değişip değişmediğine ilişkin elde edilen bulgular alt problemlerdeki sıraya uygun olarak tartışılıp yorumlanmıştır.
Lise I ve II. Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı Puanlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesine İlişkin Bulguların Tartışma ve Yorumu
Benlik saygısı bağımlı değişkeni puanlarının, cinsiyet, sosyal kaygı ve akademik başarı değişkenlerine göre değişip değişmediğine ilişkin bulguların tartışma ve yorumları bulgulardaki sıraya göre verilmiştir.
1. Lise I ve II. Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı Puanlarının Cinsiyete Göre İncelenmesine İlişkin Bulgunun Tartışması ve Yorumu
Araştırmanın birinci alt probleminde, Lise I ve II. sınıf öğrencilerinin Benlik Saygısı düzeyine ilişkin toplam puanlarının cinsiyete göre değişip değişmediği incelenmiştir. Araştırma bulgusuna göre benlik saygısı düzeyinin cinsiyete göre değişmediği bulunmuştur. Bu bulguya ilişkin tartışma ve yorumlar aşağıda verilmiştir.
Benlik saygısına ilişkin toplam puanlar kız ve erkek öğrencilerde farklılık göstermemiştir. Rosenberg (1979), Devis- Zinner (1992), Josephs, Markus ve Tafarodi (1992) ve O’Malley ve Bachman (1983), Arıcak (1995), Can (1990). Güngör (1989), Gür (1996), Satılmış (1988), Tufan(1988) ve Turan ve ark.(1998)’nın yaptığı çalışmalarda benlik saygısının cinsiyete göre değişmediğini bulmuşlardır. Bu araştırmaların bulguları, araştırma da elde
46
edilen bulguyu destekler niteliktedir.Ancak; Chapman ve Mullis (2002) tarafından yapılan bir araştırmada da, erkeklerin benlik saygısı puanların kızlardan daha yüksek olduğu bulunmuştur. Orr ve Dihur (1995), cinsiyet farklılıklarının benlik saygısı üzerindeki etkilerini inceledikleri araştırmada, kızların erkeklerden anlamlı düzeyde düşük benlik saygısına sahip oldukları bulunmuştur.
Araştırmada benlik saygısı puanlarının cinsiyete göre değişmemesinin nedeni, örneklemde bulunan okulların bazılarının Anadolu Lisesi ve Güzel Sanatlar Lisesi öğrencileri olmasından kaynaklanıyor olabilir.Bu okullara öğrencilerin belirli sınavlarla yerleştirilmeleri benlik saygısı düzeylerini etkilemiş olabilir.
2. Lise I ve II. Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı Puanlarının Sosyal Kaygı Düzeyine Göre İncelenmesine İlişkin Bulgunun Tartışması ve Yorumu
Araştırmanın ikinci alt probleminde, Lise I ve II. sınıf öğrencilerinin Benlik Saygısı düzeyine ilişkin toplam puanların sosyal kaygı düzeyine göre değişip değişmediği incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre Benlik saygısı düzeyinin sosyal kaygı düzeyine göre değiştiği bulunmuştur. Bu bulgulara ilişkin tartışma ve yorumlar aşağıda verilmiştir
Öğrencilerin benlik saygısı düzeylerine ilişkin toplam puanları alt düzeyde sosyal kaygısı olan öğrencilerin lehine farklı bulunmuştur. Yüksek düzeyde benlik saygısı olan öğrencilerin sosyal kaygı puanları daha düşüktür. Bu da benlik saygısı puanlarının sosyal durumda kaygı düzeyine göre değiştiğini göstermektedir. Coopersimith (1967) yaptığı araştırmada, kendilerini sosyal ilişkilerde, arkadaşlık kurmada güçlüğü olan biri şeklinde algılayan gençlerin benlik saygıları, güçlük çekmediklerini algılayanlara göre daha düşük bulunmuştur. Smith ve Sarason (1975),yaptığı araştırma bulgularına göre, yüksek ve orta kaygılı bireyler, düşük kaygılı bireylere göre diğerlerinin değerlendirmelerini daha olumsuz algılamaktadır. Kawash (1982) yaptığı araştırmada, kaygı az olduğu zaman dışa dönüklülüğün
47
arttığını ve benlik saygısının daha yüksek olduğunu bulmuştur.Geist (1982) yaptığı araştırmada sosyal çekingenliğin düşük benlik saygısıyla ilişkili olduğunu bulmuştur. Bilgin (2001)’in yaptığı çalışmalar da benlik saygısı düzeyinin, sosyal kaygı düzeyine göre değiştiğini belirtmişlerdir. Bu araştırmaların bulguları, araştırma da elde edilen bulguyu destekler niteliktedir.
Ergenlik döneminde ergen kimlik arayışına girmektedir. Ergenliğin sonunda kimlik kazanımını tamamlar güvenli bir genç olur ya da kimlik karmaşası yaşar. Ergenin iletişim kurduğu kişiler ya da iletişim kurma yoğunluğu değişir. Arkadaşlar model alınır ve bir gruba dahil olma kimlik gelişimi açısından önem kazanır. Bu dönemde sosyal kaygısı düşük olduğu zaman dışa dönüklüğü artar. Bunun sonucunda sosyal etkileniş düzeyinin artmasıyla benlik saygısının daha yüksek olduğu düşünülebilir.
3. Lise I ve II sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı Puanlarının Akademik Başarı Düzeyine Göre İncelenmesine İlişkin Bulgunun Tartışması ve Yorumu
Araştırmanın üçüncü alt probleminde, Lise I ve II. sınıf öğrencilerinin Benlik Saygısı düzeyine ilişkin toplam puanların akademik başarı düzeyine göre değişip değişmediği incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre alt akademik başarı ile orta; orta ile üst ve alt ile üst arasında benlik saygısı puanlarının değiştiği bulunmuştur. Bu bulguya ilişkin tartışma ve yorumlar aşağıda verilmiştir.
Öğrencilerin benlik saygısı düzeylerine ilişkin toplam puanları, yüksek düzeyde akademik başarısı olan öğrencilerin lehine farklı bulunmuştur. Akademik başarısı yüksek öğrencilerin benlik algısı puanları da yüksektir (Yalım,2001). Akademik başarı arttıkça, öğrencilerin benlik algıları da olumlu olmaktadır. Coopersmith (1967) yaptığı araştırmada, benlik saygısı ile akademik başarı arasında olumlu ve anlamlı bir ilişki bulmuştur. Bross(1979), benlik kavramı ve akademik başarı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma sonucunda benlik kavramı ile akademik başarı arasında anlamlı bir ilişki bulmuştur. Özkan (1987). Gençler de benlik saygısı ile akademik başarı arasındaki ilişkiyi araştırmış ve benlik saygısı ile
48
akademik başarı arasında olumlu bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmıştır. Yurt içinde yapılan araştırmalarda, öğrencilerden kendilerini başarılı olarak algılayanların yüksek benlik saygısı düzeyine (Can,1990; Erdinç,1995; Güngör,1989) sahip oldukları ifade edilmektedir. Özkan (1987) , benlik saygısı ile akademik başarı arasında olumlu bir ilişki bulmuştur. Bu araştırmaların bulguları, araştırma da elde edilen bulguyu destekler niteliktedir.
Araştırma örneklemi göz önüne alındığında,Sosyal Bilimler Lisesine ,Anadolu Lisesine ve Güzel Sanatlar Lisesine, sınavla girdikleri ve akademik başarı göstererek okuma hakkı kazanmaları da hem akademik başarı düzeylerini hem de benlik saygısı puanlarını yükseltmiş olabilir.
Başarının benlik saygısı üzerindeki olumlu etkisinin, eğitim ortamında akademik başarı çerçevesinde gündeme geldiği ve akademik açıdan başarılı olan ergenin benlik saygısını olumlu yönde etkilediği söylenilebilir. Konuya gelecek açısından bakıldığında, lise eğitimindeki akademik başarı, bir anlamda ergenin gelecekteki yaşamını belirlemektedir. ÖSS’ye girişte ağırlıklı not ortalamasının ÖSS puanına etkisi de oldukça önemlidir. Ergenin gelecekteki yerini ve başarısını belirleyen akademik başarıları yüksek olan öğrencilerin geleceğe, kendilerinden daha emin ve güvenli bir şekilde bakabilecekleri ve buna bağlı olarak daha yüksek benlik saygısına sahip olacakları düşünülebilir.
49
BÖLÜM VI SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde araştırmanın sonucunda elde edilen bulgulara dayalı olarak ulaşılan genel sonuçlar ile bu sonuçlar çerçevesinde kişilere yardımcı olacak bazı önerilerde bulunulmuştur.
Sonuçlar
Araştırmanın bağımlı değişkeni Lise I ve II. sınıf öğrencilerinin benlik saygısı toplam puanlarının cinsiyet, sosyal kaygı ve akademik başarı düzeylerine göre betimlemesine yönelik olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır.
Lise I. ve II. sınıf öğrencilerin benlik saygısı düzeylerinin cinsiyete göre değişmediği görülmüştür. Bu bulgu kız ve erkek öğrencilerin benlik saygılarının farklı olmadığını ortaya koymaktadır.
Lise I. ve II. sınıf öğrencilerin benlik saygısı düzeylerinin sosyal kaygı düzeylerine göre değiştiği görülmüştür. Alt düzeyde sosyal kaygısı olan öğrencinin benlik saygısı puanları daha yüksek olduğu, üst düzeyde benlik saygısı olan öğrencilerin benlik saygısı puanları daha düşük olduğu görülmüştür. Bu bulgu benlik saygısı puanları attıkça sosyal kaygı puanlarının azaldığını ortaya koymaktadır.
Lise I. ve II. sınıf öğrencilerin benlik saygısı düzeylerinin akademik başarılarına göre değiştiği görülmüştür. Akademik başarısı yüksek öğrencilerin benlik algısı puanları da yüksektir. Bu bulgu akademik başarı arttıkça, öğrencilerin benlik algıları da arttığını ortaya koymaktadır.
Öğrencilerin sahip olduğu benlik saygısı düzeyini fark etmesi ve onları değiştirerek daha fonksiyonel yaklaşımlar sergilemesi onun daha üretken, verimli,
50
kendisine güvenen, başarılı bireyler olmasını sağlayacaktır. Bu noktada önemli olan insanların potansiyellerini fark edip bunları kullanabilecek duruma getirebilmesi için ona bu konuda yollar bulması için yardım edilmesi gerekli olmaktadır.
Öneriler
Araştırma benlik saygısını, çeşitli örüntüleri açısından betimlemeye yönelik olarak yapılmış bir çalışmadır. Buna göre konu ile ilgili yapılacak bundan sonraki çalışmaların yönünü belirlemeye yönelik bazı öneriler aşağıda sunulmuştur.
Araştırma bulgularından yararlanılmasına ilişkin öneriler
1. Lise öğrencileri içinde bulundukları gelişim dönemi itibarı ile karmaşık duygu ve düşünce içinde bulunmaktadır. Karmaşık duygu ve düşüncelerin oluşmasında ve davranışa dönüşmesinde, ergen çevreden gelen farklı tepkileri değerlendirerek kendisine ait olumlu ya da olumsuz bir değer yargısı geliştirerek benlik saygısını oluşturur. Oluşan bu benlik saygısı ergenin başarılı olmasını ve doyumlu sosyal ilişkiler kurmasını sağlamaktadır ve bu sayede de mutluluğu yakalamaktadır. Ergenin mutlu bir birey olarak yaşamını sürdürmesinde yüksek benlik saygısına sahip olması önem taşımaktadır. Bu nedenle, ergenin gelecek yaşantısını etkileyecek benlik saygısı düzeylerinin belirlenmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Lise öğrencilerinin kendilerini tanımaya ve anlamaya çalıştıkları ergenlik döneminde gelişim özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri önem taşımaktadır. Bu konuyla ilgili olarak okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma servisleri tarafından bilgilendirme çalışmaları yapılabilir.Ergenin değerlendirmelerinde yakın çevredeki kişilerin ergene yönelik değerlendirmeleri etkili olduğundan dolayı benlik saygısının gelişmesine yönelik bilgilendirme çalışmaları sadece öğrencilerle sınırlı tutulmayıp okul idaresi, öğretmenler ve ailelere de yaygınlaştırılmalıdır.
2.Araştırma bulguları benlik saygısının cinsiyete göre değişmediğini göstermektedir. Bu dönemde Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık çalışmaları içinde
51
yer alan bilgi toplama ve bireyi tanıma çalışmaları ile benlik saygısı düzeylerini düşük düzeyde algılayan, sosyal kaygı düzeyi yüksek öğrencilerin belirlenmesi; öğrencilerin aileleri ile ortak çalışma sürecine girilerek bu öğrencilere bireysel yada grupla danışma çalışmalarına yer verilebilir. Öğrencilere ve ailelere toplantı, konferans düzenlenebilir. Uygulama yapılan grubun ergenlik döneminde bulunduğu göz önüne alınırsa bu dönemin daha olumlu geçirebilmesi için grup çalışmalarıyla cinsiyete bakılmaksızın eğitimciler ergenlere hizmet içi programlarla destek verebilirler.
3. Araştırma bulguları benlik saygısının sosyal kaygı düzeyine göre değiştiğini göstermektedir. Kişiliğin önemli boyutlarından olan benlik saygısı ve kişiliğin oluşumunda etkisi olan kaygı düzeyi için gencin okul yaşantısının önemi unutulmamalıdır. Ergenlik döneminde ergen birçok duygusu gibi içinde yaşadığı kaygıyı dışarı yansıtmayabilir. Bu nedenle ergenin kaygısı öğretmen, aile gibi çevresindeki kişilerce fark edilmeyip ilgi gösterilmeyebilir. Bu nedenle öğretmenler ve aileler, ergenle iletişimlerinde ve davranışlarında katı tutumlar sergilemek yerine, bağımsız davranma yönünde teşvikler ve sağlıklı iletişim yöntemleriyle bir ergeni girişken kılarak kaygıdan uzaklaştırabilir.
4. Sosyal kaygı düzeyi yüksek bireylerin kaygısını normale çekmek için öğretmen, anne- baba gibi bireyin sosyal çevresinin bazı noktalara dikkat etmesi gerekmektedir.
• Başarı açısından yüksek beklentiler içine girilmemelidir.
• İletişimde sürekli yanlış ve eksik arayıcı eleştiri dili kullanılmamalıdır.
• Öğrenciler etiketlenmemelidir.
• Ergen çevresindeki öğrenci ve akran gruplarıyla kıyaslanmamalıdır.
5. Gençlerin ruhsal olarak sağlıklı bir kişilik oluşturabilmesi, günümüz eğitim anlayışının temelini oluşturmaktadır. Psikolojik açıdan daha sağlıklı bir eğitimle
52
gençler yetiştirmek için, eğitimcilerin önemle üzerinde durması gereken konulardan biri olumlu benlik saygısının geliştirilmesidir. Ergenin topluma katılabilmesi için, yetişkinler arasında yerini ve konumunu alabilmesi gelişim dönemlerinde belli bilgi, beceri ve deneyimleri kazanmasına bağlı olduğu unutulmamalıdır. Gençlerin geleceklerine yönelik yaşantılarının uyumlu olabilmesi, sosyal ve psikolojik gelişimine destek için düzenli olarak, danışmanlık yardımı alabileceği kurumların oluşması gerekmektedir.
6. Özellikle eğitim alanında görev yapan psikolojik danışmanlar, öğrencilerin benlik saygısı düzeylerini ortaya çıkarmada ve sosyal kaygılarını normal düzeye indirmede önemli bir role sahiptir. Bu konuda öğrencilere grup etkinlikleri düzenlemesi ve sosyal beceriler kazandırılması öğrencilerin sorunlarının giderilmesine önemli katkılar sağlayabilir
Yeni Yapılacak Araştırmalara İlişkin Öneriler
1. Bu araştırma, Lise I. ve II. sınıf öğrencilerinin benlik saygısı düzeylerinin cinsiyet, sosyal kaygı ve akademik başarıya etkisini araştırmıştır. Bundan sonra yapılacak araştırmalarda araştırma bulgularının zenginleştirilmesine ve geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Bu amaçla, Benlik Saygısına ilişkin öğrencilerin, sosyo – ekonomik düzeyleri, anne- baba ilişkileri, arkadaş ilişkileri gibi bağımsız değişkenlerin etkisi araştırılabilir.
2.Araştırmanın daha değişik örneklem grubu üzerinde tekrar yapılması, benlik saygısıyla ilgili daha ayrıntılı bilgilerin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Araştırmanın örneklem grubu belirlenirken değişik türde öğrenim gören öğrenciler seçilirse farklıkların belirlenmesi açısından yararlı olabilir.
3. Yine Lise öğrencilerinde benlik saygısını ve sosyal kaygıyı geliştirmeye yönelik Sosyal Beceri etkinlikleri çalışmaları yapılabilir. Geliştirilen bu beceri etkinliklerinin ergenler üzerindeki etkisi daha kapsamlı ve ayrıntılı yeni araştırmalara ışık tutabilir.
53
KAYNAKÇA
ADAMS,J.(1995).Ergenliği Anlamak. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları
ABAY, E., ve ÇALIYURT, C.(1999). Klinik Psikiyatri El Kitabı. İstanbul: Nobel Yayınevi
ALPER,Y.(2000). Herkes İçin Psikiyatri. İstanbul: Gendaş Kültür Yayınevi
AKBOY,R.(1998).Fen Lisesi ve Genel Lise Öğrencilerinin Benlik Kavramı, Denetim Odağı ve Sürekli Kaygı Açısından Karşılaştırılması.VII.Ulusal
Eğitim Bilimleri Kongresi Bilimsel Çalışmaları. Konya: Selçuk Üniversitesi,
1:189-197
AMERİKAN PSİKİYATRİ BİRLİĞİ. (1994) Mental Bozuklukların Tanısal ve
Sayımsal El Kitabı ( DSM-IV). Ankara: Hekimler Birliği
ARICAK,O.T.(1995).Üniversite Öğrencilerinde Benlik Saygısı ve Denetim Odağı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi
ARICIOĞLU,Z(2001).Ortaöğrenim Öğrencilerinde Sosyal Fobi ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki ve Bunları Etkileyen Faktörler.Diyarbakır : Dicle Üniversitesi (Uzmanlık tezi)
ASLAN, E. (1992).Benlik Kavramı ve Bireyin Yaşamındaki Etkileri.Marmara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. Sayı: 4. İstanbul
ASLIHAN, M.N. (1998). Parçalanmış veya Tam Aileye Sahip Çocukların Öz Kavramı Depresyon Düzeyleri ve Akademik Başarılarının Yaş ve Cinsiyet Yönünden Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Çukurova Üniversitesi
54
AYDIN, B. (1996).Benlik Kavramı ve Ben Şemaları. Marmara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Dergisi.S: 8, S: 41-47
AYVERDİ, M.(1990). Erken Ergenlik Dönemi Ergenlerin Depresyon Düzeylerini Etkileyen Bazı Dış Etmenler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Hacettepe Üniversitesi
BAYMUR, F. (1978). Genel Psikoloji. İnkılap Kitabevi : İstanbul
BİLGİN, Ş. (2001). Ergenlerde Kaygı ile Benlik Saygısı Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
BURAK, E. ( 1995). Üstün Yetenekli Öğrencilerin Benlik Kavramlarına İlişkin Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi,
BÜYÜKÖZTÜRK, S. (2005). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara :Pegem Yayıncılık
CAN ,G .(1990). Lise Öğrencilerinin Benlik Tasarım Düzeylerini Etkileyen Bazı Etmenler. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları
CAN, G. (1991). Lise Öğrencilerinin Benlik Kavramlarını Etkileyen Ailesel Değişkenler. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C:4 S: 1-2,7-12.
CANSEVER, G.(1976). İçimdeki Ben. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
CHAPMAN,P. and MULLİS,A.K.(2002).Readdressing Gender Bias İn The Coopersmith Self- Esteem Inventory-Short Form. Journal of Genetic
Psychology.163
CORSİNİ,J.R.(1984).Current Psychotherapies. Third Edition.Fe Peacock Publishers.
55
CÜCELOĞLU, D (1991). İçimizdeki Çocuk, Remzi Kitabevi. İstanbul ---(1994). İnsan ve Davranışı. Remzi Kitabevi.İstanbul ---(1995).Yeniden İnsan İnsana. Remzi Kitabevi.İstanbul
ÇANKAYA,Ö.(1997).Lise Son Sınıf Öğrencilerinde Sınav Kaygısı, Benlik Saygısı ve Akademik Başarı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi
ÇUHADAROĞLU,F.(1985). Gençlerde Benlik Saygısıyla İlgili Bir Araştırma. XXI.
Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. Adana: Ç.Ü. Tıp Fakültesi
DEMIR, T.(1997). Çocuk ve Ergenlerde Sosyal Fobi. İstanbul Üniversitesi (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi)
DEMİR,A ve ŞAHİNER,B.(1995). Atılganlık ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki.
3PDergisi . 3:172-175
DEMIR, T.(1997) Çocuk ve Ergenlerde Sosyal Fobi. İstanbul Üniversitesi (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi)
DILBAZ, N. (1997). Sosyal Fobi. Psikiyatri El Kitabı. Ankara: Hekimler Birliği
DILBAZ, N. (1997). Sosyal Fobi. Psikiyatri El Kitabı. Ankara: Hekimler Birliği
DİNÇ,F.(1992). Cinsiyetleri Farklı Lise Öğrencilerinin Benlik Algı Düzeylerinin Özsaygı Düzeylerine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üniversitesi
DURMUŞ, B ve YILDIZ,H. ve RAMAZAN,E.ve PİRİNÇCİ,E.(2001).Adölesanların Benlik Saygısı ve Öfke Aktarımınsa Aile Yapısının Rolü .Ankara: I. Ulusal
56
ERDİNÇ,G.(1995).İzmir İli Lise Öğrencilerinde Benlik İmajı-Başarı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi
ERİM,B.(2001).Yetiştirme Yurtlarında Ve Aileleri Yanında Yaşayan Ergenlerin Benlik Saygısı, Depresyon ve Yalnızlık Düzeyleri İle Sosyal Destek Sistemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi
EROL,Z.(2000).15-16 Yaşları Arasındaki Çalışan, Resmi Lise ve Endüstri Meslek Lisesine Devam Eden Gençlerin Özsaygı Düzeyleri ve Denetim Odaklarının Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
GEÇTAN, E. (1999). Psikodinamik Psikiyatri ve Normal Dışı Davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi
---(1981). Psikanaliz ve Sonrası.İstanbul: Hür Yayınları
GELSO,J.C and HAYES,A.J.(1998).The Psychotherapy Relation Ship. John Wiley Sons inc Newyork
GÜMÜŞ, A.E. ( 1997). Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi
GÜNGÖR,A.(1989). Lise Öğrencilerinin Özsaygı Düzeylerini Etkileyen Etmenler. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
GÜR, A.(1996) Ergenlerde Depresyon ve Benlik Saygısı Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi
GÜVEN ,A.(1994). Farklı Öğretim Programı İzleyen Öğrencilerde Algılanan Ana – Baba Öğretmen Tutumlarının Benlik Kavramına Etkisi. VII.Ulusal Psikoloji
57
HOVARDAOĞLU, S. (1995). Doğrusal Regresyon ve Korelasyona Giriş. Ankara: Hatipoğlu Yanyınları
IŞIK, E., Köroğlu, E. (1997). Depresyon. Psikiyatri El Kitabı. Ankara: Hekimler Birliği
İKİZOĞLU, M.(1983). Demokratik ve Otoriter Ana- Baba Tutumlarının Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygısı Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi
İNANÇ,N.(1997). Üniversite Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeyleri İle Akademik Başarıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi . Gaziantep Üniversitesi
KARASAR, N (1993). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayınevi : Ankara
___________ . (2000). Araştırmalarda Rapor Hazırlama. Nobel Yayınevi: Ankara
KASATURA, İ. (1991). Okul Başarısından Hayat Başarısına, Başarıyı Yaratan
yada Engelleyen Etmenler. Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul
KILIÇCI, Y.(1981).Üniversite Öğrencilerinin Kendilerini Kabullerini Etkileyen Bazı Değişkenler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Üniversitesi
KOÇAK, A.(2001). Sosyal Kaygıyla Başa Çıkma Programının Lise Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Düzeylerine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Gazi Üniversitesi
58
___________.(2000). Günlük Hayatta Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Yayınevi
MOLTAVALLI, N. ( 1995). Çocuk Çağı Sosyal Fobide Fluoksetin Kullanımı. Klinik
Psikofarmolaji Bülteni. V.(1-4).66-71
MULLİS,A.K. and MULLİS,R.L and NORMANDİN,D.(1992). Cross-Sectional Ad Longitudinal Comparisons Of Adolescent Slf- steem.Adolescense.27,105:51-60
NELSON and RİCHARD and JONES.(1982). Danışma Psikolojisi
Kuramları.( Çev: Berrin EYLEN,ve Fidan KORKUT, Füsün
AKKOYUN,Süleyman DOĞAN, Veli DUYAN).Sosyal Yayınları: İstanbul
NİELSEN,D.M and MATHA,A.(1994). Parental Behavior and Adolescent Self- Esteem in Cilinical and Nonclinical Samples .Adolescense.29:525-242
NOTTELMAN,E.D.(1987). Competence and Self- esteem During Transitionfrom Childhod To Adolescense. Development Psychology.23:441-450
ODACI,H. (1994).Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Yalnızlık Benlik Saygısı ve Yakın İlişkiler Kurabilme
Düzeylerinin ve Bu Düzeyler Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Karadeniz Teknik Üniversitesi
O’MALLEY,P.M VE BACHMAN,J.G.(1983). Self – Esteem: Change and Stability Betwen Ages 13and 23. Development Psychology.19:257-268.
ÖnER,U.(1987). Benlik Gelişimine İlişkin Kuramlar. Ergenlik Psikolojisi. Bekir, O (Ed.). Ankara: Hacettepe – Taş Kitapçılık.
ORR,E. and DINUR,B.(1995). Social Setting Effects on Gender Differences in Self- Esteem : Kibbutz and Urban Adolescents.Journal of Youth and Adolescence. 24:3-25.
59
ÖZGAN,H.(1999). Lise Öğrencilerinin Empatik Sınıf Atmosferi Algılamaları, Başarıları ve Benlik Saygılarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi ve Aralarındaki İlişkinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Karadeniz Teknik Üniversitesi
ÖZGÜVEN,İ.E. ( 1974) Üniversite Öğrencilerinin Akademik Başarılarını
Etkileyen Zihinsel Olmayan Faktörler. H.Ü Basımevi: Ankara
PİŞKİN, M. (1996). Türk ve İngiliz Lise Öğrencilerinin Benlik Saygısı Yönünden Karşılaştırılması. III. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi.