Vergi Denetiminin Amaçları

Vergi yükümlülerinin kasıtlı vergi kaçırma eğilimlerini ve ya hata sonucu vergi ödememe potansiyellerinin önüne geçmek amacı ile vergi denetimi yapılmaktadır.

48

Ekonomik, mali, hukuki ve sosyal olmak üzere vergi denetiminin amaçları 4 başlıkta incelenebilir (Aydın, 2006: s.60).

3.2.1. Vergi Denetiminin Mali Amacı

Vergi denetiminin aracılığıyla, ceza ve vergi şeklinde ek gelir kaynağı oluşabilmektedir. Denetimlerin etkinliği ve yaygınlığı ölçüsünde başka vergi mükelleflerinin yaptığı beyanların yükseltilmesi yolu ile de ek gelir oluşturulmakta, aynı zamanda vergi kayıp ve kaçakçılığını hedef alanların bu davranışlarının cezasız bırakılmaması vergi mükelleflerini ve potansiyel durumda olan vergilerin kayıp ve kaçaklarını hedef alanlar açısından caydırıcı olmaktadır.

Vergi denetimiyle beraber, vergi oranlarında artışa gitmeden toplam vergiden elde edilen gelirlerde artış sağlanabilir. Bu bağlamda kayıt dışı ekonomik faaliyetleri kayda almaya yardımcı vergi denetimi; vergilerle ilgili cezaların ağırlaştırılması, ekonomik faaliyetleri gözlemlemeye yardımcı yasalarla ilgili düzenlemeler ve sistemlerin özümsenmesiyle vergiyle ilgili taban genişletilmiş olur. Söz konusu işlem, toplam vergilerden elde edilen gelirlerin artışında rol oynamasına ve bu böylece kamuda meydana gelen açıkların ekonomide meydana getirdiği olumsuzluklar ve kayda alınmış ekonomik faaliyetlerdeki parasal yükler azaltılabileceği öngörülmektedir (Atılgan, 2004: s.238).

3.2.2. Vergi Denetiminin Ekonomik Amacı

Devletin temelini oluşturan vergi gelirlerini kayıt dışı ekonomi ile azaltmak mümkündür.

Ekonomik faaliyetleri kayıt dışı bırakmak, mükellef oldukları vergileri eksik veya tamamen ödenmemesine yol açmakta ve bu da devletin vergi gelirlerini düşürmektedir. Bundaki düşüş de bütçe finansmanının sağlanması için borçlanmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Borçlanmanın neticesinde ise faiz artışı yaşanmakta bu olumsuz netice de yatırımları düşürerek hem milli geliri hem de istihdama tesir edebilmektedir. Bütçede oluşan açıkların borçlanma vasıtasıyla finanslanması neticesinde, faizlerin artması ile kamu borçlanmasıyla ilgili maliyetlerde artışlar gözlenmekte; dolaylı olarak, bütçede oluşan açıklar git gide arttığı söylenebilir (Us, 2004: s.13).

49

Enflasyonist etkileri ortadan kaldırmak ve kayıt dışı ekonomiyle mücadele etmek gibi vergi denetiminin bazı ekonomik hedefleri de vardır. Yapılan vergi denetimleri sayesinde, kayıt dışı gelirler tespit edilecek, vergi kaçakçılığının meydana getirdiği bütçe açıklarının sebep olduğu enflasyonist etkiler de bu sayede ortadan kalkacaktır (Tekin ve Çelikkaya, 2007: s.44-45).

Kaynakların dağılışı üzerinde de kayıt dışı ekonominin etkisi bulunur. Bu bağlamda iktisat biliminin esas sorularından birisi olan hangi maldan ne miktarda üretileceği yönünde kararlar verme yükümlülüğündeki üretici ve tüketicilerin kararlarını negatif yönde etkileyerek faaliyetlere ayrılacak kaynakların etkinliğini düşürmektedir. Ayrı olarak kayıt dışı ekonomik piyasada bulunan rekabetçi yapıyı da olumsuz etkileyip ekonomik yaşamı zorlu kılmaktadır. Çünkü kayıt dışı olarak faaliyetini sürdüren işletmeler, daha az maliyetler ile daha rekabetçi olan fiyatlara sahip olacak ve bu nedenle de kayda alınan kesimlerin sektörlerden dışlanması ile sonuçlanacaktır. Bu sonuçla vergilerdeki denetimlerin ehemmiyeti görülmektedir. Bu durumda vergilerin denetimiyle kayıt dışı alanda yer alan sektörlerde meydana gelen vergilerle ilgili kayıplar açığa vurulacak ve söz konusu sektörlerin lehine, bozulmuş olan kaynakların dağılımı hususunda düzeltme yaparak kaynakların daha etkili dağılmasını temin edecektir. Sonuçta firmalar arasında rekabet sağlanacak ve aynı zamanda piyasa mekanizması daha aktif biçimde çalışacaktır.

3.2.3. Vergi Denetiminin Sosyal Amacı

Sosyo-ekonomik dengenin adil hale getirilmesi vergi denetiminin bir diğer önemli amacıdır. Toplum refahında artışın sağlanması için gelir dağılımı olumlu etkileyen vergi kaçağının denetim yoluyla azaltılmasıdır. Sonuçta toplumda birçok sorunun çözülmesi refah artışıyla sağlanacaktır.

3.2.4. Vergi Denetiminin Hukuki Amacı

Vergi kanunlarının uygulanmasını sağlamak, vergi denetiminin hukuki amacıdır. Bu sayede devletin gücü ve saygınlığı artar. Devletin gücü ve saygınlığındaki artışlarda devletin uygulamaya koyacağı hukuka ilişin kurallara azami ölçüde uyulmasına ve benimsenmesine imkan tanıyacaktır (Tekin ve Çelikkaya, 2007: s.45-46).

50

Yönetim birimlerinin adaletli, etkin ve düzenli bir şekilde çalışmaya yöneltilmelerinin yanında, personelin özlük haklarının çarpıklıkları belirlenip gereken tedbirlerin alınması denetim yoluyla sağlanabilecektir. Bu bağlamda mükelleflerin, geliri nispetinde vergi ödemeleri sağlanmış olurken işlerinin de tarafsız ve adil bir şekilde yapılabilmesi sağlanacaktır. Aynı zamanda mükelleflerin bilerek ve bilmeyerek neden oldukları vergi kayıp ve kaçakları, vergi adaletindeki dengeyi bozmaya yönelik neticeler ortaya çıkardığından, söz konusu tesirlerin ortadan kaldırılması da yine vergi denetimiyle gerçekleştirilecektir. Çünkü vergilerde kayıp ve kaçakların meydana gelmesi, vergilerdeki kayıp ve kaçaklara sebep olan mükellef lehine, dürüst mükellefi rahatsız edecek ve bunlar aleyhine, haksız rekabet unsuru oluşacaktır. Bu doğrultuda etkin bir vergi denetimi ile giderilebilir (Şaan, 2008: s.42-43).

3.3. Vergi Denetiminin Çeşitleri

3.3.1. Vergi İncelemesi

Vergi Usul Kanunu’nun 134. Maddesi gereğince vergi incelemesinde amaç; mevcut vergilerin doğruluğunu belirlemek ve araştırmaktır. Kanun maddesinde de belirtildiği gibi idare, vergilerin doğruluğunun araştırılması ve eksikliklerinin tespitiyle yükümlüdür. Bunun yanı sıra doğru ve gönüllü beyanı sağlama, beyannamelerini güvenilecek duruma getirme, vergilerdeki kayıp ve kaçakların giderilmesi gibi hedefleri de vardır.

Vergilerle ilgili irdelemeler meydana getirmeye yetkili olan üniteler aşağıda yer almaktadır;

 Vergi Müfettişleri

 Vergi Müfettiş Yard.

 İlin En Büyük Mal Memuru

 Vergi Dairesi Müd.

Vergilerin incelenmesi ile ilgili olan ünitelerin, neticeye varılmamış hesap dönemi de ilave edilerek, tahakkuk zaman aşımı süresinde incelemeler meydana