Veri İşleme ve Veri Madenciliği

Verilerin dijital ortamda saklanmaya başlanması ile birlikte, yeryüzündeki bilgi miktarının her 20 ayda bir kendini iki katına çıkardığı, veri tabanlarının sayısı da benzer, hatta daha yüksek bir oranda arttığı yapılan araştırmalar ile ortaya konmuştur.

Yüksek kapasiteli işlem yapabilme gücünün ucuzlamasının bir sonucu olarak, veri saklama hem daha kolay olmuş, hem de verinin kendisi de ucuzlamıştır. Dünyadaki en büyük işletme veri tabanlarının belirlenmesi amacı ile Winter Corporation tarafından yapılan bir araştırmada, Sears, Roebuck and Co.’nun sadece karar destek amaçlı kullanılan veri tabanının 10 yıl önce 1998 yılında 4630 gigabyte’a (4,63 terabyte) eriştiği görülmektedir.Bu gün standart bir ev bilgisayarında dahi 300 megabyte’lık sabit

21 Üreten, Sevinç; Üretim/İşlemler Yönetimi Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri, Gözden geçirilmiş 5. Baskı, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2006, s.93.

diskler standart hale geldiği göz önüne alınırsa veri boyutunun ne derece artmış olduğu daha rahat irdelenebilir. Veri tabanı sistemlerinin artan kullanımı ve hacimlerindeki bu olağanüstü artış, organizasyonları elde toplanan bu verilerden nasıl faydalanılabileceği problemi ile karşı karşıya bırakmıştır. Geleneksel sorgu veya raporlama araçlarının veri yığınları karşısında yetersiz kalması, Veri Tabanlarında Bilgi Keşfi-VTBK (Knowledge Discovery in Databases) adı altında, sürekli ve yeni arayışlara neden olmaktadır.²² Oldukça yaygınlaşan elektronik ticaret ve elektronik iş mekanizmalarının da artmasıyla birlikte, bu alanda birbirlerine rakip olan firmaların çalışmaları, veri madenciliğinin önemini ön plana çıkarmaktadır. Araştırmacıların, geniş, çok hacimli ve dağınık veri setleri üzerinde yapmış oldukları çalışmalar, aşağıdaki sonuçları vermiştir.²³

Veri madenciliği ve bilgi keşfi (data mining & knowledge discovery), özellikle elektronik ticaret, bilim, tıp, iş ve eğitim alanlarındaki uygulamalarda yeni ve temel bir araştırma sahası olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Veri madenciliği, eldeki yapısız veriden, anlamlı ve kullanışlı bilgiyi çıkarmaya yarayacak tümevarım işlemlerini formüle analiz etmeye ve uygulamaya yönelik çalışmaların bütününü içerir. Geniş veri kümelerinden desenleri, değişiklikleri, düzensizlikleri ve ilişkileri çıkarmakta kullanılır.

Bu sayede, web üzerinde filtrelemeler, DNA sıraları içerisinde genlerin tespiti, ekonomideki eğilim ve düzensizliklerin tespiti, elektronik alışveriş yapan müşterilerin alışkanlıkları, lojistik planlamalarda uygun araç rotalama, müşteri isteklerine odaklı bilgisayar destekli tasarım gibi karar verme mekanizmaları için önemli bulgular elde edilebilir.

Araştırma problemlerinin çözümleri birkaç gruba ayrılabilir :

- Geniş hacimli ve çok boyutlu veri madenciliği için yeni algoritma ve sistemlerin geliştirilmesi,

- Yeni veri tiplerinin madenciliği için yeni algoritma, teknik ve sistemlerin geliştirilmesi,

22 Akpınar, Haldun İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C:29, S: 1/Nisan 2000, ss. 1-22, http://www.isletme.istanbul.edu.tr/ dergi/nisan2000/1.htm

23 Vahaplar, Alper - İnceoğlu, Mustafa Murat; Veri Madenciliği ve Elektronik Ticaret, http://www.inet-tr.org.tr/inetconf7/eposter/inceoglu.doc, s.1-2.

- Dağıtık veri madenciliği için algoritma, protokol ve altyapıların geliştirilmesi,

- Mevcut veri madenciliği sistemlerinin kullanımının ilerletilip geliştirilmesi,

- Veri madenciliği için özel gizlilik ve güvenlik modellerinin geliştirilmesi.

İlgili sistemlerin, ölçülmüş altyapıların ve test ortamlarının oluşturulmasını gerektiren önemli deneysel bileşenlerin gerçekleştirilmesi gerekir. Veri madenciliği, eldeki verilerden üstü kapalı, çok net olmayan, önceden bilinmeyen ancak potansiyel olarak kullanışlı bilginin çıkarılmasıdır. Bu da; kümeleme, veri özetleme, değişikliklerin analizi, sapmaların tespiti gibi belirli sayıda teknik yaklaşımları içerir. Başka bir ifade ile veri madenciliği, verilerin içerisindeki desenlerin, ilişkilerin, değişimlerin, düzensizliklerin, kuralların ve istatistiksel olarak önemli olan yapıların keşfedilmesidir.²⁴

Veri madenciliğinde, yazılım araçları kullanılarak, geniş veri havuzlarından, karar verebilmek ve gelecek ile ilgili öngörü yapabilmek amacıyla veri toplanması söz konusudur.²⁵ Bir süpermarket örneği ele alındığında veri analizi yaparak her mal için bir sonraki ayın satış tahminleri çıkarılabilir; müşteriler satın aldıkları mallara bağlı olarak gruplanabilir; yeni bir ürün için potansiyel müşteriler belirlenebilir; müşterilerin zaman içindeki hareketleri incelenerek onların davranışları ile ilgili tahminler yapılabilir.

Binlerce malın ve müşterinin olabileceği düşünülürse bu analizin gözle ve elle yapılamayacağı, otomatik olarak yapılmasının gerektiği ortaya çıkar.

Veri madenciliği çok ve çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Son 20 yıldır Amerika Birleşik Devletleri’nde çeşitli veri madenciliği algoritmalarının gizli dinlemeden, vergi kaçakçılıklarının ortaya çıkartılmasına kadar çeşitli uygulamalarda kullanıldığı bilinmektedir.²⁶ İşletme alanında tüm fonksiyonları kapsayan bir kullanım alanına sahiptir. Özellikle yönetim bilgi sistemleri dahilindeki gelişmeler, işletmeleri veri madenciliği konusunda

24 a.g.e, s.2.

25 Laudon, Kenneth C.- Laudon, Jane; Management İnformation Systems; Organization And Technology In The Networked Enterprise, Sixth Edition, NJ; U.S.A, Prentice-Hall Inc., 2000, s.52.

26 Akpınar, Haldun; a.g.ağ sayfası.

çalışmayı zorlayıcı bir etki yapmış ve rekabet edebilme açısından kullanılması zorunlu yöntemler arasına girmiştir. Ayrıca karar destek sistemleri çerçevesinde de veri madenciliği etkin bir kullanım alanına sahiptir.²⁷

Veri madenciliği disiplini, bugünkü teknoloji ile tam olarak desteklenemeyen yeni yeteneklere sahip uygulamalara ihtiyaç doğurmuştur. Bu uygulamaları, genel olarak 3 ana kategoride toplamak mümkündür: ²⁸

- İş ve Elektronik Ticaret Verileri : Geri ofis, ön ofis ve ağ uygulamaları iş süreçleri sırasında geniş çaplarda veri üretirler. Bu veriyi karar verme mekanizmalarında efektif olarak kullanmak, ilgili ticari kuruluşun temel yapı taşlarından olmalıdır.

- Bilimsel, Mühendislik ve Sağlık Bakım Verileri : Günümüzde bilimsel veriler, iş sahası verilerinden daha da karmaşık hale gelmişlerdir. Buna ek olarak, bilim adamları ve mühendisler uygulama sahası bilgilerini kullanarak simülasyon ve sistem kullanımının arttırılması hedefindedirler.

- Web Verileri : Internet ve web üzerindeki veriler hem hacim hem de karmaşıklık olarak hızla artmaktadır. Sadece düz metin ve resimden başka akan (streaming) ve nümerik veriler de web verileri arasında yer almaktadır.

Bunların dışında da veri madenciliğinin faydalı olabileceği ve kullanılabileceği sahalar şunlar olarak özetlenebilir.

- Perakendecilik – marketçilik - Bankacılık

- Sigortacılık

- Taşımacılık / Ulaşım / Konaklama - Eğitim Öğretim

27 Laudon, Kenneth C. - Laudon, Jane; a.g.e., s.469.

28 Vahaplar, Alper - İnceoğlu, Mustafa Murat; a.g.e., s.3.

- Finansal Servisler - Fizik ve Jeofizik

Her işletme fonksiyonu veri madenciliği çalışmalarını kendi çabalarını maksimum etkinliğe ulaştırabilmek amacıyla gerçekleştirir. İşletme ise bu çalışmaların sinerjik etkisi ile önemli ölçüde gelişim, etkinlik ve verimlilik sağlar. Örneğin işletmeler bir pazar fırsatı sağlayan ortak özelliklere sahip alıcılardan oluşan daha küçük alıcı grupları belirlemek isteyebilmektedirler; bunlara pazar hücreleri adı verilir. Çeşitli bilgisayar ve danışma şirketleri çeşitli analitik ve istatistik teknikler kullanarak, alıcılar ile ilgili farklı bulguları ortaya koymakta ve kendileri ile çalışan işletmelere sunmaktadırlar.

Özetle veri madenciliği, bilişim temelli olarak, normal şartlar altında değerlendirilmesi olanaksız miktardaki verinin işlenmesi ve bilgiye dönüştürülmesi sonucu, belirsizliği azaltarak alınan kararların kalitesini arttırmaya yönelik en önemli uygulama alanlarından biridir. Verilerin işlenmesinin yanı sıra, olayların birbirleri üzerindeki etkilerinin de anlaşılmasına olanak sağladığından ve fark edilmeyecek etkileşimleri dahi ortaya koyabildiğinden karar alımında göz ardı edilebilecek faktörler dahi belirlenebilmektedir. Bu anlamda karar alıcının etkinlik yaratmak adına kullanabileceği değerli bir araç olarak bilimsel teknikler arasındaki yerini almıştır.