Veri Toplama Araçları

Nitel araştırmalarda üç tür veri toplama aracı bulunmaktadır: görüşme, gözlem ve doküman incelemesi. Kamu sektöründe çalışan anne olmanın ev, iş ve sosyal yaşam üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacını taşıyan bu olgu bilim (fenomenoloji) araştırmasının verileri görüşme tekniği ile yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak toplanmıştır. Birincil veri kaynağı olarak mülakatlardan alınan cevaplar belirlenmiştir. İkincil veri kaynağı olarak ise gözlem tekniğinden faydalanılmıştır. Tercih edilen yarı yapılandırılmış görüşme formu, karşılaştırmalı sonuçlar elde etmek amacıyla, araştırma soruları ve alanyazındaki bilgiler doğrultusunda çalışan anneler için geliştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formunda yer alan sorular kamu sektöründe çalışan anne olmanın ev, iş ve sosyal yaşam üzerindeki etkilerini belirleme amaçlı üç temel boyut çerçevesinde oluşturulmuştur. Görüşme formunda yer alan 8 soru ev yaşamı, 6 soru iş yaşamı ve 6 soru da sosyal yaşamı üzerindeki etkileri belirleme amaçlı olmak üzere toplam 21 soru belirlenmiştir (Ek 1).

Görüşme soruları şu şekildedir:

 Aktif olarak çalışma yaşamında yer almanıza neden olan unsurlar nelerdir?  Çalışmıyor olma fikri sizde neler düşündürüyor?

 Anneliğe yüklenen değer çalışma ve ev yaşamınızı nasıl etkiliyor?  Çalışan bir anne için ideal yaşam nasıl olmalı?

46

 Geçmişten günümüze kadınlar daha çok özel alanla (ev işleri) erkekler ise kamusal alanla (iş yaşamı) ilişkilendirilmiştir. Siz bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz?

 Çalışan anne olmanızın çocuğunuzla olan ilişkinize etkileri nelerdir?

 Çalışan anne olarak çocuklarınızla daha fazla vakit geçirebilmek için nelerden fedakârlık yapıyorsunuz?

 Ev ve iş yaşamını daha uyumlu hale getirmek için neler yapıyorsunuz?  Çalışan anne olmanızın iş yerindeki etkilerinden bahsedebilir misiniz?

 İş yerinizdeki uygulamaların, anneleri destekleyici yeterlilikte olup olmadığına dair bir değerlendirme yapabilir misiniz?

 Hamileliğinizle başlayan annelik serüveni içerisinde pozitif veya negatif ayrımcılıkla karşılaştığınızı destekleyici tutum veya davranışlara örnek verebilir misiniz?

 İş yerinde “ideal iş gören” (İdeal iş gören; “tam zamanlı çalışan, aile hayatının iş hayatının önüne geçmesine izin vermeyen ve eğitimini tamamlamasından itibaren emekli olana kadar kariyerine ara vermeden devam eden iş gören”

olarak tanımlanmaktadır (Lewis, 1997:13; 2001:23; akt. Otluoğlu, 2015: 76).Bu

tanımlamadakendinizi nasıl konumlandırırsınız?

 Ailenize karşı sorumluluklarınız işinize odaklanma durumunu ne ölçüde etkiliyor? Motivasyon ve iş tatmini durumunuzu açıklar mısınız?

 Teknolojinin gelişmesiyle birlikte her an ulaşılabilir olma, işleri ev yaşamında da sürdürebilme, tatillerin yarıda kesilmesi gibi durumlar sizi nasıl etkiliyor?  Çalışan anne olmanızın sosyal çevreniz açısından etkileri nelerdir? Arkadaş,

akraba veya komşular çalışmanız ile ilgili ne gibi düşüncelere sahipler?

 Çalışma yaşamında aktif yer almanız nasıl bir sosyal çevreyle ilişki halinde olmanızı gerektiriyor? Çalışmayan annelere göre bir kıyas yapabilir misiniz?  Bir dönem çalışan anneleri “çocuklarını ihmal eden” veya “bencil” olarak

damgalayan zihniyet, başka bir zaman diliminde; çalışmak istemeyip çocuğuyla ilgilenmeyi tercih eden anneleri de “evde oturmakla” damgalayabilmektedir. Bu konu hakkındaki düşüncelerinizi paylaşabilir misiniz?

 Çalışan annelere yönelik mevcut sosyal politikalar hakkında bir değerlendirme yapabilir misiniz?

47

 Değişen yaşam tarzları, kadının iş yaşamına daha fazla katkı sağlaması ve kadının gücüne vurgu yapan söylemler hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?  İlave etmek istediğiniz bir düşünceniz varsa paylaşabilir misiniz?

Oluşturulan görüşme formu neticesinde amacına ne derece uygun olduğu, anlaşılırlığı ve uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla alan uzmanların görüşlerine sunulmuştur. İlk aşamada görüşme formu uzmanların önerileri doğrultusunda düzenlenmiştir. İkinci aşamada ise çalışan bir anne ile ön görüşme gerçekleştirilmiş, görüşme formunun eksik ve anlaşılmayan yönleri tekrar düzeltilmiştir. Ayrıca kullanılan görüşme formunun kuramsal çerçeve ile uyumluluğu dikkate alınmıştır. Görüşmelerde tek araştırmacı görev alarak görüşmeyi yönetmiş, süreci gözlemleyerek gerektiğinde ek sorular ilave etmiş ve açıklamalar yapılmasını talep etmiştir. Bu şekilde veri kayıplarının önüne geçilmesi amaçlanmış ve verilerin araştırma sorularına uyumlaştırılması sağlanmıştır. Ayrıca katılımcılardan doğrudan alıntılar yapılarak araştırmanın inandırıcılık seviyesi yükseltilmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın verileri katılımcıların gönüllülük esasına bağlı kalınarak, kendilerini rahat ifade edebilecekleri ve uygun ses kaydı yapılabilecek ortamda gerçekleştirilmiştir. Her bir katılımcıyla yapılan görüşmede görüşme formunda yer alan sorular aynı sözcüklerle ve aynı anlamı ifade edecek tonlamalarla sorulmaya çalışılmıştır. Çalışan annelerle yapılan görüşmede not alma tekniği ile birlikte ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Katılımcıların görüşme formunda yer alan sorulara istedikleri şekilde yanıt vermeleri sağlanmış konu dışına çıkılması gibi durumlarda herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. Görüşmelerin sohbet tarzında gerçekleştirilmesi nedeniyle bazı durumlarda katılımcılar kendilerine sorulmayan soruları da yanıtlamışlardır. Bu tür durumlarda ilgili sorular atlanarak eksik kalan kısımlar görüşme sonunda ilave edilen ek sorularla giderilmiştir. Görüşme esnasında bütünlüğü bozmamak adına katılımcıların gerçek isimleri gizlenmemiş sonraki süreçte kullanılmak üzere her bir katılımcıya kod numarası verilmiştir. Süre açısından ise en uzun görüşme A4 kodlu katılımcıyla (57 dk.) gerçekleştirilirken en kısa görüşme A5 kodlu katılımcıyla (26 dk.) gerçekleştirilmiş, ortalama görüşme süresi ise 38 dk. olarak hesaplanmıştır. Sonrasında yapılan görüşmeler çözümlenmiştir. Görüşmelerin çözümlenmesinden 125 sayfalık veri elde edilmiştir. Kayıtlar ile ilgili oluşan eksiklikler çözümleme işlemi sırasında giderilmiştir.

48