Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada psikolojik dayanıklılık düzeyini ölçmek için, Basım ve Çetin (2011) tarafından Türkçeye uyarlanan 33 madde ve altı alt boyuttan oluşan (yapısal stil, gelecek algısı, aile uyumu, kendilik algısı, sosyal yeterlilik, sosyal kaynaklar) ‘Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık’; kişilik özelliklerini ölçmek için, Beş Faktör Kuramına dayalı bir kişilik ölçeği olan Bacanlı ve ark. (2009) tarafından geliştirilen ‘Sıfatlara Dayalı Kişilik’ testi kullanılmıştır.

Bunlara ek olarak araştırmacı tarafından hazırlanan, üniversite öğrencileri hakkında bilgi toplamak amacıyla kişilere ‘Kişisel Bilgi Formu’ verilmiştir.

3.3.1. Kişisel Bilgi Formu

Örneklem grubunda yer alan öğrencilerin, kendilik özellikleriyle ilgili bilgiler, kişisel bilgi formu ile elde edilmiştir. Öğrencilerin; cinsiyet, yaş, kardeş sayısı, sigara kullanımı vb. gibi sosyo-demografik özelliklerinin belirlenebilmesi amacıyla, araştırmacı tarafından “Kişisel Bilgi Formu” hazırlanmıştır.

3.3.2. Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği

Yetişkinler İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği Friborg, Hjemdal, Rosenvinge ve Martinussen (2003) tarafından ‘kişisel güç’, ‘yapısal stil’, ‘sosyal yeterlilik’, ‘aile uyumu’ ve ‘sosyal kaynaklar’ olmak üzere 5 alt boyuttan oluşmaktadır. Ancak daha sonra Friborg, Barlaug, Martinussen, Rosenvinge ve Hjemdal, (2005) ölçeğin 6 alt boyutu ile psikolojik dayanıklılığın daha iyi açıklandığını göstermiştir. Bu çalışmada ‘kişisel güç’ boyutu ‘kendilik algısı’ ve ‘gelecek algısı’ şeklinde ikiye ayrılarak toplam 6 boyutlu bir yapı elde edilmiştir. Ölçeğin Türkçeye uyarlaması Basım ve Çetin (2011) tarafından yapılmıştır. Ölçek, toplam 33 madde ve 6 alt boyuttan oluşmaktadır. Bu alt boyutlar ‘yapısal stil’, ‘gelecek algısı’, ‘aile uyumu’, ‘kendilik

algısı’, ‘sosyal yeterlilik’ ve ‘sosyal kaynaklar’ dır. Ölçekte; ‘yapısal stil’(3,9,15,21) ve ‘gelecek algısı’(2,8,14,20) 4’er madde; ‘aile uyumu’ (5,11,17,23,26,32), ‘kendilik algısı’ (1,7,13,19,28,31) ve ‘sosyal yeterlilik’ (4,10,16,22,25,29) 6’şar madde ve ‘sosyal kaynaklar’ (6,12,18,24,27,30,33) ise 7 madde ile ölçülmektedir.

Kendilik algısı, kişinin kendisini nasıl tanımladığını ve kendine dair düşüncelerini ifade etmekle beraber kişinin kendisinin bilincinde olması olarak tanımlanmaktadır. Gelecek algısı, olumlu bakış açısı çerçevesinde kişinin geleceğe dair planları ve amaçlarına yönelik algılarını kapsamaktadır. Yapısal stil, kişinin kendine dair güveni, güçlü yönleri ve öz disiplini gibi kişisel özelliklerinden oluşmaktadır. Sosyal yeterlilik, kişinin çevreden gördüğü desteğin yeterli olup olmamasına ilişkin bir faktördür. Aile uyumu, kişinin ailesi ile uyumuna ve onlardan gördükleri desteğin var oluşu ile ilintilidir. Son olarak sosyal kaynaklar ise bireylerin sosyal ilişkilerindeki gücünü göstermektedir.

Ölçekte önyargılı tutumların önüne geçebilmek için, ölçeğin sağ ve sol tarafında olumlu ve olumsuz özellikler rastgele dönüşüm gösterecek şekilde sıralanmıştır. Yanıtlar için ise bu özellikleri içeren cümleler arasında beş ayrı kutucuk yerleştirilmiştir (Basım ve Çetin, 2011).

Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeğinde bulunan soruların bir kısmı ters kodlanmıştır. Puanlar arttıkça psikolojik dayanıklılığın artması için şu soruların tersten kodlanması gerekmektedir; 1, 3, 4, 8, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 23, 24, 25, 27, 31, 33.

Yetişkinler için Psikolojik dayanıklılık ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılırken geçerlik için, faktör analizi ve ölçüt bağımlılığı geçerliği kullanılmış; güvenirlik için, iç tutarlılık ve test tekrar test güvenirliğine bakılmıştır.

Literatürde psikolojik dayanıklılık ölçeği bir çalışmada beş boyutlu (Friborg ve ark., 2003) iken diğer bir çalışmada (Friborg ve ark., 2005) altı boyutlu olarak ele alınmıştır. Bu ölçeğin her iki faktör yapısının da geçerliğini ölçebilmek için örneklem olarak 350 kişiden oluşan bir öğrenci grubu seçilmiştir. Ölçeğin altı boyutlu faktör analizi sonucunda kök ortalama kare yaklaşım hatası 0,053, TuckerLewis indeks değeri 0,91, karşılaştırmalı uyum indeks değeri ise 0,92 olarak

hesaplanmıştır. Karşılaştırmalı uyum indeks ve TuckerLewis indeks değerlerinin 0,90 veya üzerinde olması o modelin iyi uyum sağladığı anlamına gelmektedir. Elde edilen sonuçlar altı boyutlu faktör yapısının yeterli uyum değerlerine sahip olduğunu göstermektedir.

Ölçeğin ölçüt bağımlılığı geçerliliğini araştırmak için her iki örneklem de (hem çalışan hem de öğrenci örneklemi) ölçeğin alt boyutları ile sosyal karşılaştırma ölçeği ve kontrol odağı ölçeği arasındaki ilişkileri incelenmiştir. Sosyal karşılaştırma ölçeği ile psikolojik dayanıklılık ölçeğinin tüm boyutları arasında öğrenci ve çalışan örneklemler için p<0,01 anlamlılık düzeyinde pozitif yönlü ilişkilerin olduğu belirtilmiştir. Kontrol odağı ölçeğinin ise, her iki örneklem için kendilik algısı, gelecek algısı ve yapısal stil boyutlarıyla p<0,01 anlamlılık düzeyinde negatif yönlü ilişkisi belirlenmiştir. Çalışanların oluşturduğu örneklem için sosyal kaynaklar ve sosyal yeterlilik boyutlarıyla p<0,05 anlamlılık düzeyinde negatif yönlü ilişkiler elde edilmiştir. Ancak aile uyumu boyutu ile kontrol odağı ölçeği arasında bir ilişki bulunamamıştır.

Ölçeğin iç tutarlığını hesaplamak amacıyla her iki örneklem için alt boyutların Cronbach Alfa değerleri ile madde toplam puan bağıntı katsayıları hesaplanmıştır. Madde toplam puan bağıntı katsayıları hesaplandığında her iki örneklem için de 0,20 ile 0,52 arasında değiştiği görülmüştür. Ölçeğin toplam Cronbach Alfa katsayısı hem öğrenci hem de çalışan örneklemi için 0,86 olarak hesaplanmıştır.

Ölçeğin test tekrar test güvenirliği için 350 kişiden oluşan öğrenci grubu çalışmaya dahil olmuştur. Tekrar test uygulamaları 23 gün arayla yapılmış ve yapılan analiz sonucunda iki uygulama arasında alt boyutların Pearson korelasyon katsayıları; Kendilik Algısı için 0,72 (p<0,01), Gelecek Algısı için 0,75 (p<0,01), Yapısal Stil için 0,68 (p<0,01), Sosyal Yeterlilik için 0,78 (p<0,01), Aile Uyumu için 0,81 (p<0,01) ve Sosyal Kaynaklar için 0,77 (p<0,01) olarak bulunmuştur (Basım ve Çetin, 2011).

3.3.3. Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi

Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT); Bacanlı ve ark. (2009) tarafından beş faktör kuramına dayalı olarak geliştirilmiştir. Toplam 40 maddelik birbirine zıt sıfat çiftlerinin olduğu 1-7 arası likert tipli bir kişilik test formu oluşturulmuştur. Ölçek uygulanan kişiden, bu iki zıt sıfat çiftlerinden kendisine uyan ve yakın gördüğü boşluğu işaretlemesi istenmiştir. Yapılan faktör analizi sonucunda Duygusal Dengesizlik (örn. “rahat-tedirgin), Dışadönüklük (örn. “uyuşuk/eli ağır-canlı”), Deneyime Açıklık (örn. “dar görüşlü-geniş görüşlü”), Yumuşak başlılık (örn.“rekabetçi-işbirliği yapan”) ve Sorumluluk (örn. “hırslı değil-hırslı”) olmak üzere beş faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Bu beş faktörden duygusal dengesizlik yedi madde, dışadönüklük dokuz madde, deneyime açıklık sekiz madde, yumuşak başlılık dokuz madde ve sorumluluk yedi maddeden oluşmaktadır.

SDKT’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılırken geçerlik için, yapı ve uyum geçerliği kullanılmış; güvenirlik için, iç tutarlılık ve test tekrar test güvenirliğine bakılmıştır.

SDKT’nin yapı geçerliğini test etmek için 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde Temel Bileşenler Faktör Analizi yapılmıştır. Ölçeğin faktör analizi sonucunda beş faktörün SDKT’ye ait varyansın %52,63’ünü açıkladığı görülmüştür.

SDKT’nin uyum geçerliğini sınamak için Sosyotropi Ölçeği, Çatışmalara Tepki Ölçeği, Negatif-Pozitif Duygu Ölçeği, Sürekli Kaygı Envanteri kullanılmıştır. Genel olarak bakıldığında SDKT’nin boyutlarıyla bu dört ölçek arasında anlamlı ve orta derecede bir yapı ortaya konduğu belirtilmiştir.

SDKT’nin güvenirliğini test ederken iç tutarlılık katsayısı için Cronbachalpha değerine bakılmıştır. SDKT’nin boyutlarının iç tutarlık katsayıları 0,73 ile 0,89 aralığında değişmektedir. En yüksek iç tutarlık katsayısının Dışadönüklük (0,89), en düşük iç tutarlık katsayısının Duygusal Dengesizlik (0,73) boyutuna ait olduğu görülmektedir.

SDKT’nin diğer bir güvenirlik çalışması olan test tekrar test güvenirliğinde ise, en yüksek ilişkiyi Yumuşak Başlılık (r=0,86, p<0,01), en düşük ilişkiyi ise Deneyime Açıklık Boyutunun (r=0,68, p<0,01) ortaya koyduğu görülmektedir.