AB ile Uyumlu Ulusal Katı Atık Yönetimi Stratejisi 1 Müktesebat Uyumlaştırma

Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması (EHCIP) Projesi 2005 yılında tamamlanan bir proje olup AB ile müktesebat uyumlaştırma açısından birçok çıkarım yapmıştır. Bu çıkarımlara göre mevcut Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde (1991) tehlikeli olmayan atıklar ve bu atıkların depolanması ile ilgili düzenlemeler uyum açısından yeterli düzeyde değildir. Ayrıca tehlikeli olmayan atıkların bertaraf edildiği düzenli depolama tesislerinin AB Mevzuatı ile uyumu henüz tamamen gerçekleşmemiştir. Büyük önem taşıyan tehlikeli atıkların yönetiminde ise ilerleme kaydedilememiştir. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve AB Mevzuatı kıyaslandığında tanımlar açısından dahi paralellik olmadığı hatta tehlikeli olmayan atıkları kapsayan Avrupa Atık Kataloğu ile ilgili hukuken bağlayıcı bir madde içermediği görülür. Bu eksikliği gidermek için 2005 yılında çıkarılan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile AB Katı Atık Katalogu’nda yer alan tehlikeli atıkların yanı sıra tehlikeli olmayan atıkların listesi de verilmiştir. Bu yönetmelikte her iki tür atık listesinin verilmiş olması Kataloğun hukuki olarak uygulanmasını kısıtlar. Çünkü yönetmelik sadece tehlikeli atıkları kapsar. Sonuç olarak, tehlikeli olmayan atıkların düzenli depolanması ile ilgili mevzuat yürürlükte olmasına rağmen mevcut hukuki çerçeve henüz AB mevzuatının gereklerine uygun değildir. Katı atıkların düzenli depolanmasıyla ilgili mevzuat yürürlüktedir. Fakat henüz AB mevzuatı ile tam uyumu sağlanamamıştır. AB Düzenli Depolama Direktifine uygun düzenli depolama sahaları inşa edilmeli, mevcut düzenli depolama sahaları da bu standartlara getirilmelidir[18].

3.3.2 AB Katı Atık Direktifleri ile Uyum

Evsel katı atık yönetiminin AB ile uyumlu bir şekilde yapılmasında gerekli olan teknik ve çevresel ihtiyaçlar iki temel AB direktifine göre düzenlenmiştir.

• Düzenli Depolama Direktifi • Ambalaj Direktifi

Daha önce de belirtildiği gibi Düzenli Depolama Direktifi düzenli depolama sahaları için ayrıntılı teknik ve işletme ile ilgili standartlar düzenler. Düzenli depolama alanlarının AB standartlarına yükseltilmesinde hedef yıl olan 2009’a kadar mevcut depolama alanları uyum planına göre ıslah edilmeli ya da direktifte yer alan gözetim ve kapatma esaslarına göre kapatılmalıdır.

Mevcut düzensiz depolama alanlarının ıslahı veya Düzenli Depolama Direktifi gerekleriyle uyumlu yeni düzenli depolamaların oluşturulması için ihtiyaç duyulacak önemli maliyetler düşünülerek tahmini katılım yılı olan 2015’e kadar direktif gereklerinin yerine getirileceği öngörülmüştür. Bunun yerine 9 yıllık geçiş dönemi göz önüne alınarak yeni düzenli depolama sahalarının uyum için geliştirilmesi için hedef yıl 2023 olarak belirlenmiştir. Envest, 2005 projesinde yapılan çalışmalara göre AB Düzenli Depolama Direktifi 2010 yılı için 1995 yılında oluşan biyolojik olarak ayrışabilir atıkların %75’inin, 2013 yılı için %50’sinin ve 2020 için %35’inin düzenli depolamaya kabul edilmesini öngörülmektedir. Türkiye’nin 2010 yılında %75’lik hedefe ulaşması beklenirken, %50’lik hedefe en erken 2015 yılında ulaşılabileceği tahmin edilmektedir. Düzenli Depolama Direktifi’nin farklı nicel hedefleri için ortaya çıkan geçiş süreci Tablo 3.3’de gösterilmiştir.

Tablo 3.3 Düzenli depolama direktifi hedeflerine göre geçiş süreleri [4]

Madde Direktifteki _{hedef yıl} Plandaki _{hedef yıl} (hedef veya katılım Geçiş süreci yılından, 2014) Düzenli depolama sahalarının

AB standartlarına yükseltilmesi

2009 2023 9 yıl Biyolojik olarak ayrışabilir

atıkların düzenli depolamadan çekilmesi %75 – 2010 %50 – 2013 %35 - 2020 2015 2020 2023 - 6 yıl 3 yıl

Katı atık Ana Planı I’e göre Türkiye için önerilen yaklaşım senaryosunda, ambalaj atıkları geri dönüşüm/geri kazanma hedeflerinin tam olarak 2020 yılında sağlanması hedeflenmiştir. Hedeflere uyumun gerçekleşmesi için atık kumbaraları, atık toplama merkezleri ikili toplama sistemi ve maddesel geri kazanma tesisleri kurulmalıdır. Biyolojik olarak ayrışabilir atıkların düzenli depolamadan çekilme hedefinin sağlanması için de toplama, uygun arıtma (kompostlaştırma) ve bertaraf yöntemlerinin (yakma/gazlaştırma) yoğun kullanımı gerekeceği belirlenmiştir.

EHCIP Projesi kapsamında yapılan bölgelendirme çalışmaları baz alınarak AB ile uyum için gerçekleştirilen yeni atık toplama sistemleri, düzenli depolama sahaları ve arıtma yöntemlerinin değişik bölgelerdeki başlama tarihleri Tablo 3.4’de verilmiştir. Tablodan görüldüğü gibi İstanbul 1 a bölgesinde yer almaktadır.

Bu plana göre geri dönüşüm merkezleri/atık kumbaraları ve geri dönüştürülebilir atık toplama konteynerleri tesisi ile ilgili yatırımların da iki aşamada gerçekleşmesi planlanmıştır. Buna göre Tablo 3.4’deki tarihler hem farklı bölgelerdeki ihtiyaç ve kapasitelerdeki değişiklikleri hem de hedefleri göstermektedir. Yani tabloda

23

gösterilen ilk sene için bölgenin yarısına hizmet ederken, ikinci senede bölgenin tamamında hizmet verecektir. AB katı atık direktifleri ile uyumu sağlamak için gerekli olan tesis sayıları ve bu tesislerin bölgelere göre dağılımı Tablo 3.4’de verilmektedir.

Tablo 3.4 Türkiye için AB Atık Direktifleri ile uyumlu zaman çizelgesi [4] ATM/MGT/Atık kumbaraları Bö lg e Tanım Ayrı toplama / Kompostlaş- tırma (kentsel alan) Kentsel

alan Kırsal alan

Termal Dönüşüm (Yakma/ Gazifikas- yon) Düzenli Depolama İ&Y geri dönüşü mü/ Biyom etani- zasyon

1a İstanbul, İzmir _{(Büyükşehirler)} 2010 (20%) 2008 / ₂₀₁₀ 2010 / ₂₀₁₅ 2013 - ₂₀₁₇ 2008 / ₂₀₀₉ 2008 / ₂₀₁₁

1b Diğer Büyükşehir _Belediyeleri 2015 (30%) 2010 / ₂₀₁₅ 2015 / ₂₀₂₀ 2022 2011 / ₂₀₁₆ 2011 / ₂₀₁₆ 1c Diğer Belediyeler _{(orta/küçük) (100%)} 2015 2015 / ₂₀₂₀ - - 2016 / ₂₀₂₀ 2014 / ₂₀₂₀ 2a Ankara _{(Büyükşehir)} 2012 (20%) 2008 / ₂₀₁₀ 2010 / ₂₀₁₅ 2018 2008 / ₂₀₀₉ 2008 / ₂₀₁₁ 2b Antalya/İçel _{(Turistik şehirler)} 2012 (30%) 2008 / ₂₀₁₀ 2010 / ₂₀₁₅ 2019 2011 2009 / ₂₀₁₁ 2c Diğer Büyükşehir _Belediyeleri 2015 (20%) 2010 / ₂₀₁₅ 2015 / ₂₀₂₀ 2022 - ₂₀₂₃ 2011 / ₂₀₁₆ 2012 / ₂₀₁₆ 2d Diğer Belediyeler Karadeniz (orta/küçük) 2015 (64%) 1 2015 / 2020 - 2021 (4 tesis)2 2016 / ₂₀₂₀ 2016 / ₂₀₂₀ 2e Diğer Belediyeler Akdeniz ve İç

Anadolu 2015 (50%)

2010 /

2015 2015 / 2020 - 2011 / 2016 2012 / 2016 3a Gaziantep _{(Büyükşehir)} 2013 (20%) 2008 / ₂₀₁₀ 2015 / ₂₀₂₀ 2019 2012 2008 / ₂₀₁₁ 3b Diğer Büyükşehir _{Belediyeleri (100%)} 2014 2010 / ₂₀₁₅ 2015 / ₂₀₂₀ - 2011 / ₂₀₁₆ 2012 / ₂₀₁₆ 3c Diğer Belediyeler _{(orta/küçük)} 2020 (24%)3 2015 /

2020 - - 2016 / 2020 2017 / 2020

1 _{Trabzon, Rize, Giresun ve Ordu hariç} 2 _{Trabzon, Rize, Giresun ve Ordu için yakma}

25

Tablo 3.5 AB Direktifleri’ne uyum için gerekli tesislerin bölgelere göre dağılımı [4]

Tesis Bölge Dü zen li d epo lama Yak m a B iyomet an İ&Y Kompost, yı ğı n metodu Kompost, , reakt örde MG T, kar ış ık at ık MG T, a yr ı topl an m ış at ık 1a İstanbul, İzmir 5 12 0 10 7 3 3 10

1b Diğer Büyükşehir _Belediyeleri 4 3 0 4 4 1 1 4 1c Diğer Belediyeler 23 0 23 23 23 23 23 23 2a Ankara 2 4 0 3 3 1 1 3 2b Antalya / İçel 5 3 0 8 8 2 2 8 2c Diğer Büyükşehir _Belediyeleri 11 8 0 11 11 3 3 11 2d Diğer Belediyeler, Karadeniz 24 4 20 24 24 20 20 24 2e Diğer Belediyeler, Akd./ İç _An. 18 0 18 18 18 18 18 18 3a Gaziantep 2 1 0 3 3 1 1 3 3b Diğer Büyükşehir _Belediyeleri 4 0 4 4 4 4 4 4 3c Diğer Belediyeler 21 0 21 21 21 6 6 21

Toplam 119 35 86 129 126 82 82 129

AB katı atık direktifleri ile uyumu sağlamak için gerekli olan tesis sayıları ve bu tesislerin bölgelere göre dağılımı Tablo 3.5’de verilmektedir.

EHCIP projesi baz alınarak önerilen bölgesel entegre katı atık yönetimi planlaması, Türkiye genelinde yaklaşık 120 merkezi katı atık kompleksi ile AB katı atık direktiflerine uyumun sağlanabileceği sonucuna varılmıştır. Bu yaklaşım ile bütün bölgelerde, AB direktifleri ile uyumlu entegre bir katı atık yönetim sistemi kurulması için harcanabilir hanehalkı gelirinin %1’ini aşmayan bir maliyet yeterli olmaktadır [16].