VATANDAŞ GAZETECİLİĞİ (CITIZEN JOURNALISM)

Vatandaş gazeteciliği (citizen journalism) incelenirken, iki yönüne bakmak gerekmektedir. Birincisi, geleneksel medya haber üretim süreci üzerinde yarattığı, yaratacağı değişimler, ikincisi yeni medya dolasıyla İnternet ortamı ve araçlarının, geleneksel medyanın ekonomi-politik yapısı üzerinde yaratacağı değişimler.

Vatandaş gazeteciliğini savunanlar, profesyonel gazetecilikle birlikte; haber değeri olan konunun seçimi, haberin toplanması, yazılması, topluma sunulacak haberin seçimi ve dağıtılması işlevinde tek otorite olan haber merkezlerinin egemenliğinin, halkın katılımı ile birlikte kalkacağını böylelikle medyanın demokratikleşeceğini iddia etmektedirler (Gillmor’dan aktaran Doctorow, 2006).

İnsanların haber sürecine aktif olarak katılımını sağlayan ise, yeni iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmelerdir. Ülkelerin ekonomik göstergelerine

göre sahiplik oranları değişkenlik gösterse de, bilgisayar, İnternet bağlantısı, kameralı cep telefonu, sayısal fotoğraf makinesi veya kamera kullanımının giderek yaygınlık kazanması ile ağ günlükleri gibi kullanıcının ücret ödemesine ve web tasarımı için zengin metin işaret dili (html⁸-hyper text markup language) bilmesine gerek olmayan web siteleri sayesinde bu süreç hızlanmıştır.

Amatör kişiler, “istedikleri zaman” çevresinde tanık olduğu olaylar, yaşadıkları, ilgilendikleri konular hakkında içerik (metin/fotoğraf/video) yaratabilir hale gelmektedir.

Vatandaş gazeteciliği yapan web sitelerinin yapısına bakıldığında; 2000 yılında Güney Kore’de kurulan Ohmynews’un “blog” muhabir sayısı günümüzde 60.000’e yaklaşmıştır. Profesyonel muhabir ve editör sayısı ise sadece 60’dır (Oh’dan aktaran; Yoo, 2007). Aynı şekilde Kanada’da kurulan Nowpublic, 4533 kentte 131.993 “blog” katılımcıya sahiptir (http://www.nowpublic.com) ve web siteleri,

“blog” muhabirlerin maaş, yol, yemek, sosyal güvenceleri için herhangi bir ücret ödememektedir.

Haber üretim sürecinde geleneksel medya kurumları ise; personel, kullanılan araç- gereçler ve dağıtım için düzenli ve sürekli ücret ödemektedirler. Aynı zamanda, yazılan haber, çekilen fotoğraf karşılığı yani parça başına ücret yerine aylık çalışma süresi karşılığı maaş vermektedirler. Herkesin haber üretim sürecine dahil olması ile;

medya kurumlarının sürekli eleman istihdam etme zorunluluğu da değişmektedir.

Hem dünyanın her yerindeki amatör kişilerden gelen içerikler yayınlanarak personel

giderlerinden, hem de sadece haber değeri olduğu düşünülen içeriklere ücret verilerek muhabire sürekli ödenen ücretlerden tasarruf yapılmaktadır.

A. VATANDAŞ GAZETECİLİĞİ (CITIZEN JOURNALISM)

Vatandaş gazeteciliği (citizen journalism), kurumsal bir yapıda veya serbest olarak gazetecilik yapmayan insanların, çevresinde olan biten olay/olgu hakkında yazdığı metin, çektiği fotoğraf ve videoların, web sitelerinde, ağ günlüklerinde (blog), fotoğraf, video paylaşım sitelerinde yayınlanmasıdır.

Vatandaş gazeteciliği (citizen journalism), katılımcı gazetecilik (participatory journalism), görgü tanıklığı gazeteciliği (eye witness journalism) ya da kullanıcının ürettiği içerik (user generated content) olarak adlandırılan bu uygulama, Shayne Bowman ve Chris Willis’in We Media How Audience are Shaping the Future of News and Information kitabında; bağımsız, güvenilir, doğru, geniş bakış açısına sahip enformasyonun sağlanması amacıyla, bir kişi veya grubun haber ve enformasyonun toplanması, yazılması, yayınlanması ve yorumlanması sürecinde aktif bir rol alması olarak tanımlanmaktadır (2003:9).

Geleneksel medyanın -profesyonel gazetecilerin-; halka bağımsız, güvenilir, doğru enformasyon sağlayamadığı eleştirisi üzerine kurulu bu tanımlamada, eksikliğin giderilmesinin ancak herkesin -amatör kitlenin- katılımı ile mümkün olacağı söylenmektedir.

Yeni medya uzmanı, gazeteci Mark Glaser’e göre vatandaş gazeteciliği; gazetecilik eğitimi almamış ama modern teknoloji araçlarını ve küresel dağıtımı sağlayan

İnterneti kullanan insanların, örneğin; şehir meclisi toplantısı, gazetede çıkan bir makalede gördükleri hata veya taraf tutma hakkında ağ günlüklerinde yazı yazmaları, ya da şehirde olan bir olay hakkında fotoğraf/video çekip YouTube⁹ gibi web sitelerine göndermeleridir (Glaser, 2006).

Medya tarihi dersleri veren Mitchell Stephens, vatandaş gazeteciliği (citizen journalism) ile birlikte haberlerin pazarlarda ve şehir meydanlarında öğrenildiği

“konuşulan haber” günlerine geri dönüldüğünü, on sekizinci yüzyıl broşürcüleri (pamphleteers) ve Thomas Paine kadar izinin sürülebileceğini söylemektedir (Aktaran Vargas, 2007).

Ancak, on sekizinci yüzyıl broşürcüleri (pamphleteers) içeriğini hazırladıkları ve bastırdıkları broşürleri (pamphlets) kendileri dağıtmış olmalarına karşın, bugünün vatandaş gazetecileri (citizen journalists) içeriklerinin dağıtımını, web siteleri kanalıyla yapmaktadır. Web sitesi, alacağı reklamlarla -sadece dağıtım işlevine katıldığı- haber üretim sürecinden para kazanmaktadır. Kullanıcı ve ziyaretçi sayısının fazla olması web sitesinin popülerliğini dolasıyla reklam gelirini artırmaktadır. Yani, web sitesinin dağıtım hizmetinden yararlanan kitle, web sitesinin gelir kaynağını da yaratan kitle durumundadır.

Vatandaş gazetecilerini, Türkiye Basın Tarihindeki -bire bir örtüşme olmasa da- vakanüvisliğe benzetmek olasıdır. Osmanlılarda kendi zamanının ya da bir hükümdarın yaşadığı dönemin tarihini yazmakla resmen görevlendirilmiş yazarlar

9 Youtube, “kendini yayınla (broadcast yourself)” sloganıyla Şubat 2005 yılında kurulan, video izleme ve paylaşma web sitesidir (http://www.youtube.com/t/about). İnsanların kendileri, çevresi, ilgi

olan vakanüvisler, (Büyük Larousse, 23.cilt:12064) olayları kaleme alarak tarihe not düşmeleri ve asıl mesleklerinin tarih yazarlığı olmaması yönüyle vatandaş gazetecilere benzemesine karşın; “devlet tarafından yazılması istenilen, yazılmasında sakınca görülmeyen olayları yazması” (Büyük Larousse, 23.cilt:12064) yönüyle vatandaş gazetecilerinden ayrılmaktadır. Saraydan gelen emirler doğrultusunda neyi yazıp neyi yazmayacağı önceden belirlenmiş, sınırları çizilmiş vakanüvislerin tersine vatandaş gazetecileri neyi yazıp neyi yazmayacağına kendileri karar vermektedir.

Ancak özellikle editörlü web sitelerinde, vatandaş gazetecilerinin hazırladıkları içeriklerin yayınlanacağı yer (ana sayfa, kategori sayfası vb.) editörler tarafından belirlenmektedir. Vatandaş gazetecilerine istediği konuyu istediği biçimde yazma olanağı sağlanırken, okuyucunun ilk hangi konuyu okuması gerektiğine web sitesi karar vermektedir. Yazma aşamasındaki belirleyicilik, sunma aşamasındaki belirleyiciliğe dönüşmektedir.