve İfade Edici Dil alt testinde ise 24 anlam bilgisini ve 15 sözdizimi/biçimbilgisini ölçen madde bulunmaktadır. Bu maddelerin bir kısmında resim gösterme veya betimleme diğer bir kısmında ise sözel yönergeleri yerine getirme ve sorulara sözel olarak yanıt verme işlenmektedir. TELD-3 dil testi uygulanırken çocuğun gerçek yaşı hesaplanarak uygun yaş aralığındaki soruyla ölçüme başlanır. Doğru yapılan her soru 1, yanlış yapılan her soru 0 olarak kodlanır. Arka arkaya üç yanlış cevapta test sonlandırılır. Başlangıç yaşından sonra arka arkaya doğru yapılan 3 soru puanlamaya başlama noktası olarak belirlenir. Daha sonraki doğru ve yanlış cevaplar yeni başlangıç noktasına göre hesaplanır. Uygulanan TELD-3 testine ait örnek sorular Ek-B’ de verilmiştir.
Türkçeye uyarlama çalışmaları sonucunda TELD-3 alt testlerinin ve formlarının yaşla korelasyonu ortalama ham puanlarda .83 ile .86 arasında, TELD-3:S’in ise Alıcı Dil için .84 ve İfade Edici Dil için .80 bulunmuştur (Güven ve Topbaş, 2014).
3.3.2. Türkçe Dil Örneği Analizi
Çalışmanın bir diğer destekleyici nicel bulgusu; çocuktan doğal iletişim yollarıyla dil örneği alınmasını ve analiz edilmesini içeren OSU (ortalama sözce uzunluğu) değerlerinin elde edilmesidir. Dil örneği analizinin özellikle ifade edici dil performansını değerlendiren bir yöntem olduğu kabul görmektedir (Acarlar, 2005). Temel aşamaları çocuktan sessiz ve sakin bir ortamda dil örneği alınması, bu örneğin çevriyazıya dökülmesi, çocuğun çeşitli dil
özelliklerinin analizi ve analizin yorumlanmasıdır. Bu sayede çocuğun dil yeterliliği yaşıtlarıyla karşılaştırılabilmektedir. Dil örneği analizi sözcük dağarcığı, sözce uzunluğu, kullanılan biçimbirimler gibi dilin farklı bileşenlerine dair özellikler hakkında ayrıntılı bilgi verebilmektedir (Ege, Acarlar ve Güleryüz, 1998). Bu araştırma kapsamında çocuklardan alınan dil örneklerinde ortalama sözce uzunluğu (OSU)’ na bakılmıştır. Ortalama sözce uzunluğu hesaplanmasında; Dil örneğindeki biçimbirim sayısı / dil örneğindeki sözce sayısı formülü uygulanmaktadır. Doğal dil örneği analizinin çocuğun özellikle ifade edici dili hakkında kapsamlı bilgiye ulaşılmasında önemli bir rol oynadığı belirtilmektedir (Loeb, 1997).
3.3.3. Kişisel Bilgi Formu
Çalışmaya katılan çocukların kişisel özelliklerini belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından oluşturulmuş 8 adet sorudan oluşan bu form kontrol ve deney gruplarındaki çocukların ebeveynleri tarafından doldurulmuş ve araştırmacıya öğretmenleri tarafından teslim edilmiştir. Araştırmacı tarafından oluşturulan form 2 temel bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde çocuğun cinsiyeti, çocuğun yaşı, kaç kardeşi olduğu soruları yer almaktadır. İkinci bölümde ise çocuğun ebeveynlerinin yaşı, meslekleri, eğitim ve gelir durumları ait sorular yer almaktadır (Ek-C).
3.3.4. Yarı Yapılandırılmış Gözlem Formu
Deney ve kontrol gruplarında uygulanan dil etkinlikleri video kamera ile kayıt altına alınmıştır. Zoomlu sabit kamera tripot yardımıyla çocukları en iyi görecek şekilde sabitlenmiş ve dil etkinlikleri süresince 10 – 30 dakika süren kayıtlar alınmıştır. Bu video kayıtlarını analiz etmek amacıyla yarı yapılandırılmış gözlem formu kullanılmıştır. Bu formda yer alan maddeler;
Etkinliğin toplam süresi,
Hikâye öncesi etkinlik yapılıp yapılmadığı, Hikâye sonrası etkinlik yapılıp yapılmadığı, Etkinliğe katılan çocuk sayısı ve
Etkinliğe sözel olarak katılan aynı söz alan çocuk sayısı; olarak belirlenmiştir. Videolar izlenerek gözlem formuna bu bilgiler kaydedilmiştir. Form oluşturulurken uygulamaların ne kadar sürdüğü, her bir uygulamada yapılan hikâye öncesi ve sonrası etkinliklerin sayısı, etkinlik sırasında kaç çocuğun söz aldığı gibi
formda yer alan maddeler +/- işaret konularak işaretlenmiş ve daha sonra içerik analizi sırasında kontrol edilerek minimum / maximum süre ve ortalamalar hesaplanmıştır.