Uygulama Sonuçları

Bu bölümde Bölüm 4.2‟de önerilen sürekli talep altında BTDSK modeli önerileri Türkiye‟nin önde gelen perakende şirketlerinden birinde yer alan stok kontrol problemi için uygulanmıştır. İlgili stok kontrol problemi, şirketin hızla bozulan ürünler (örn. meyve ve sebze, ekmek, süt, et, tavuk v.b.) kategorisine dahil olan ürün gruplarında yaşanmaktadır. Şirket için kritik stok problemi, dönem başında belirlenen sipariş miktarının gerçekleşen talepten düşük olması durumunda oluşacak müşteri ve kazanç kaybına karşılık, belirlenen sipariş miktarının gerçekleşen talepten yüksek olması durumunda, dönem sonunda artan ürünlerin şirketin elinde kalması ile oluşacak satın alma maliyeti ve stok tutma maliyetlerini dengeleyecek optimum sipariş miktarının belirlenmesi problemi‟dir. Optimum sipariş miktarının belirlenebilmesi ürünlere olan talebin doğru tahminine bağlıdır. İlgili gıda ürünlerinin dönemlik talep değerleri oldukça belirsizlik içermektedir. Özellikle et ve tavuk kategorisindeki ürün gruplarına ait talep belirsizliğinin fazla olmasından ve bu gruba ait ürünlerin şirket için kritik öneme sahip olmalarından dolayı şirketin belirli bir mağazasındaki tavuk ürün grubu içerisinden “bütün piliç” (BP) için optimum sipariş miktarı belirlenmesi problemi bu uygulama kapsamında incelenmiştir. Belirlenen mağazada bulunan tavuk ürün grubu içerisinden BP ürününe ait optimum sipariş miktarı belirleme probleminin girdisi olarak öncelikle ürüne olan talep fonksiyonu belirlenmiştir. BP ürünü günlük talep değerleri oldukça bulanıklık içermekte ve bu yüzden günlük talep dağılımının belirlenmesi oldukça zor olmaktadır. Çok fazla sayıda parametresi olan bu sistemin modellenmesi deterministik ve olasılıksal modellerle mümkün olamayacağı için daha az veri seti

gerektiren ve uzmanların görüşlerini de tahmin modeline dahil edebilecek olan bir yaklaşım olarak, bulanık mantık ve bulanık küme teorisi kullanılarak bulanık talep fonksiyonu belirlenmiştir. Uzman görüşleri ve istatistiksel analiz sonuçlarının birleştirilmesi ile BP ürünü günlük talep değerlerine yönelik ilki herhangi bir promosyon veya ürün teşhiri durumlarındaki özel günlere ait talep fonksiyonunu ikincisi ise promosyon veya ürün teşhiri olmaması durumlarında normal günlere ait talep fonksiyonunu ifade eden iki farklı bulanık talep fonksiyonu belirlenmiştir. Sabit sipariş dönemi için beklenen toplan maliyeti en küçükleyecek optimum BP siparişi miktarının bulunmasına yönelik oluşturulacak modellere ikinci girdi olarak stok maliyetleri belirlenmiştir. Günlük BP ürün siparişini etkileyen üç tip maliyet unsuru bulunmaktadır. Bunlardan ilki birim ürün satın alma maliyetidir. Markaya, kaliteye, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik şartlara, tedarikçilerin iç politikalarına göre değişkenlik gösteren birim satın alma maliyeti, geçmiş veriler ve uzman görüşleri birleştirilerek üçgen bulanık sayı olarak belirlenmiştir. Diğer maliyet unsurları ise stok bulundurmama ve stok bulundurma maliyetleridir. Şirket politikası olarak stok bulundurmama maliyeti, kaçırılan kazanç fırsatı olarak düşünülmekte ve birim ürün satış fiyatı ile ifade edilmektedir. Birim ürün satış fiyatı ürün alış fiyatı üzerine yaklaşık bir oranda kar payı uygulanarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, şirketteki uzmanlarla yapılan görüşmede, birim stok bulundurma maliyetinin, birim satın alma maliyetinin yaklaşık bir yüzdesi olarak belirlendiği ifade edilmiştir. Yaklaşık değerler üzerinden hesaplama yapıldığı ve kişisel bilgi ve görüşlere bağlı olarak değişkenlik gösterebildiği için stok bulundurma ve stok bulundurmama maliyetleri de üçgen bulanık sayı olarak belirlenmiştir.

Şirketten alınan bilgilere göre model varsayımları ve parametreleri belirlendikten sonra şirketin stok kontrol problemine yönelik üç farklı BTDSK modeli kurulmuştur. Kurulan modellerden ilkinde talep ve stok maliyetleri için belirlenen bulanık değişkenler kullanılmıştır. İkinci modelde, talep bulanıklığı dikkate alınırken, stok maliyetlerinin kesin olarak tanımlanabilir oldukları varsayılmıştır. Önerilen üçüncü modelde ise, belirsiz talebi ifade etmek için rassal değişken kullanılmış ve stok maliyetleri yine bulanık değişkenler ile ifade edilmiştir. Son olarak önerilen bulanık modellere alternatif olarak, talebin rassal değişken olarak düşünüldüğü ve stok maliyetlerinin kesin tanımlanabilir değerler olarak ifade edildiği bir model kurularak, bulanık modeller ve bulanık olmayan model arasında karşılaştırmalar yapılmasına

olanak sağlanmıştır. İlgili stok problemine yönelik önerilen bulanık modeller Bölüm 4.2‟de açıklanan çözüm yaklaşımlarına göre çözülerek (BP) ürünü normal ve özel günler için ayrı ayrı optimum sipariş miktarları belirlenmiştir.

Önerilen modellerin ve çözüm yöntemlerinin tutarlı sonuçlar verdiğini test edebilmek için şirketten yakın döneme ait gerçekleşen veriler alınmış ve bu veriler için önerilen modeller uygulanmıştır. İlk olarak belirlenen bulanık talep fonksiyonları ile alternatif olarak belirlenen olasılıksal talep fonksiyonunun gerçek verileri ne kadar etkin ifade ettikleri karşılaştırılmıştır. Yakın döneme ait gerçekleşen satış miktarlarının ortalamalarının belirlenen bulanık talep fonksiyonlarının sınırları dahilinde olduğu görülmektedir. Ayrıca yakın döneme ait gerçekleşen satış verileri ve bu verilere ait histogram grafiği incelendiğinde, bulanık talep fonksiyonunun gerçekleşen değerleri olasılıksal talep fonksiyonundan daha iyi temsil ettiği görülmüştür. Bu durum ise önerilen bulanık talep fonksiyonunun geçerliliğini ispat etmektedir.

İkinci olarak, gerçekleşen günlük taleplere ve önerilen farklı modellere göre belirlenen optimum sipariş miktarlarına bağlı olarak günlük toplam maliyet değerleri hesaplanmıştır. 1. Model sonuçlarına göre her gün için BP ürününe ait optimum sipariş miktarı aralığı ve bu aralıkta sipariş verilmesi durumunda karşılaşılabilecek toplam maliyet aralığı üçgen bulanık sayı olarak sunulmuştur. Bu aşamada istendiği takdirde bulanık sayı olarak elde edilen sipariş miktarı durulaştırılabilir. Durulaştırılmış sipariş miktarında sipariş verilmesi sonucu oluşan toplam maliyetlerin ortalaması, bulanık toplam maliyetlerin ortalaması sınırları dahilindedir. Bulanık sipariş miktarı önerisi, şirket yöneticilerine kendi görüşlerini ve uzmanlıklarını yansıtabilecekleri sonuç esnekliği sunmaktadır.

2. Model çözümünde talep bulanıklığı dikkate alınarak bulanık talep fonksiyonu kullanılmış ancak stok maliyetleri kesin değerler ile ifade edilmiştir. 2. Model çözümüne göre belirlenen optimum sipariş miktarında sipariş verilmesi durumunda, toplam maliyetlerin ortalaması 1. Model çözümünde durulaştırılmış optimum sipariş miktarı kullanılarak elde edilen toplam maliyetlerin ortalaması değerinden daha yüksektir. Bu da stok maliyetlerindeki bulanıklığın modele yansıtılmaması sonucu daha yüksek değerde bir ortalama maliyet değerinin oluşacağını göstermektedir. 3. Model çözümüne göre belirlenen bulanık optimum sipariş miktarında sipariş verilmesi durumunda, bulanık toplam maliyetlerin ortalaması üçgen bulanık sayı

olarak bulunmuştur. Bu çözüm yaklaşımına göre yine istendiği takdirde bulanık sayı olarak elde edilen sipariş miktarı durulaştırılabilir. Sadece stok maliyetlerindeki bulanıklığın modele yansıtıldığı ancak talebin rassal olarak ifade edildiği 3. Model çözümüne göre elde edilen bulanık toplam maliyetlerin ortalaması değeri, 1. Model çözümüne göre elde edilen bulanık toplam maliyetlerin ortalaması değerinden daha yüksektir. Bu da talep bulanıklığın modele yansıtılmaması sonucu daha yüksek değerde bir ortalama maliyet değerinin oluşacağını göstermektedir. 3. Modelde durulaştırılmış sipariş miktarında sipariş verilmesi sonucu oluşan toplam maliyetlerin ortalaması, bulanık toplam maliyetlerin ortalaması sınırları dahilindedir.

Son olarak 4. Model çözümünde talep rassal olarak stok maliyetleri ise kesin değerler olarak dikkate alınmıştır. Talep için sadece ölçülebilir belirsizliğin dikkate alındığı, stok maliyetleri için ise herhangi belirsizlik durumunun yansıtılmadığı bu çözüm yöntemine göre elde edilen normal günlere ait optimum sipariş miktarının 1. Model çözümünde elde edilen bulanık optimum sipariş miktarlarının sağ taraf sınır değerine çok yakın olduğu görülmektedir. 4. Model çözümüne göre belirlenen optimum sipariş miktarında sipariş verilmesi durumunda, toplam maliyetlerin ortalaması 1. Model çözümünde durulaştırılmış optimum sipariş miktarı kullanılarak elde edilen toplam maliyetlerin ortalaması değerinden daha yüksektir. Bu da talepteki ve stok maliyetlerindeki bulanıklığın modele yansıtılmaması sonucu daha yüksek değerde bir ortalama maliyet değerinin oluşacağını göstermektedir.

Sonuç olarak, bu bölümde önerilen BTDSK modellerinin bir gerçek hayat probleminde nasıl performans göstereceği araştırılmıştır. İnceleme sonucunda önerilen modellerin şirketin mevcut veri tabanından çekilen bilgiler ve uzman görüşleri temel alınarak uygulanabileceği görülmüştür. Şirketteki stok kontrol problemi çeşitli varsayımlar altında modellenmiş olsa da daha karmaşık problemlerde de önerilen modellerin uygulanabilir ve stok kontrol problemlerindeki belirsizlikleri etkin bir şekilde modelleyebilir olduğu söylenebilir. Önerilen üç modelde stok kontrol modellerindeki farklı belirsizlik kaynakları birlikte veya ayrı ayrı değerlendirilmiş ve bulanıklığın en çok yansıtıldığı bulanık modelin en etkin sonuçları verdiği gözlemlenmiştir.