Varant Piyasasının İşleyişi

Varant piyasasının işleyişi ile ilgili kurallar BIST’in 05.01.2010 tarih ve 318 sayılı genelgesi ile düzenlenmiştir.

3_{Nitelikli yatırımcı; SPK’nın yatırım kuruluşlarına ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan ve talebe dayalı} olarak profesyonel kabul edilenler de dahil profesyonel müşterileri ifade eder (Burgan Portföy, 2016). [Erişim Tarihi: 20.03.2016].!

2.6.4.2.1. İşlem Yöntemi

Varant piyasasında uygulanacak alım-satım yöntemi piyasa yapıcılı çok fiyat- sürekli müzayede sistemidir. Bu yöntemde her bir varantta görevli olan bir piyasa yapıcı üye sürekli olarak alış-satış kotasyonu verir ve üyeler (piyasa yapıcı üye de dahil olmak üzere) söz konusu varant için alış-satış emirlerini iletir. Verilen alış-satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir ve kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan (kotasyon fiyatları dahil) karşı taraftaki uygun fiyatlı alış-satış emirleriyle veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür. Piyasa yapıcı üye kotasyon girmeden yatırım kuruluşu varantlarına emir girişi yapılamaz. Varant piyasasında baz fiyat uygulanmaz, serbest marj uygulanır. Piyasada, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım-satım kotasyonları aralığı içinde gerçekleşir. Minimum kotasyon miktarı 250 lottur. Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler de sisteme kabul edilir, ancak kotasyon aralığı içinde kaldığı sürece işlem görebilirler. Varantlara emir ve kotasyon girişlerinde fiyat adımı her fiyat seviyesinde 1 kuruş olarak uygulanır.

Yatırım kuruluşu varant işlemleri BIST Hisse Senedi Piyasası sürekli müzayede seans saatleri içerisinde gerçekleştirilmektedir. Tam iş günlerinde birinci seans 09.35 – 13.00, ikinci seans 14.00 - 17.30 saatleri arasındadır. Yarım iş günlerinde ise yatırım kuruluşu varantları 09.35-12.30 saatleri arasında işlem görmektedir. Yatırım kuruluşu varantlarında seans içinde emir iptali serbesttir (BIST, 2016).

2.6.4.2.2. Varant Piyasa Yapıcılığı

BIST’in düzenlemiş olduğu genelgede yer alan tanıma göre; piyasa yapıcılık, yetkilendirilmiş üyeler tarafından sorumlu oldukları varantın piyasasının dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak ve likiditeye katkıda bulunmak amacıyla, yürütülen özellikli bir alım-satım faaliyetidir. Piyasa yapıcılık faaliyeti piyasa yapıcı üyeler tarafından gerçekleştirilmektedir.

Piyasa yapıcılar, sorumlu oldukları varantlarda piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak, likit ve sürekli bir piyasanın oluşmasına katkıda bulunmak amacıyla faaliyette bulunmak üzere, kotasyon vermekle yükümlü olan ve Borsa

Yönetim Kurulu tarafından yetkilendirilmiş Borsa üyesi aracı kuruluşu ifade etmektedir.

SPK’nın düzenlemiş olduğu Yatırım Kuruluşu Varantları Tebliği’ne göre; yatırım kuruluşu varantlarına ilişkin izahnamenin ya da ihraç belgesinin Kurulca onaylanması için yapılan başvuru sırasında ihraççı tarafından bir aracı kurumun piyasa yapıcı olarak belirlenerek Kurula bildirilmesi gerekmektedir. Piyasa yapıcı, yatırım kuruluşu varantlarının alım satımı kapsamında yaptığı işlemler ve bu işlemlerle ilgili olarak müşteriyle kurulan ilişkilerden sorumludur. Piyasa yapıcılığına ilişkin kurallar, borsa tarafından belirlenmektedir.

BIST’in ilgili genelgesine göre varant piyasa yapıcılığı ile ilgili genel kurallar aşağıdaki gibidir (BIST 318 Nolu Genelge).

!! Her varantta bir piyasa yapıcı olması zorunludur ve her bir varantta sadece bir üye piyasa yapıcı olarak atanmaktadır. Fakat bir piyasa yapıcı birden fazla varantta piyasa yapıcılık rolü üstlenebilmektedir.

!! Piyasa yapıcı likidite sağlamak üzere, ilgili piyasa düzenlemeleri çerçevesinde sürekli alım-satım kotasyonu vererek piyasa oluşmasına ve işlem gerçekleşmesine katkıda bulunmakla yükümlüdür.

!! Varantlar açılış seansında alım-satıma konu olmaz. Varantlara açılış seansında emir iletilemez. Yalnızca; piyasa yapıcı kurum, açılış işlemleri sonrasında ilgili varanta alım satım kotasyonu iletebilir.

!! Bir varantta piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz.

!! Varantlardaki fiyat istikrarının sağlanması, piyasada oluşan fiyat hareketleri dışında gerçekleşecek aşırı fiyat oynaklığının engellenmesi piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları ile hedeflenmektedir. Piyasa yapıcı üyenin seans boyunca sisteme gireceği kotasyonlar, menkul kıymetin likiditesine yönelik olarak önemli bir güvence oluşturmaktadır. Sonuç olarak, piyasa

yapıcılı sürekli müzayede sistemi, aşırı volatiliteye ve olası manipülatif işlemlere karşı güvenli bir yapı oluşturmaktadır (BIST, 2016).

2.6.4.2.3. Varantların Takası ve Dönüşümü

BIST’in ilgili genelgesinde, işlem gören varantların takası ile vade sonunda hak kullanımından dolayı gerçekleşecek işlemleri ayırt etmek amacıyla, alım satıma konu olan varantların el değiştirmesi işlemleri için ‘takas’ ifadesi, vade sonunda hak kullanımı sonucunda gerçekleşen işlemler için, ‘varant dönüşümü’ ifadesi kullanılmıştır. Varantların takası ve dönüşümü ile ilgili süreç aşağıdaki gibidir.

!! Varantların takas işlemleri, BIST Hisse Senetleri Piyasası takas işlemleri düzenlemelerine göre (T+2)’de, gerçekleşmektedir.

!! Varantlarda son işlem günü vade sonu günüdür. Vade sonunda (V günü piyasa kapandıktan sonra) varantı elinde tutan hak sahibi, dönüşüm koşullarında belirtilen şartları dönüşüm tarihinde yerine getirmeyi taahhüt eder. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde hak sahibi kayıtlarının oluşması için, son işlem gününde gerçekleşen işlemlerin takasının tamamlanması gerekmektedir (V+2 gün sonu). Dolayısıyla varantın son hak sahipleri V+2’de belirlenir.

!! Hak kullanım işlemleri en erken V+3’te başlar. Vade sonunda varant dönüşümü MKK’nda gerçekleştirilir. Varant dönüşümü kaydi ve nakdi olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Müşteri hesaplarında bulunan varant bakiyeleri V+2 gün sonunda otomatik olarak silinerek, ödemeler ihraççı tarafından ödenen nakdin, MKK tarafından aracı kuruluşların Takasbank nezdindeki serbest cari hesaplarına aktarımı ile gerçekleşir. Ödeme tarihi, varantın sirkülerinde aksi belirtilmedikçe, ihraççının nakdi MKK hesabına ödediği tarih olacaktır (en erken V+3 günü).