Veri Toplama Araçları

Alan yazında mükemmeliyetçilik ile ilgili en fazla kullanılan ölçeklerden olan „Frost‟un Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği (FMPS); Frost ve Arkadaşları (1990) tarafından geliştirilen ve „düzen, hatalara aşırı dikkat, kişisel standartlar, ailesel beklentiler, ailesel eleştiri, davranışlardan şüphe‟ alt ölçeklerinden oluşan 35 maddelik, 5‟li likert tipi bir ölçektir.

Frost ve Arkadaşları (1990) mükemmeliyetçiliği aşırı derecede eleştirel kendilik değerlendirmeleriyle ilgili ve aşırı derecede yüksek standartlar oluşturma eğilimi olarak tanımlayarak, bu doğrultuda, mükemmeliyetçilikle ilgili teorilere dayanan çok boyutlu bir ölçek geliştirmişler ve dört farklı çalışma ile mükemmeliyetçiliğin doğası ile ilgili hipotezleri test etmişlerdir. Geliştirdikleri ölçeklerinin en önemli boyutu hata yapmaya aşırı dikkat etme alt ölçeğidir. Mükemmeliyetçilik tanımları performansla ilgili aşırı derecede „yüksek standartlar‟ oluşturmayı vurgulamasına rağmen, araştırmanın bulguları „hatalara aşırı dikkat‟ boyutunun kavramın merkezinde olduğunu ve mükemmeliyetçiliğin diğer ölçeklerindeki gibi en önemli unsur olduğunu göstermiştir. Diğer beş boyut; „yüksek kişisel standartlara sahip olma, yüksek ailesel beklentiler algılama, davranışlardan şüphe etme, düzen ve temizlik‟ olarak tanımlanmıştır. Hatalara aşırı dikkat boyutu psikopatoloji belirtileri ile yakın bir şekilde ilişkili bulunmuştur. Yüksek kişisel standartlar ve düzen boyutları ise birçok pozitif kişilik

özellikleri ile ilişkilendirilmiştir. Diğer mükemmeliyetçilik boyutları (ailesel beklentiler, ailesel eleştiri ve davranışlardan şüphe) toplam mükemmeliyetçilik ölçümü ve diğer mükemmeliyetçilik ölçekleri ile ilişkilidir. Sadece düzen alt ölçeği toplam mükemmeliyetçilik ve diğer alt ölçekler ile düşük düzeyde ilişkili bulunmuştur. Düzen alt ölçeğinin mükemmeliyetçiliğin temel unsuru olmadığı görülmüştür.

Mükemmeliyetçilik ile ilgili araştırmalarda sıkça kullanılan bir başka ölçek ise; Hewitt ve Flett (1991)‟in kişiler arası boyutları temel alarak geliştirdikleri „Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği (HMPS)‟dir. Hewitt ve Flett (1991)‟e göre mükemmeliyetçiliğin ölçümünde önemli olan mükemmeliyetçiliğin kişiler arası boyutlarının varlığıdır. Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği üç boyutludur. Bu boyutlar; „kendine yönelik mükemmeliyetçilik, diğerlerine yönelik mükemmeliyetçilik, diğerlerinin yönlendirdiği mükemmeliyetçiliktir.

Hewitt ve Flett (1991), mükemmeliyetçiliğin pozitif ve negatif, sağlıklı ve sağlıksız, normal ve nevrotik, uyumlu ve uyumsuz gibi iki grupta incelendiğine dikkat çekerek, bu konudaki görüşlerini açıklamaktadırlar. Araştırmacılar bu şekilde ifade etmeseler bile, bu ayırımlar, mükemmeliyetçiliğin bir tarafta „iyi ve istenilen‟, diğer tarafta „kötü ve istenilmeyen‟ olmak üzere iki ayrı kavramın oluşmasına neden olmaktadır. Bu kavramlar beraberinde bireyde var olan mükemmeliyetçiliğin „hangi boyutta‟ olduğunun bilinmesini gerekli kılmaktadır.

Her ne kadar araştırmacılar Frost ve Arkadaşları (1990) ile Hewitt ve Flett (1991) mükemmeliyetçiliği çok boyutlu bir bakış açsıyla ele alsa da mükemmeliyetçilik boyutlarını problematik ve istenilmeyen bir özellik olarak görmeye devam etmişlerdir. Frost ve Arkadaşları‟nın problemli olmadığını düşündükleri „Yüksek Kişisel Standartlar‟ alt ölçeği hariç tutulduğunda, diğer alt ölçekler olumsuz psikolojik kaygıları ölçmektedir. Hewitt ve Flett de kendi çok boyutlu mükemmeliyetçilik ölçeklerinde „Kendine Yönelik, Diğerlerine Yönelik ve Sosyal Düzene Yönelik Mükemmeliyetçilik‟ olarak adlandırdıkları her üç boyutun da patolojik olduğunu belirtmektedir (Slaney ve Ashby, 1996: 393).

Araştırmada, veri toplama araçları olarak; „Kişisel Bilgi Formu‟, „Frost‟un Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği (Frost ve Ark., 1990)‟ (Frost‟s Multidimentional Perfectionism Scale) ve „Ergenlikte Mizah Ölçeği (Oral, 2004)‟ (Adolescent Humor Scale) kullanılmıştır.

3.3.1. KiĢisel Bilgi Formu

Bu formda ergenlerin; cinsiyet, kardeş sayısı, doğum sırası, anne öğrenim durumu ve baba öğrenim durumunu içeren bilgiler bulunmaktadır (Ek-1).

3.3.2. Frost’un Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği (Frost’s Multidimentional Perfectionism Scale)

Araştırmada ergenlerin mükemmeliyetçiliklerini belirlemek amacıyla, Frost‟un Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği kullanılmıştır (Ek-2).

Frost ve Arkadaşları‟nın (1990) geliştirdikleri ölçekte, ikisi kişilerarası (yüksek aile beklentileri ve ailesel eleştiri) ve dördü kişinin kendisi ile ilgili (hatalara aşırı ilgi, yüksek kişisel standartlar, davranışlardan şüphe ve düzen) olmak üzere toplam altı mükemmeliyetçilik boyutu tanımlanır.

1. Hatalara AĢırı Ġlgi: Hatalara yönelik olumsuz tepki gösterme ve hataları başarısızlık olarak değerlendirmesidir.

2. DavranıĢlardan ġüphe: Bireyin performansının niteliğinden şüphe duymasıdır.

3. KiĢisel Standartlar: Başarılı bir şekilde karşılanamayacak denli yüksek standartlar koyma ve kendini bu standartlara göre değerlendirmek.

5. Ailesel EleĢtiri: Bireyin, ailesinin aşırı derecede eleştirel olduğu algısıdır.

6. Düzen: Düzen ve organizasyona gereğinden fazla önem vermek.

Ölçek „hatalara aşırı ilgi‟ (9 soru), „kişisel standartlar‟ (6 soru), „ailesel beklentiler‟ (5 soru), „ailesel eleştiri‟ (6 soru), „davranışlardan şüphe‟ (5 soru) ve „düzen‟ (6 soru) alt ölçeklerinin puanları kadar toplam mükemmeliyetçilik puanlarından oluşan 35 maddelik, 5‟ li likert tipi ölçektir. (1-5) arası değerlendirme ile (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (2) Katılmıyorum, (3) Kararsızım, (4) Katılıyorum, (5) Kesinlikle Katılıyorum cevaplarına karşılık gelecek şekilde düzenlenmiştir.

Ölçeğin Türkçe‟ye uyarlama çalışması Özbay ve Mısırlı Taşdemir (2003) tarafından değişik fen liselerinde okuyan öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Tercüme işlemlerinden sonra, testin geçerliğine ilişkin çalışmalar yapı geçerliliğine dayalı olarak yapılmıştır. Faktör analizi sonucunda yapı geçerliği konusunda bulgular elde edilmiştir. Faktörlenebilirlik incelemesinden sonra, 35 maddelik mükemmeliyetçilik tutumlarına ilişkin ölçeğin, orijinal çözümlemesine benzer olarak 6 faktör çözümlemesi içerisinde açıklanabilirliği belirlenmiştir. Orijinal ölçekten farklı olarak 4. ve 34. maddeler farklı faktör yapıları içerisinde açıklanmışlardır. “Düzen/Tertip, Davranışlardan Şüphe, Ebeveynsel Eleştiri, Hatalara Aşırı İlgi, Aile Beklentileri ve Kişisel Standartlar” olarak yorumlanan ve adlandırılan faktörler toplam varyansın 47.8‟ ini açıkladığı belirlenmiştir. Testin güvenirliği maddeler arası iç tutarlılık yöntemiyle gerçekleştirilmiş ve alfa değerlerinin genel ve alt testler için .63 ile .87 arasında değiştiği bulunmuştur. Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı .83 bulunmuştur. ÇBMÖ olarak kısaltılan testin bireylerin mükemmeliyetçilik tutumlarını geçerli ve güvenilir olarak ölçebileceği konusunda psikometrik sonuçlar elde edilmiştir. (Özbay ve Mısırlı Taşdemir, 2003: 19).

Ölçeğin toplam iç güvenirliğinin .90 olduğu, alt ölçeklerinin güvenirliğinin ise .77 ile .93 arasında değiştiği belirtilmiştir(Bencik, 2006: 74). Faktörlerden alınabilecek en yüksek puanlar ise şöyledir: “düzen” 30 puan, “hatalara aşırı ilgi” 45 puan,

“davranışlardan şüphe” 25 puan, “aile beklentileri” 25 puan, “ailesel eleştiri” 30 puan, “kişisel standartlar” 30 puan olmak üzere toplam 175 puandır. Alınan yüksek puanlar, bireylerin mükemmeliyetçiliklerinin -daha- fazla olduğunu göstermektedir.

3.3.3. Ergenlikte Mizah Ölçeği (Adolescent Humor Scale)

Araştırmada ergenlerin mizah duygularını belirlemek amacıyla Ergenlikte Mizah Ölçeği (EMÖ) kullanılmıştır (Ek-3).

Ergenlikte Mizah Ölçeği (EMÖ) 2004 yılında Oral tarafından geliştirilmiştir. Ergenlikte mizah ölçeği 35 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin oluşturulmasında 3 aşama izlenmiştir. 1. aşama, madde yazımı; bu aşamada, ergenlikte mizah kullanımıyla ilgili literatür taraması yapılmış, bunun sonucunda elde edilen bilgilere dayanarak, 44 madde hazırlanmıştır. 2. aşama, ergenlikte mizah kullanma ölçeğinin yapısı; bu ölçek, dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Maddelerdeki yanıt seçenekleri 1=Asla, 2= Bazen, 3= Çoğu Zaman, 4= Daima olarak belirlenmiştir. 3. aşama, Ön Denemelerin Yapılması; oluşturulan 44 maddelik ölçek deneme formu, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Psikolojik Rehberlik ve Danışmanlık alanında uzman olan iki öğretim üyesi tarafından incelemeden geçirilmiş, bu incelemede anlaşılırlık ve kapsam üzerinde durulmuştur. Gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra hazırlanan ölçek, Antalya Atatürk İlköğretim Okulu Müdürlüğü‟nden izin alındıktan sonra, 428 öğrenci üzerinde uygulanmıştır. 4. aşama, faktör ve güvenirlilik çalışmaları; öğrencilere uygulanan 44 maddelik ölçeğe ait olan veriler üzerinde güvenirlik çalışması ve faktör analizi yapılmıştır. Bunun için veriler SPSS 9.0 paket programında değerlendirilmiştir.

Yapılan faktör analizi sonucunda, 9 maddenin faktör yük ağırlıklarının düşük ya da binişik oldukları görülmüştür. Bu maddeler analiz dışı bırakılarak, toplam madde sayısı 35‟e indirilmiş, faktör analizi tekrar yapılmıştır. Kaiser normalizasyonu ile varimax rotasyonu yapılarak elde edilen analiz sonucunda, ölçeğin üç faktörden oluştuğu saptanmıştır. Faktör 1, olayları algılama, öğrenme, hatırlama, senaryo oluşturmayı kapsayan bilişsel süreç ve manipülasyonları güçlendirmek için mizahın

kullanılmasını içermektedir. Faktör 2, grupla ve karşı cinsle iletişim ve etkileşimi güçlendirmek için mizahın kullanılmasını kapsamaktadır. Faktör 3, ise kaygı, korku ve gerginlikle başa çıkmak için mizahın kullanılmasını kapsamaktadır. Yapılan güvenirlilik çalışması sonucunda, ölçeğin standart sapma değerinin .8391 – 1.0479 arasında değiştiği gözlenmiş, toplam ölçeğin Cronbach – alfa değeri .8924, Spearman-Brown testi değeri ise .8434 bulunmuştur. Faktörlerin Cronbach – alfa ayrı ayrı hesaplanmıştır. Buna bağlı olarak, Cronbach – alfa değeri Faktör 1 için .7938, Faktör 2 için .7704, Faktör 3 için .744 olarak bulunmuştur (Oral, 2004: 12).

Katılımcılar, ölçekteki maddelere tamamen katılıyorum (4 puan), katılıyorum (3 puan), katılmıyorum (2 puan), kesinlikle katılmıyorum (1 puan) seçeneklerine göre yanıt vermektedirler. Yüksek puan, ergenin mizah duygusunun yüksek oluğunu belirtmektedir (Oral, 2004: 13).

3.4. Verilerin Toplanması

Veriler; 2009-2010 Yılı Bahar Dönemi‟nde Şanlıurfa Valiliği‟nden ve Harran İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü‟nden alınan izinle, Süleyman Demirel Çok Programlı Lisesi‟nde ve Harran Kız Teknik ve Meslek Lisesi‟nde eğitim ve öğretimlerine devam eden öğrencilerden oluşturulan örneklemden toplanmıştır.

Örneklemi oluşturan lise öğrencilerine, okul yönetimi tarafından uygun görülen saatler arasında Kişisel Bilgi Formu, Frost‟un Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği (Frost ve Ark., 1990) ile Ergenlikte Mizah Ölçeği (Oral, 2004) gerekli açıklamalarla birlikte gizlilik ilkesi anlatılarak uygulanmıştır.

Örneklemi oluşturacak ve araştırmanın amaçları doğrultusunda istatistiksel analize dâhil edilecek 630 öğrenciye ulaşabilmek amacıyla, yanlış ve eksik doldurulmuş anketlerin analiz dışında kalacağı ihtimali düşünülerek toplam 850 adet anket çoğaltılarak uygulanmıştır. Öğrencilerden geri toplanan anketlerden, istatistiksel analizlere dâhil edilemeyecek kadar eksik/yanlış olan 220 tanesi çıkarılmış ve geriye kalan 630 adet anket ile işlemlere devam edilmiştir.