S5/III sektöründe bulunan Yamaç Yerleşimi Yukarı Kilise olarak adlandırılan yapı, güney kentte Musa Dağı’nın kuzey bölümünü oluşturan Sepet Sırtı’nın kuzeydoğu yamacında, deniz seviyesinden 32 m. yükseklikte yer almaktadır72.
Şekil 73. Yamaç Yerleşimi Yukarı Kilise planı
70 Detaylı bilgi için bkz. M. C. Uzun, agt., s.109. Ek 1. 71 N. Çorağan, agm., s.153-154.
72 Ebru Parman, B. Yelda Olcay Uçkan, Yalçın Mergen, V. Macit Tekinalp, Elif Uğurlu, “Antalya-Olympos ve Çevresi Geç Antik-Ortaçağ 2001 Yılı Yüzey Araştırmaları”, AST, I/XX, Ankara 2002, s.141-142. S. Evcim, G. K. Öztaşkın, agm., s.140-142.
59
Şekil 74. Yamaç Yerleşimi Yukarı Kilise hava fotoğrafı
Kuzey güney yönde eğimli bir araziye inşa edilen yapı topluluğu, birbirinden yaklaşık 3 m. kot farkı bulunan iki teras üstünde inşa edilmiştir (Şekil 74). İlk teras üzerinde merkezde kilise, batısında ise farklı eksende inşa edilmiş mekânların yer aldığı yapılaşma izlenmektedir. Kiliseye ve çevresindeki mekânlara, yapı topluluğunun batısında bulunan teras yardımıyla geçiş sağlanmıştır. Batıda yer alan ana giriş kapısından sonra, doğuya doğru uzanan kuzey ve güneydeki mekânların sınırlandırılmasıyla oluşturulmuş koridora geçilmektedir. Bu koridor, mekânlara dağılımı ve naosa yönelimi sağlamaktadır (Şekil 75).
Şekil 76. Batı giriş kapısı ve koridorun çevresindeki mekânlar
Koridorun doğusunda, atriumu ve nartheksi olmayan bazilikal plana sahip kilise yer almaktadır. Apsisin iki yanında nef ayrımı payandaları olmaması nedeniyle diğer kiliselerden farklılaşan yapının tek nefli olabileceği düşünülebilir. Ancak naosun ölçüleri dikkate alındığından Olympos’taki diğer kiliseler gibi üç nefli olması daha muhtemel görünmektedir. Kilisenin naosu, 14.80x9.50 m. ölçülerine sahiptir. (Şekil 73) Naos doğusunda içten ve dıştan yarım daire formlu bir apsisle sonlanmaktadır. Apsisin örtü sisteminde yarım kubbe kullanılmıştır. Naosa giriş batıdan, kuzey nef ve orta nef aksındaki birer kapı ile sağlanmıştır. Bununla beraber güney nef ve kuzey nef duvarları, ana kaya hattı üzerine inşa edildiğinden, yapının duvarları da topografya nedeniyle düz doğrultuda inşa edilememiştir (Şekil 77). Kilisenin batısında, kilise ile sınırlanan 5.30x4.75 m. ölçülerinde yamuk dörtgen planlı bir mekân yer almaktadır. Doğu cephede, apsisin iki yanında birer kapı açıklığı yer almaktadır. Kuzey nefin doğu ucundan 95 cm. genişliğinde kemerli bir kapı (Şekil 78) ile güney nefin doğu ucundan 85 cm. genişliğinde kemerli bir kapı açıklığından apsisin doğusundaki alana geçilmektedir (Şekil 79). Görülebilen duvar kalıntılarına göre olasılıkla apsisin doğusunda geniş tek bir mekân yer almaktadır. Ancak bu mekânın kiliseye bağlı bir düzenleme için mi ya da doğu yönden kiliseye ulaşım için mi düzenlendiği anlaşılmamaktadır. Kilisenin kuzey cephesinde, duvarın üst seviyelerinde üç adet büyük boyutlu pencere görülmektedir. Doğudaki pencere 91 cm., ortadaki ve batıdaki pencereler 88 cm. genişliğindedir. Apsis cephesinde
61 ise kalan izlerden anlaşılacağı üzere, bir paye ile desteklenen ikili pencere uygulamasının varlığı olasıdır.
Şekil 77. Naostan apsise bakış
Şekil 79. Güney nef doğu ucundaki kapı açıklığı
Kilisenin topografyaya uygun olarak inşa edilmesinden dolayı, mekânsal kurguya dair problemler özgün uygulamalarla çözülmüştür. Güney nef ve kuzey nefler arasında, ana kaya nedeniyle ortaya çıkan kot farklılıkları, kilisenin naosunun kurgulanmasında bir takım problemlere neden olmuştur. Bu kot probleminin, kuzey duvarın iç cephesi ile ana nefin kuzeyindeki doğu-batı doğrultulu duvar arasında atılan kiriş ve dikmelerin taşıdığı, ahşap bir zeminle çözüldüğü anlaşılmaktadır (Şekil 80). Böylece kuzey nef ve ana nefin kuzey kısmının yürüme düzlemi altında bir boşluk elde edilmiş ve bu boşluk da farklı bir işlev için kullanılmıştır. Kuzey duvarda, yıkıntı molozunun arasından üst seviyeleri görülebilen ve kiriş yuvalarının altında kalan mazgal açıklıklar ile beraber apsisin kuzeyinde yer alan kapının altında yine sadece üst seviyesi görülebilen bir açıklık bu işlevlendirmenin en büyük göstergesidir.
63
Şekil 80. Kuzey duvarda zemini taşıyan ahşapları kiriş izleri
Kilisenin batısında yer alan koridorun, kuzeyinde ve güneyinde ikişer olmak üzere toplam dört adet mekân bulunmaktadır. Kuzey tarafta yer alan iki mekân, giriş mekânlarıyla beraber iki katlı olarak düzenlenmişlerdir. Mekânların alt kat pencere açıklıkları küçük boyutlu tutulurken, üst kat pencere açıklıkları ise büyük boyutludur. Pencere açıklıklarının da kemerli oldukları görülebilmektedir. Güneydeki mekânlar ise, yıkılmış olduğundan dolayı iki katlı olup olmadığı anlaşılmamaktadır ve pencere düzenlemeleri görülememektedir.
Kilisenin 60-78 cm. kalınlıkları arasında değişen duvarlarının tümü, içinde bulunduğu kompleksin genel yapısına paralel olarak Tip 3 şeklinde tanımlanan, moloz taş ve kaba yontu taşın birlikte kullanıldığı düzensiz örgü tekniğiyle örülmüştür73. Taşlar arasında bağlayıcı malzeme olarak kireç katkılı beyaz harç kullanılmıştır. Duvar köşelerinde ise, cephelerde kullanılanlara göre daha büyük boyutlu kaba yontu taşlar kullanılmıştır. Apsis yarım dairesinin duvarı, cephe duvarlarına göre daha düzenli sıralanmış moloz taşlar kullanılarak örülmüştür. Ayrıca apsis duvarı iki kademeli olarak yükseltilmiştir (Şekil 82). Bunun nedeni ise kilisenin eğimli bir araziye inşa edilmiş olmasıdır. Dayanaklılığı arttırmak amacıyla apsis duvarı, pencere başlangıç seviyesine kadar 95 cm. kalınlığında, bu hizadan sonra yarım kubbe başlangıcına kadar 78 cm. kalınlığında örülmüştür. Apsis yarım kubbesinde ise kabaca yontulmuş kum taşları
kullanılmıştır. Apsis pencereleri, kalan izlerden anlaşıldığı kadar, olasılıkla düzgün kesme kum taşlarıyla örülmüş yuvarlak kemerli bir düzenlemeye sahiptir74 (Şekil 81).
Şekil 81. Apsisin naostan görünüşü
Şekil 82. Apsisin dıştan görünüşü
Kilisede yer alan altı kapı açıklığından, apsisin kuzeyinde yer alan kapı açıklığı hariç diğer kapı açıklıkları kemer başlangıç seviyesine kadar yıkık durumdadır. Bu
65 nedenle bu açıklıkların kemer tipleri ve kemerlerinde kullanılan malzemenin hakkında bir yorum yapılamamaktadır. Apsisin kuzeyinde yer alan kapı açıklığının kemerinde ise, yuvarlak kemer kullanılmıştır. Kemerde ise yapı malzemesi olarak kaba yontu taş ve kum taşı birlikte kullanılmıştır. Kilisede görülen pencere açıklıklarının da kemer başlangıç seviyesi kadar yıkık durumda olduğu görülmektedir.
Kilisenin batı duvarındaki payandalar ile duvar arasında ve kilisenin kuzeydoğu köşesiyle kuzey güney yönde uzanan duvar arasında dilatasyon görülmektedir.